Петрыкаў

	Петрыкаў; лац. Pietrykaŭ
	; Старыя камяніцы
Герб Петрыкава	Сьцяг Петрыкава
Першыя згадкі:	1523
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Петрыкаўскі
Плошча:	9,8 км²;
Вышыня:	137 м н. у. м.
Насельніцтва:	10 100 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2350
Паштовыя індэксы:	247911, 247912
СААТА:	3243501000
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	52°8′0″ пн. ш. 28°30′0″ у. д. / 52.13333° пн. ш. 28.5° у. д.Каардынаты: 52°8′0″ пн. ш. 28°30′0″ у. д. / 52.13333° пн. ш. 28.5° у. д.
	Петрыкаў на мапе Беларусі ± Петрыкаў
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://www.petrikov.gomel-region.by/

Пе́трыкаў — места ў Беларусі, на левым беразе Прыпяці. Адміністрацыйны цэнтар Петрыкаўскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 10 100 чалавек^[2]. Знаходзіцца за 190 км ад Гомелю, за 13 км ад чыгуначнай станцыі Муляраўка (лінія Каленкавічы — Лунінец). Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Мазыром, Каленкавічамі і Жыткавічамі. Рачная прыстань.

Петрыкаў — даўняе мястэчка гістарычнай Мазыршчыны на Палесьсі, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[3]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася драўляная царква Покрыва Багародзіцы, помнік архітэктуры XVII ст.

Назва

Тапонім Петрыкаў утварыўся ад асабістага імя Пётар^[4]. Паводле паданьня, заснавальнікам паселішча быў яцьвяскі князь Петрык^[5].

Першая назва — Петрыкавічы — зь цягам часу натуральным чынам трансфармавалася ў сучасную.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Выяўленае археолягамі селішча VI—VII стагодзьдзяў сьведчыць пра засяленьне гэтай мясцовасьці ў далёкай старажытнасьці. У пісьмовых крыніцах Петрыкаў (Петрыкавічы) упершыню ўпамінаецца ў ХV ст., калі паселішча ўваходзіла ў склад Слуцкага княства і знаходзілася ў валоданьні Алелькавічаў^[6]. У 2-й палове ХVI ст. паселішча далучылася да Мазырскага павету Менскага ваяводзтва.

У 1523 годзе Петрыкаў атрымаў статус мястэчка. Алелькавічы збудавалі тут замак, зьнішчаны ў 1535 годзе маскоўскімі захопнікамі (пазьней адноўлены). У 1595 годзе мястэчка разрабавалі казацкія загоны Налівайкі.

У пачатку XVII ст. Петрыкаў перайшоў у валоданьне Хадкевічаў. У 1638 годзе К. Хадкевіч збудаваў у мястэчку касьцёл. У 1649 годзе казакі Б. Хмяльніцкага захапілі Петрыкаў і зьнішчылі каталіцкую сьвятыню. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 годзе ў замку стаяла залога з навакольнай шляхты і мяшчанаў, у 1664 годзе — ня вытрымаў аблогі і на пэўны час трапіў у рукі казакаў. Паводле інвэнтару 1700 году ў мястэчку быў 21 дым.

У XVIII ст. у Петрыкаве існаваў разьвіты шавецкі промысел і выраб аўчынаў. У 1772 годзе тут збудавалі царкву Сьвятога Мікалая. 16 кастрычніка 1776 году Хадкевічы атрымалі ад караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Панятоўскага прывілей на правядзеньне ў мястэчку вялікіх кірмашоў два разы на год — 20 ліпеня на сьвята Сьвятога Ільлі паводле каталіцкага календара і 1 кастрычніка на сьвята Покрыва паводле праваслаўнага календара.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Петрыкаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Мазырскага павету Менскай губэрні. На 1795 год у мястэчку было 272, на 1811 год — 375 двароў. Тракт зьвязваў Петрыкаў зь Піншчынай, працавала паштовая станцыя. У 1816 годзе ў мястэчку збудавалі драўляную царкву Ўваскрасеньня Хрыстова, у 1830 годзе — мураваную Сьвятога Мікалая. У 1836 годзе на могілкі зь вёскі Сотнічы перанесьлі драўляную царкву Покрыва Багародзіцы. Згодна з пастановай Сэнату ў 1848 годзе жыхарам Петрыкава вярнулі статус мяшчанаў. З мэтаю маскалізацыя колішняга Вялікага Княства Літоўскага ў 1864 годзе расейскія ўлады адкрылі тут народную вучэльню.

На 1866 год у Петрыкаве было 530 двароў, дзеялі 3 царквы і 2 сынагогі, працавалі 2 вадзяныя млыны, штогод праводзіліся 2 кірмашы. У 1877 годзе пачала працаваць друкарня. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Петрыкаве было 1006 двароў, дзеялі 2 царквы, каліца, касьцёл і 3 юдэйскія малітоўныя дамы, працавалі 2 пачатковыя школы, лякарня, аптэка, пошта, 134 крамы, вяртак, 2 майстэрні апрацоўкі скуры, 3 карчмы, вінны магазын, прыстань, паромная пераправа. У склад мястэчка ўваходзілі сядзіба і вёскі Каленікі і Сялко. Жыхары займаліся будаваньнем барак і лодак, вытворчасьцю абутку, які прадаваўся на кірмашах і развозіўся ў суседнія вёскі.

За часамі Першай сусьветнай вайны ўлетку 1918 году Петрыкаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі, у гэты час тут дзеяў партызанскі аддзел пад камандаю В. Талаша.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Петрыкаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён ўвайшоў у склад Беларускай ССР, у Мазырскі павет («падраён») Гомельскага раёну^[7]. У сакавіку — ліпені 1920 году мястэчка займалі польскія войскі, 8 лістапада 1920 году — аддзелы С. Булак-Балаховіча. 17 ліпеня 1924 году Петрыкаў стаў цэнтрам раёну, а 3 ліпеня 1925 году атрымаў статус места. На 1925 год тут было 1063 двары, аграпункт і лясьніцтва, дзеяла рамеснае таварыства. У міжваенны час у Петрыкаве працавалі цагельня (з 1932), паравы млын зь лесапільняй (з 1926 году), кравецкая (з 1928 году), шавецкая (з 1926 году) і суднабудаўнічая (з 1927 году) майстэрні, хлебапякарня (з 1928 году), 2 кузьні, ваўначоска, лясная і рыбная гаспадаркі. У Другую сусьветную вайну з 29 ліпеня 1941 да 29 чэрвеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1974 годзе да Петрыкава далучылі вёскі Чырвоны Агароднік і Белкі. 13 кастрычніка 2001 году адбылося ўрачыстае асьвячэньне новага касьцёла пад тытулам Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі^[8].

Мястэчка на старых здымках
Касьцёл, 1893 г.
Царква і касьцельная званіца, 1890-я гг.
Мікольская царква. І. Сербаў, 1912 г.
Ушэсьценская царква, 1932 г.

Рынак, 1918 г.
Чыгуначная станцыя, 1918 г.
Рынак. Саборная царква, да 1941 г.
Могілкавая царква зь вёскі Сотнічы, да 1941 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1860 год — 2720 чал.^[9]; 1866 год — 2287 чал.; 1887 год — 3 тыс. чал.^[10]; 1897 год — 5,5 тыс. чал.^[11]
XX стагодзьдзе: 1908 год — 8882 чал.; 1939 год — 5,8 тыс. чал.; 1959 год — 7,2 тыс. чал.; 1970 год — 8,5 тыс. чал.; 1991 год — 12,1 тыс. чал.; 1998 год — 13,5 тыс. чал.; 2000 год — 11,6 тыс. чал.^[12]
XXI стагодзьдзе: 2004 год — 10,7 тыс. чал.^[13]; 2005 год — 10,5 тыс. чал.; 2006 год — 10,4 тыс. чал.; 2008 год — 10,3 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 году — 10,2 тыс. чал.; 2009 год — 10 591 чал.^[14]; 2016 год — 10 223 чал.^[15]; 2017 год — 10 076 чал.^[16]; 2018 год — 10 100 чал.^[2]

Адукацыя

У Петрыкаве працуюць 3 сярэднія (адна зь іх — гімназія) школы, музычная і спартовая школы, школа-інтэрнат.

Культура

Дзеюць дом культуры, 3 бібліятэкі, 4 народныя і ўзорныя калектывы самадзейнага мастацтва.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Петрыкаўскія навіны».

Забудова

Плян

Галоўная вуліца Петрыкава забудоўваецца 2—3-павярховымі жылымі дамамі. У цэнтры ўзводзяцца 5-павярховыя будынкі. Утварыліся новыя жылыя масівы.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Леніна плошча	Рынак пляц

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці, суднабудаўнічы-суднарамонтны завод, завод керамзытавага жвіру і інш.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Петрыкава
РУВДП «Петрыкаўскі машынабудаўнічы завод „Авангард“» Камбінат каапэратыўнай прамысловасьці Петрыкаўскае раённага спажывецкага таварыства Петрыкаўская філія ПУП «Калінкавіцкі малочны камбінат»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Петрыкаўскі мэмарыяльны музэй-сядзіба дзеда Талаша. Спыніцца можна ў гатэлі «Прыпяць»^[17].

Славутасьці

Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
Капліца (пачатак ХХ ст.)
Могілкі: калёны мэмарыяльныя (XVIII ст.)
Парк (XIX ст.)
Царква Сьвятога Мікалая (1910-я; мураўёўка)
Царква Ўшэсьця Гасподняга (1890)
Царква Покрыва Багародзіцы (XVII ст.)

Страчаная спадчына

Замак (XVI ст.)
Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (XVIII ст.)
Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (1846)

Галерэя

Краявіды Петрыкава
Гістарычны Рынак
Старыя могілкі
Стары брук
Мікольская царква

Інтэр’ер Мікольскай царквы
Ушэсьценская царква
Інтэр’ер Ушэсьценскай царквы
Адбудаваная Пакроўская царква

Крыніцы

^ http://gp.by/upload/iblock/785/78519983e5cad506355c8d820002cd68.pdf
^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 120.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 288.
^ ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 487.
^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 428.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Петрыкаў — парафія Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Пане Марыі, Catholic.by
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 163.
^ Jelski A. Petryków // Słownik geograficzny... T. VIII. — Warszawa, 1887. S. 28.
^ Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.
^ БЭ. — Мн.: 2001 Т. 12. С. 336.
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 162.
^ Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 12: Палікрат — Праметэй. — 576 с. — ISBN 985-11-0198-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście. — Warszawa, 1887.

Вонкавыя спасылкі

[_043c1c56be5365f3-1] ttp://gp.by/upload/iblock/785/78519983e5cad506355c8d820002cd68.pdf

[belstat2018-2] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[3] Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 120.

[4] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 288.

[5] ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 487.

[6] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 428.

[at-7] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[8] Петрыкаў — парафія Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Пане Марыі, Catholic.by

[9] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 163.

[10] Jelski A. Petryków // Słownik geograficzny... T. VIII. — Warszawa, 1887. S. 28.

[11] Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.

[12] БЭ. — Мн.: 2001 Т. 12. С. 336.

[13] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 162.

[belstat-14] Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-15] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-16] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[17] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]