Зьміцер Жылуновіч

	Зьміцер Жылуновіч
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Цішка Гартны і інш.
Нарадзіўся	23 кастрычніка (4 лістапада) 1887; Капыль, Слуцкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя
Памёр	11 красавіка 1937 (49 гадоў); Магілёў, БССР
Пахаваны	Пячэрскі лесапарк;
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	перакладнік, драматург, паэт, палітык, журналіст
Мова	беларуская мова і расейская мова
Дэбют	у газэце «Наша ніва» (1908); першая кніга — «Pieśni» (1913)
	Творы на сайце Knihi.com
	Зьміцер Жылуновіч у Вікісховішчы

Зьміцер Хведаравіч Жылуновіч (псэўд. Цішка Гартны; 4 лістапада [ст. ст. 23 кастрычніка] 1887, мяст. Капыль Слуцкага пав. Менскай губ., цяпер Менская вобласьць — 11 красавіка 1937, Магілёў) — беларускі пісьменьнік, грамадзкі і дзяржаўны дзяяч. Удзельнік рэвалюцыі 1905—1907 гадоў.

Іншыя псэўданімы і крыптанімы: Авадзень; Авадзён; Аглядальнік; В.Аса; Беларус; Беларус-Камуніст; Бэйгар; Вар; П.Вартавы; Паўлюк Вартавы; Васа; Сымон Гляк; Габрусь Друк; Сымон Друк; Зета; Зьміжыла; Зьміцер; Знаёмы; Зьмітро Капылянін; Янка Кліч; Мешчанін; Мінчанін; Цішка Г.; Мужык; С.Смык; Я.Смык; Стары С-Д; Твой сын Зьмітро; Чырвонь; Язэп Чырвонь; Шулятнік; А.; Ц. Г.; Д. Ж.; З. Ж.; У. Ж.; Ул. Ж.; Д.Ж-ч; З.Ж-ч; Я.К-іч і інш.

ПрацаРэдагаваць

Працаваў рамесьнікам-гарбаром у Капылі, Летуве, Украіне, на заводзе ў Санкт-Пецярбургу. Друкавацца пачаў з 1908 году ў газэце «Наша ніва». Першая кніга «Pieśni» выйшла ў 1913 годзе. Прадстаўляў беларускія інтарэсы ў Дэмакратычнай нарадзе ў Петраградзе з 14(27) верасьня па 23 верасьня(6 кастрычніка) 1917 году, як прадстаўнік Беларускай сацыялістычнай грамады.^[1] Быў абраны ў склад Дэмакратычнай Рады, што была пераўтворана ў Часовую Раду Расейскай рэспублікі (Перадпарлямэнт).^[2]^[3]^[4]^[5] У 1918 годзе сакратар Беларускага нацыянальнага камісарыяту. Рэдактар першай беларускай бальшавіцкай газэты «Дзяньніца». З кастрычніка 1918 году ў РКП(б). З 1 студзеня па 3 лютага 1919 году — старшыня Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўраду Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі. Потым — палітработнік Чырвонай Арміі.

У 1921 годзе ў Бэрліне наладзіў выданьне беларускіх кніг. Пасьля вяртаньня ў Менск — рэдактар газэты «Савецкая Беларусь», ініцыятар стварэньня літаратурнага аб’яднаньня і часопіса «Полымя», узначальваў Дзяржвыдавецтва БССР і Цэнтральны архіў БССР, працаваў намесьнікам наркама асьветы БССР, у Інстытуце гісторыі Акадэміі навук Беларусі.

У 1923 годзе пленум ЦК КП(б)Б прыняў пастанову пра прысваеньне Ц. Гартнаму званьня Народнага паэта Беларусі, але яна так і не была выкананая^[6]. Акадэмік БелАН з 1928 году.

РэпрэсііРэдагаваць

Магіла Цішкі Гартнага з помнікам 1989 году (Магілёў, 2020 год)

Выключаны з ВКП(б) 16 студзеня 1931 году з фармулёўкай «за сувязь з <…> нацдэмаўскімі і фашысцкімі элемэнтамі». Арыштаваны 15 лістапада 1936 году. 7 красавіка 1937 году пераведзены ў Магілёўскую псыхіятрычную лячэбніцу, дзе і памёр (паводле афіцыйнай вэрсіі ад гангрэны лёгкіх; паводле іншых зьвестак — скончыў жыцьцё самагубствам).

Пахаваны на ўскраіне Пячэрскага парку ў Магілёве^[7].

Рэабілітаваны ў грамадзянска-прававых адносінах 15 кастрычніка 1955 году. Цалкам (палітычна) рэабілітаваны 10 верасьня 1987 году.

ТворчасьцьРэдагаваць

Аўтар раманаў «Сокі цаліны» і «Перагуды», п’есаў, зборнікаў апавяданьняў, артыкулаў па гісторыі рэвалюцыйнага руху ў Беларусі.

Сям’яРэдагаваць

Жонка — Жылуновіч Надзея Сьцяпанаўна (народжаная ў верасьні 1894 г. у Ленінградзе ў сям’і рабочага). 8 кастрычніка 1938 году асобай нарадай пры НКУС БССР асуджана як «член сям’і здрадніка радзімы» і «саўдзел у антысавецкай дзейнасьці» да 5 гадоў ссылкі і этапавана ў Баровічы Ленінградзкай вобласьці. Далейшы лёс невядомы. Рэабілітавана 17 чэрвеня 1966 году Вярхоўным судом БССР.

Дачка Галіна нарадзілася 21 лютага 1917 году ў Ленінградзе. Сябра ВЛКСМ, паступіла ў Менскі мэдычны інстытут. 25 жніўня 1937 году ў Менску арыштавана, 8 кастрычніка 1938 году асобай нарадай пры НКУС БССР разам з маці асуджана за «неданясеньне» да 5 гадоў ссылкі і этапавана ў Баровічы Ленінградзкай вобласьці. Пасьля вызваленьня жыла ў Беларусі. Рэабілітавана 17 чэрвеня 1966 году Вярхоўным судом БССР^[8]. Беларускі мовазнавец (беларуская, расейская мовы), кандыдат філялягічных навук, складальнік зборніка ўспамінаў пра Цішку Гартнага.

ПамяцьРэдагаваць

На выяўленым месцы пахаваньня 11 красавіка 1989 году пастаўлены мэмарыяльны помнік.
Да Дня беларускага пісьменства (5 верасьня 2021 году) у Капылі побач з раённым краязнаўчым музэем усталявалі помнік Цішку Гартнаму.^[9]

Імем Жылуновіча названы вуліцы ў Менску, Капылі.

БібліяграфіяРэдагаваць

Песьні (1913)
Хвалі жыцьця (1918)
Песьні працы і змаганьня (1922)
Сокі цаліны (1922)
На руінах. (Апавяданьне). // Полымя : часопіс. — Менск: Звязда, 1923. — № 2. — С. 6—28.
Трэскі на хвалях (1924)
Сацыялістка (1924)
Урачыстасьць (1925)
Дзьве сілы (1927)
Прысады (1927) — аповеды й п’есы
«Узгоркі і нізіны : крытычныя нарысы». — Менск: Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, 1928. — 321 с. — 3000 ас.
На новым месцы (1930) — зборнік аповесьцяў
Гаспадар (1930)
Зялёны шум (1931)
Гоман зарніц (1932)
Наступ на горны (1932) — вершы й аповеды.
Збор твораў: У 4 т. Мн., 1987—1989. т. 1—3;
Вершы. Мн., 1967;
Насустрач сонцу — выбр. апавяданьні. Мн., 1978.

КрыніцыРэдагаваць

^ Ізвѣщенія. 22 авг. въ 7 ч. веч. въ помѣщеніи «Бѣлорусской Соціалистической Грамады» (Знаменская ул. 36, кв. 54), состоится общее собраніе всѣхъ членовъ «Б. С. Г.» и сочувствующихъ, на которомъ будутъ сдѣланы слѣдующіе доклады: 1. Члена Особаго Совѣщанія—1. Я. Воронко на тему «Государственное Совѣщаніе въ Москвѣ и національный вопросъ». II. Старшины «Б. С. Г».—Д. Ф. Жилуновича—«Конференція Национально-Соціалистическихъ Партій». III. І. А. Лавриновича—Центральная Бѣлорусская Рада въ Минскѣ. / Фёдар Дан // Извѣстія Петроградскаго Совѣта Рабочихъ и Солдатскихъ Депутатовъ. : газэта. — Копейка, 22.08.1917/02.09.1917. — № 150. — С. 12.
^ Демократическое совѣщаніе. Засѣданіе 22 сентября. / Ф. А. Степунъ // Армія и Флотъ Свободной Россіи(Русскій инвалид) : газэта. — Петроградъ: 23 верасьня (6 кастрычніка) 1917. — № 218. — С. 2.
^ Руднева С.Е. Демократическое совещание (сентябрь 1917 г.): История форума.. — Москва: Наука, 2000. — С. 148. — 256 с. — 500 ас. — ISBN 5-02-010200-8
^ Дѣйствія правительства. Объ учрежденіи Временнаго Совѣта Россійской Республики. / М. Б. Войцеховичъ // Вестник Временного правительства : газэта. — Петроград: 1917, 03 окт. (16 окт.). — № № 167(213). — С. 1.
^ Руднева С.Е. Предпарламент. Октябрь 1917 г.: опыт исторической реконструкции.. — Москва: Наука, 2006. — 279 с. — 500 ас. — ISBN 5-02-035534-8
^ Дзве даты // «Звязда» №216 (26824) 4 лістапада 2010
^ Эла Дзьвінская. Да 100-годдзя БССР. Літаратурны вобраз кіраўніка першага ўраду БССР. (Размова зь пісьменьнікам Эрнэстам Ялугіным). // Наша слова : штотыднёвая газэта. — 2 студзеня 2019. — № 1 (1412). — С. 4.
^ ГАРТНЫ Цішка
^ interfax.by У Капылі да Дня беларускага пісьменства ўсталявалі помнік Цішку Гартнаму. // Новы час : газэта. — 25 жніўня 2021.

ЛітаратураРэдагаваць

Гартны, Цішка. // Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т.Т.2. Афіны — Ведрыч / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1970. — 640 с.: іл., карты. С. 367, 368.
Гартны, Цішка // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Менск: БелЭн, 1992—1995.
ГАРТНЫ, Цішка Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
Кандыбовіч, Сымон. Разгром нацыянальнага руху ў Беларусі / Рэдактар: Шчадровіч, Максім. — Менск: Беларускі Гістарычны Агляд, 2000. — С. 13, 36, 42—44. — (Матэрыялы да беларускай гісторыі). — ISBN 985-6374-15-4
Успаміны пра Цішку Гартнага: зборнік / складальнікі: Жылуновіч Г. Д., Александровіч С. Х. — Менск: Мастацкая літаратура, 1984. — 173 с. — 4000 ас.
Ялугін, Эрнест. Без эпітафіі. Дакументальная аповесць.. — Мінск: Беларусь, 1989. — 256 с. — 12 000 ас. — ISBN 5-338-00517-4
Žyłunovič Źmicier // Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.

Вонкавыя спасылкіРэдагаваць

Творы на «Беларускай Палічцы»
Без эпітафіі дакумэнтальны фільм пра Зьмітра Жылуновіча ад Белтэлерадыёкампаніі
Васіль Дранько-Майсюк. (27 кастрычніка 2018.) Цішка Гартны (1887-1937). Адкрытая лекцыя Васіля Дранько-Майсюка Лекцыі праекту «(Не)расстраляная паэзія». TuzinFM.

[1] Ізвѣщенія. 22 авг. въ 7 ч. веч. въ помѣщеніи «Бѣлорусской Соціалистической Грамады» (Знаменская ул. 36, кв. 54), состоится общее собраніе всѣхъ членовъ «Б. С. Г.» и сочувствующихъ, на которомъ будутъ сдѣланы слѣдующіе доклады: 1. Члена Особаго Совѣщанія—1. Я. Воронко на тему «Государственное Совѣщаніе въ Москвѣ и національный вопросъ». II. Старшины «Б. С. Г».—Д. Ф. Жилуновича—«Конференція Национально-Соціалистическихъ Партій». III. І. А. Лавриновича—Центральная Бѣлорусская Рада въ Минскѣ. / Фёдар Дан // Извѣстія Петроградскаго Совѣта Рабочихъ и Солдатскихъ Депутатовъ. : газэта. — Копейка, 22.08.1917/02.09.1917. — № 150. — С. 12.

[2] Демократическое совѣщаніе. Засѣданіе 22 сентября. / Ф. А. Степунъ // Армія и Флотъ Свободной Россіи(Русскій инвалид) : газэта. — Петроградъ: 23 верасьня (6 кастрычніка) 1917. — № 218. — С. 2.

[3] Руднева С.Е. Демократическое совещание (сентябрь 1917 г.): История форума.. — Москва: Наука, 2000. — С. 148. — 256 с. — 500 ас. — ISBN 5-02-010200-8

[4] Дѣйствія правительства. Объ учрежденіи Временнаго Совѣта Россійской Республики. / М. Б. Войцеховичъ // Вестник Временного правительства : газэта. — Петроград: 1917, 03 окт. (16 окт.). — № № 167(213). — С. 1.

[5] Руднева С.Е. Предпарламент. Октябрь 1917 г.: опыт исторической реконструкции.. — Москва: Наука, 2006. — 279 с. — 500 ас. — ISBN 5-02-035534-8

[6] Дзве даты // «Звязда» №216 (26824) 4 лістапада 2010

[7] Эла Дзьвінская. Да 100-годдзя БССР. Літаратурны вобраз кіраўніка першага ўраду БССР. (Размова зь пісьменьнікам Эрнэстам Ялугіным). // Наша слова : штотыднёвая газэта. — 2 студзеня 2019. — № 1 (1412). — С. 4.

[8] ГАРТНЫ Цішка

[9] interfax.by У Капылі да Дня беларускага пісьменства ўсталявалі помнік Цішку Гартнаму. // Новы час : газэта. — 25 жніўня 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]