Лоеў

	Лоеў; лац. Łojeŭ
	; У цэнтры мястэчка
Герб Лоева	Сьцяг Лоева
Першыя згадкі:	1505
Магдэбурскае права:	1576
Былая назва:	Лоева Гара
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Лоеўскі
Плошча:	6,76 км²
Вышыня:	132 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	6698 чал.
шчыльнасьць:	990,83 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2347
Паштовы індэкс:	247095
СААТА:	3230551000
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	51°56′0″ пн. ш. 30°48′4″ у. д. / 51.93333° пн. ш. 30.80111° у. д.Каардынаты: 51°56′0″ пн. ш. 30°48′4″ у. д. / 51.93333° пн. ш. 30.80111° у. д.
	Лоеў на мапе Беларусі ± Лоеў
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ло́еў — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Сажы пры ўтоку яго ў Дняпро. Адміністрацыйны цэнтар Лоеўскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 6698 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 92 км на поўдзень ад Гомелю, за 60 км ад чыгуначнай станцыі Рэчыца (лінія Гомель — Каленкавічы). Аўтамабільныя дарогі на Брагін і Рэчыцу. Прыстань на Дняпры.

Лоеў — магдэбурскае мястэчка і замак^[2] Вялікага Княства Літоўскага на землях, часам называных Панізоўем.

Назва

Тапонім Лоеў утварыўся ад асабістага імя Лой, пачатковы сэнс якога — 'тоўсты, поўны, грузны'. Не адкідаецца і зьвязак назвы паселішча з паняцьцем лонва — 'вялізны шматмесцавы човен, ладзьдзя'. Лоеў знаходзіцца на важных гандлёвых шляхох, таму цалкам імаверна, што паселішча магло ўзьнікнуць пры лонве, што стаяў каля берага і выконваў ролю прыстані^[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае і Каралеўства Польскае

Паводле археалягічных зьвестак, у X—XI стагодзьдзях на Замкавай гары існавала старажытнае паселішча дрыгавічоў, якое ўваходзіла ў склад Чарнігаўскага княства. У XIV стагодзьдзі Лоеў далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. У гэты час на правым беразе Дняпра збудавалі замак, а вакол разьмясьцілася паселішча.

Першы пісьмовы ўпамін пра Лоеў (пад назвай Лоева гара) датуецца 1505 годам, калі ён уваходіў у склад Кіеўскага павету^[4]. У 1538 годзе Лоеў згаданы як мястэчка Любецкай воласьці^[5]. У 1569 годзе, напярэдадні падпісаньня ўмоваў Люблінскай уніі, апынуўся ў складзе Каралеўства Польскага^[4]. 3 жніўня 1576 году прывілеем караля Стэфана Баторыя Лоеву было нададзена Магдэбурскае права^[6]:

…Иж мы хотячи местца пустые пограничные людми ωсадити и тое староство нашо Любецкое способнеишое и безпечнеишое учинити, позволили и злецили есмо урожоному Павлови Сопезе, кашталянови киевскому, старосте нашому любецкому и перевалскому, на кгрунте нашомъ влостномъ названомъ Лоевомъ городищу, которое лежитъ ωт замку нашого Любецкого в пяти милях на шляху татарскомъ, замокъ будовати и место ωсажати. Якож позволяемъ тымъ теперешним листомъ нашимъ всимъ вобец подданымъ панствъ наших тамъ на томъ местцу Лоевомъ городищу ωседати и будоватися водле порадку иных местъ нашихъ, яко будет назначоно черезъ того ж кашталяна киевского, старосты любецкого… Надаемъ тежъ им в томъ месте право маидемборское по тому, яко въ иных местах наших пограничныхъ естъ надано. Мают ся ωни сами также и гостеи приеждчихъ перед воитомъ своимъ ω всякие речи судити водлугъ права и порадку иных местъ наших вечными часы…

Лоева Гара на мапе ВКЛ і сумежных рэгіёнаў 1613 г. (фрагмэнт).

Але толькі ў 1582 годзе кароль прызначыў магдэбурскаму Лоеву войта; ім стаў шляхэтны Хведар Васілевіч Воўк^[7]^[a]. У 1585 годзе Лоеў стаў цэнтрам староства^[8]. Прысутны ён і на мапе Вялікага Княства Літоўскага 1613 году.

У 1646 годзе сойм Рэчы Паспалітай далучыў Лоеўскае староства да Старадубскага павету Смаленскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. 31 ліпеня 1649 году каля мястэчка адбылася бітва паміж казакамі Хмяльніцкага на чале з Крычэўскім і войскамі Вялікага Княства Літоўскага пад камандаю Януша Радзівіла. У 1651 годзе А. ван Вэстэрфэльд стварыў малюнак «Выгляд Лоева ўлетку 1651», паводле якога можна ўзнавіць выгляд умацаваньняў мястэчка. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе казацкае войска Залатарэнкі захапіла і спустошыла Лоеў^[4]. Па страце Старадубскага павету ў 1667 годзе Лоеўскае староства ўвайшло ў склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва ВКЛ.

У XVIII стагодзьдзі Лоеў быў значным гандлёвым цэнтрам, у якім штогод праводзілася 10 кірмашоў. У канцы XVIII стагодзьдзя мястэчка падзялялася на Верхняе і Ніжняе, мела 90 двароў і 5 вуліцаў — Рынкавую, Паштовую, Траецкую, Казярогавую, Супрунову, а таксама Траецкі завулак. Каля Лоева працавалі вадзяны млын і шкляная гута, будаваліся судны-байдакі, існавалі ганчарны, гарбарны, канатны і іншыя промыслы; дзеяла паштовая станцыя, прыстань і паромная пераправа на шастох праз Дняпро^[4].

Старая графіка Лоева
]], 1649 г.
Плян замка, 1651 г.
Плян замка, К. Эйгірд, 1663 г.
Бітва пад Лоевам, Габэлен XVIII ст.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Былая сядзіба Юдзіцкіх, 1936 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Лоеў апынуўся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе адноўленага Рэчыцкага павету Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году Менскай губэрні Расейскай імпэрыі^[9]. У крыніцы, заснаванай на зьвестках расейскай рэвізіі 1795 году, сказана, што мястэчка Лоеў было самым шматлюдным у Рэчыцкай акрузе. Тут налічвалася 849 мужчын і 879 жанцын. Існавала адна зь сямі ў акрузе юдэйскіх школ, але ў адрозьненьне ад іншых, яна была мураваная^[10].

У 1858 годзе ў Лоеве адбыліся хваляваньні сялянаў. У парэформавы перыяд мястэчка — цэнтр воласьці Рэчыцкага павету. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Лоеве быў 251 двор, дзеялі дзьве царквы, каталіцкая капліца; працавалі школа, 9 млыноў, паштовая станцыя.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Лоеў занялі войскі Нямецкай імпэрыі^[11].

Найноўшы час

Колішні завод фарбаў Кандакова, 1929 г.

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Лоеў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У сьнежні 1926 году Лоеў вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну. У 1938 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус гарадзкога пасёлку. У Другую сусьветную вайну з 26 жніўня 1941 да 17 кастрычніка 1943 году Лоеў знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1962—1966 гадох Лоеў уваходзіў у склад Рэчыцкага раёну.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1884 год — 3123 чал., зь іх 1548 юдэяў^[12]; 1897 год — 4667 чал.^[13]
XX стагодзьдзе: 1972 год — 5,1 тыс. чал.^[14]; 1997 год — 7,9 тыс. чал.^[15]; 1999 год — 7,8 тыс. чал.^[16]
XXI стагодзьдзе: 2006 год — 7,5 тыс. чал.; 2008 год — 7,4 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 году — 7,3 тыс. чал.; 2009 год — 7022 чал.^[17] (перапіс); 2016 год — 6733 чал.^[18]; 2017 год — 6739 чал.^[19]; 2018 год — 6698 чал.^[1]

Адукацыя

У Лоеве працуюць пэдагагічная вучэльня, 2 сярэднія і музычная школы, 3 дашкольныя ўстановы.

Культура

Дзеюць дом культуры (хор, вакальны і тэатральны калектывы), бібліятэкі, музэй бітвы за Дняпро з экспазыцыйнымі пляцоўкамі баявой тэхнікі.

Забудова

Сучасная тэрыторыя мястэчка выцягнулася ўздоўж ракі. Пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Забудова асноўных вуліцаў — 2—3-павярховыя жылыя дамы, у цэнтры — 3—5-павярховыя, утварыўся новы жылы квартал у паўднёва-заходняй частцы.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай і будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.

Пералік прадпрыемстваў Лоева
Камунальнае ўнітарнае прадпрыемства «Лоеўскі камбінат будаўнічых матэрыялаў» Адкрытае акцыянэрнае таварыства «Лоеўскі камбінат побытавага абслугоўваньня» Дзяржаўная лесагаспадарчая ўстанова «Лоеўскі лясгас»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Лоева Гара з боку ракі

Спыніцца можна ў местачковай гасьцініцы^[20].

Славутасьці

Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ стагодзьдзяў; фрагмэнты)
Могілкі юдэйскія

Страчаная спадчына

Замак (XIV ст.)
Касьцёл
Сынагога
Царква Сьвятога Мікалая (1746, Сьвяты Пасад)
Царква Сьвятой Тройцы (1838)

Галерэя

Краявіды Лоева
Капліца
Старая камяніца
Старая камяніца
Старая камяніца

Асобы

Вадзім Жучкевіч (1915—1985) — беларускі навуковец-географ
Вольга Церашчатава (1926—1992) — беларускі мастацтвазнавец

Заўвагі

^ Відавочна, гэта будучы кіеўскі войт, гл.: Білоус Н. О. Привілеї на київське війтівство XVI – першої половини XVII ст. // Архіви України. – 2002. № 1-3 (249). С. 113

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 113.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 297.
^ ^а ^б ^в ^г Анісавец М. Лоеў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 215.
^ Кондратьєв І. Любецьке староство (XVІ — середина XVII ст.). — Чернігів: Видавець Лозовий В., 2014. С. 63, 292
^ Білоус Н. О. Привілей на магдебурзьке право Лоєву від 3 серпня 1576 р. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). Минск, 2017; Білоус Н. Привілеї польського короля Стефана Баторія для Лоєва 1576 та 1582 рр. // Місто: історія, культура, суспільство. Е-журнал урбаністичних студій. — Київ, 2018. Вип. 1 (5). C. 168, 170—171
^ Білоус Н. Привілеї польського короля Стефана Баторія для Лоєва 1576 та 1582 рр. С. 169, 171—172
^ Кондратьєв І. Любецьке староство. С. 124, 292
^ Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182
^ Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 74, 75
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ Jelski A. Łojów // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 686—687.
^ г.п. Лоев (Гомельская область), Belarus.by
^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ Грыцкевіч А. Лоеў // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 389.
^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9. С. 337.
^ Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — ISBN 985-11-0155-9
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884.

Вонкавыя спасылкі

Лоеў , Radzima.org
Лоеў (рас.), Глёбус Беларусі

[8] Відавочна, гэта будучы кіеўскі войт, гл.: Білоус Н. О. Привілеї на київське війтівство XVI – першої половини XVII ст. // Архіви України. – 2002. № 1-3 (249). С. 113

[belstat2018-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 113.

[3] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 297.

[evkl-4] а ^б ^в ^г Анісавец М. Лоеў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 215.

[5] Кондратьєв І. Любецьке староство (XVІ — середина XVII ст.). — Чернігів: Видавець Лозовий В., 2014. С. 63, 292

[6] Білоус Н. О. Привілей на магдебурзьке право Лоєву від 3 серпня 1576 р. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). Минск, 2017; Білоус Н. Привілеї польського короля Стефана Баторія для Лоєва 1576 та 1582 рр. // Місто: історія, культура, суспільство. Е-журнал урбаністичних студій. — Київ, 2018. Вип. 1 (5). C. 168, 170—171

[7] Білоус Н. Привілеї польського короля Стефана Баторія для Лоєва 1576 та 1582 рр. С. 169, 171—172

[9] Кондратьєв І. Любецьке староство. С. 124, 292

[10] Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182

[11] Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 74, 75

[VHAB-19-12] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[13] Jelski A. Łojów // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 686—687.

[14] г.п. Лоев (Гомельская область), Belarus.by

[15] Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[16] Грыцкевіч А. Лоеў // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 389.

[17] БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9. С. 337.

[belstat-18] Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-19] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-20] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[21] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]