Канічы

Ка́нічы — вёска ў Беларусі, пры ўтоку ракі Сурава ў Беседзь. Уваходзяць у склад Бялынкавіцкага сельсавету Касьцюковіцкага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 274 чалавекі. Знаходзяцца за 15 км на паўднёвы ўсход ад Касьцюковічаў, за 9 км ад чыгуначнай станцыі Бялынкавічы (лінія Крычаў — Сураж).

Канічы лац. Kaničy
Руіны касьцёла
Першыя згадкі:	1511
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Магілёўская
Раён:	Касьцюковіцкі
Сельсавет:	Бялынкавіцкі
Насельніцтва:	274 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2245
Паштовыя індэксы:	213685, 213657
Нумарны знак:	6
Геаграфічныя каардынаты:	53°17′28″ пн. ш. 32°10′22″ у. д.
Канічы на мапе Беларусі ± Канічы Канічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Канічы — даўняе мястэчка гістарычнай Амсьціслаўшчыны. Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Сьвятых Анёлаў-Ахоўнікаў і фальварак Цеханавецкіх, помнікі гісторыі і архітэктуры, часткова зруйнаваныя савецкімі ўладамі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

За 2 км на ўсход ад Канічаў, на правым беразе ракі Бесядзі, захавалася гарадзішча, якое сьведчыць пра засяленьне гэтай мясцовасьці ў глыбокай старажытнасьці. Першы пісьмовы ўпамін пра Канічы (пад назвай Конічы) у якасьці месца правядзеньня кірмашу коней датуецца 1511 годам. У гэты час вёска ўваходзілася ў склад Алучыцкай воласьці, Амсьціслаўскага княства.

Пад 1708 годам Канічы ўпамінаюцца пад сучаснай назвай. У гэты час яны ўваходзілі ў склад Крычаўскага староства Амсьціслаўскага ваяводзтва. У студзені 1744 году хослаўскі староста Цеханавецкі, якому належалі Канічы, «выганяў 300 людзей» зь вёскі ў дапамогу сялянам, якія штурмавалі Крычаўскі замак (Крычаўскае паўстаньне 1743—1744 гадоў). У 1756 годзе Канічы ўпамінаюцца ў якасьці мястэчка, што мела забудову з дамамі паабапал вуліцы. У 1783—1786 гадох тут было 16 дамоў. Ужо тады драўляная вуніяцкая царква была настолькі старой, што набажэнствы ў ёй спынілі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Канічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Амсьціслаўскай правінцыі, пазьней у Касьцюковіцкай воласьці Клімавіцкага павету Магілёўскай губэрні. На 1799 год тут было 22 двары.

У 1810 годзе зямянін І. Цеханавецкі заснаваў у фальварку Канічах сукнавальню. Сукно выраблялі з воўны авечак, завезеных на разьвядзеньне з Гішпаніі. У вайну 1812 году францускія войскі разбурылі сукнавальню. У 1828 годзе на адноўленай сукнавальні працавалі 7 майстроў і 38 работнікаў, якія выраблялі ўсё сукно з воўны першага і другога гатункаў на продаж. На 1834 год існавалі аднайменныя мястэчка (50 двароў) і сяло (69 двароў), на 1848 год — 142 двары. У 1850 годзе ў фальварку заснавалі вінакурню, дзе вырабілі 120 704 вядры віна (даход 6705 руб); у 1895 годзе пачала працаваць паравая машына), на 1900 год было 14 работнікаў. У сярэдзіне XIX ст. у Канічах дзейнічалі мураваны касьцёл і 2 драўляныя царквы. На 1855 год маёнтак быў у валоданьні Ўладзіслава Ціханавецкага (1860—1910) і складаўся з 13 вёсак: 6027 дзесяцінаў зямлі, 2 сукнавальні, 2 карчмы, 2 вадзяныя млыны, 94 крамы і вінакурня.

У 1863 годзе ў Канічах збудавалі драўляную царкву Раства Багародзіцы. На 1880 год у сяле было 128 двароў, дзейнічалі царква і каталіцкая капліца. 31 двор займаўся адыходным промыслам, прыбытак зь якога складаў 20—40 рублёў. На 1886 год Канічы перасталі быць прыватным уладаньнем і налічвалі 118 двароў. У 1893 годзе ў ходзе хваляваньня сяляне разграмілі маёнтак. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 54 двары, царква, царкоўна-прыходзкая школа, хлебазапасны магазын і карчма, у сяле — 19 двароў, у фальварку — 2 двары, вінакурны завод, вадзяны млын і сунавальня.

3 студзеня 1906 году, у час рэвалюцыі, сяляне зноў разграмілі маёнтак Платона Цеханавецкага. На 1909 год у мястэчку і сяле было 204 двары і 1302 дзесяціны зямлі, працавалі народная вучэльня і царкоўнапрыходзкая школа, у фальварку — адзін двор. Апошнім уладальнікам фальварку быў Станіслаў Цеханавецкі, які меў 1320 дзесяцінаў зямлі. Працавалі бровар і скарбовая вінная крама. На 1910 год да прыходу царквы Раства Багародзіцы належалі суседнія вёскі Вітунь (цяпер Дзямідавіцкі сельсавет), Геранімаўка, Дзямідавічы, Жабыкі, Малая Антонаўка і Мухаўка (цяпер у складзе вёскі Вітуні).

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Канічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе ў выніку ўзбуйненьня Канічы вярнулі БССР, дзе 20 жніўня яны сталі цэнтрам сельсавету Бялыніцкага раёну Калінінскай акругі. На 1926 год тут было 227 двароў. 4 жніўня 1927 году Канічы ўвайшлі ў склад Касьцюковіцкага раёну Магілёўскай акругі. У гэты час тут стварылі саўгас, які ўлучылі ў Аршанскі сьвінагадоўчы трэст. Працавалі кузьня, вадзяны млын на рацэ, цагельня, валюшня і вапнавы завод. У 1930 годзе савецкія ўлады стварылі калгас «Чырвоны Кастрычнік». Таксама да вайны працавалі бровар і 4-клясная школа. Да зьняцьця бальшавікамі купалоў дзейнічалі касьцёл і царква.

У Другую сусьветную вайну ў 1943 годзе нацысты расстралялі ў Канічах 12 мірных жыхароў. Агулам за часамі акупацыі Трэцяга Райху загінулі 145 вяскоўцаў, на ўшанаваньне памяці якіх у 1957 годзе ў сквэры паставілі абэліск. Таксама ў 1956 годзе на вясковых могілках паставілі абэліск пры брацкай магіле савецкіх воінаў і ахвяраў нямецкай акупацыі.

На 1986 год у Канічах быў 151 двор, на 2002 год — 186. На 2005 год у вёсцы было 100 двароў, працавалі 2 кароўнікі. На 2011 год у Канічах існавалі аддзел калгасу «Прагрэс», 2 крамы, аўтаматычная тэлефонная станцыя, пошта, клюб, бібліятэка, школа і фэльчарска-акушэрскі пункт. Большасьць вяскоўцаў складалі людзі сталага веку.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1783 год — 86 чал.; 1799 год — 154 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1834 год — 206 чал. у мястэчку Канічах і 380 чал. у сяле Канічах; 1880 год — 902 чал.; 1886 год — 804 чал.; 1897 год — 419 чал. у мястэчку Канічах, 864 чал. у сяле Канічах і 32 чал. у маёнтку Канічах
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 1130 чал. (з фальваркам); 1959 год — 714 чал.; 1970 год — 513 чал.; 1986 год — 276 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 441 чал.; 2007 год — 366 чал.; 2010 год — 274 чал.

Інфраструктура

У Канічах працуюць аддзел мясцовага сельскагаспадарчага прадпрыемства, 2 крамы, аўтаматычная тэлефонная станцыя, пошта, клюб, бібліятэка, школа і фэльчарска-акушэрскі пункт.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Бровар Цеханавецкіх (1914 год, мураваны)
• Касьцёл Сьвятых Анёлаў-Ахоўнікаў (1912 год, мураваны; узводзіўся ў 1900—1910 гадох над крыптай Цеханавецкіх)

Страчаная спадчына

• Царква Раства Багародзіцы (1863 год, драўляная; згарэла ў 2019 годзе)

Галерэя

• Краявіды Канічаў
• 
  Касьцёл
• 
  Касьцёл, фрагмэнт
• 
  Царква
• 
  Бровар

Асобы

• Уладзімер Грыгор’еў (1941—2011) — дыплямат, 2-і амбасадар Беларусі ў Расеі (1997—2006)
• Васіль Хомчанка (1919—1992) — пісьменьнік, перакладнік і кінасцэнарыст

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак А — Я. — 690 с. — ISBN 978-985-11-0487-7
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 5, кн. 1. Магілёўская вобласць / рэдкал.: Г.П. Пашкоў (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2008. — 728 с. ISBN 978-985-11-0409-9.
• Памяць: Гіст.-дак. хроніка Касьцюковіцкага раёна / рэд. М. Барысаў, маст. Эдуард Жакевіч. — Менск: Вышэйшая школа, 2000. — С. 83. — 524 с — 3000 ас. — ISBN ISBN 985-06-0588-X.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

Вонкавыя спасылкі

• Канічы — фота і помнікі // Адметнасьці Беларусі, Літвы і Падляшша, жнівень 2006 г. Праверана 29 ліпеня 2015 г.
• Юры Жыгамонт. НПД: Касьцюковіцкі раён. Канічы (5.06.3) // Сталічнае тэлебачаньне, 11 ліпеня 2013 г. Праверана 29 ліпеня 2015 г.
• Надвор’е ў вёсцы Канічы  Праверана 29 ліпеня 2015 г.