Вікіпэдыя

Альгерд (імя)

мужчынскае асабістае імя (Olgierd)

Альгерд (Альгерт, Алігард, Альгард, Альгарт, Гэльгерд, Гольгерт, Альгірд) — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча Ольгерд (Эльгерд, Ольгірд).

Альгерд
лац. Algierd / Alhierd
Algerd
Паходжаньне
Мова(-ы) германскія
Утворанае ад Alo + Gerd
Alko + Gerd
Іншыя формы
Варыянт(ы) Альгерт, Алігард, Альгард, Альгарт, Гэльгерд, Гольгерт, Альгірд, Ольгерд, Эльгерд, Ольгірд
Зьвязаныя артыкулы
якія пачынаюцца з «Альгерд»

Паходжаньне

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Альгерд, Альгерт, Ольгард, Альгард, Альгарда, Альгарт, Гальгерд або Гальгард (Algerd[1], Algeard[2][3][4][5], Algerðr[6][7], Algert[8][9], Algerth[9], Olgard[10], Algardus[11], Algardis[12][13], Algart[14], Hallgerðr[15], Halgerd[16], Halgardus[11]) — імя германскага паходжаньня[17]. Іменная аснова ал- (імёны ліцьвінаў Алігут, Альмін, Аламунт; германскія імёны Algut, Almin, Alamunt) паходзіць ад гоцкага alls 'увесь, кожны'[18] або ад асновы -адал- (ад стараверхненямецкага adal 'шляхетны')[19], а аснова -гард- (-герд-, -герт-) (імёны ліцьвінаў Вісігерд, Мундыгерд, Тэўтыгерд; германскія імёны Wisgeard, Mundgerd, Teutgerdis) паходзіць ад гоцкага gairdan 'падпяразваць' (пераноснае 'ахоўваць'), garda 'агароджа' (пераноснае 'ахова, бясьпека')[20].

Адпаведнасьць імя Альгерд германскаму імю Olgard (Olgardus) сьцьвердзіў мовазнаўца і літаратуразнаўца-мэдыявіст Аляксандар Бразгуноў[21].

Яшчэ ў Раўданскім рукапісе, апублікаваным Тэадорам Нарбутам, імя Альгерд тлумачылася як «радасьць Вольгі» (відаць, ад -ольг- + германскае hord 'скарб')[22], а гісторык Юзэф Пузына выводзіў імя Альгерд ад германскага (паўночнагерманскага) імя Альгард (Algard[23])[24]. Гісторык Павал Урбан у сваёй кнізе «Старажытныя ліцьвіны» зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст Віганд Марбурскі пісаў пра герцага Альгерда з Гогенштайну (лац. «Algardus comes de Hoensteyn»[25]), тым часам пра аднаго з каралёў Ангельшчыны Альгерда (Allegart) VIII ст. пісаў аўтар хронікі Ўсходняй Фрызіі. Гэтыя ды іншыя прыклады (Algerd, Alegardus, Alhart, Alherd[26]) пацьвярджаюць, што імя Альгерд мела лучнасьць з імёнамі германскага паходжаньня[27].

Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае ўсходнегерманскую этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Альгерд складаецца з асноваў -алг- (-алк-, -гэлк-) (імёны ліцьвінаў Альгін, Альгімонт; германскія імёны Heligin, Alcmunt), якая паходзіць ад гоцкага alhs 'бажніца', германскага helig 'сьвяты'[28], і -герд- (-гард-, -герт-). Такім парадкам, імя Альгерд азначае «сьвятая ахова»[29].

Мовазнаўца Аляксандра Суперанская(ru) выводзіць імя Альгерд з германскіх моваў ад імя Adalger, дзе adal 'шляхетны' і gar 'кап’ё'[19]. Такое ж тлумачэньне даецца ў беларускім «Слоўніку асабовых уласных імёнаў», выдадзеным у 2011 годзе[30].

У Прусіі бытавала імя Альгард (Альгарт): Peter Algart (1398 год)[31], Johannes Algarde (1400 год)[31].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Алкердъ (1330—1359 гады)[32]; Самъ Олкгердъ Божію милостью великий князь Литовьскій, Рускій, Жомоитскій и иныхъ[26] (25 жніўня 1342 году)[33]; Господарю его милости Князю Великому Олигарду (30 сьнежня 1347 году)[34]; Olgerdus (1347 і 1352 гады)[35]; а за великого князя Олькерта и за Корьята[36] (1352 год)[37]; Helgerdi Suppremi principis lythwanorum (Helgerdus supremus prinreps[38]; 14 жніўня 1358 году)[39]; Володимеръ Ольгердовичь[40] (1362—1392 гады)[41]; Allexandro filio Holgerti (запіс пад 1366 годам)[42]; Algherde (7 лістапада 1367 году)[43]; Kenna uxor Kazimiri ducis Saxonie, filia Olgerti ducis Lithuanie («Kalendarz Krakowski» пад 1368 годам)[44]; Andrey Olherdowicz, Андрей Ольгердович (каля 1370—1377 або 1381—1387 гадоў)[45]; ὁ βασιλεὺς, ὁ Ἄλγερδος[a] (1371 год)[47][48]; Се язъ князь великии Олгердъ[26] (1372 год[49])[50]; Nobilibus viris Oligerdo Magno et Kenstuto ac Lubardo fratribus ducibus Lituanorum (23 кастрычніка 1373 году)[51]; Olgordi (29 верасьня 1377 году)[52]; Algirde, quondam rex Littovie (1377 год, 10 кастрычніка 1385 году, 11 кастрычніка 1385 году)[53]; Се язъ великии князь Дмитрии Олгирдовичь[40] (1386 год)[54]; huius pater Helgorth… Helgorth Keistuthy (запіс пад 1386 годам)[55]; Мы князь Дмитрии Олгердовичь[40] (16 сьнежня 1388 году)[56]; Olcardus noster olim genitor (15 траўня 1390 году)[57][58]; vnser feter herczog Algart[59] (Мэмарыял Вітаўта, 1390 год); Algerde[60], Algarde[61] (Хроніка Лівоніі Германа Вартбэрга), Algard[62], Algart[63] (Хроніка Віганда); сынове Олгордовы (Задоншчына); Olgerth[b] або Олкгирд[c] (Летапісец вялікіх князёў літоўскіх); Algardus (па 1409 годзе)[64]; князь Олгердъ Гедиминовичь… къ Олгерду Гедиминовичю… Олигерду Гедиминовичю (Наўгародзкі чацьверты летапіс)[65]; къ великому князю Олгерду Гедименовичю Литовскому (Сафійскі першы летапіс)[66]; Nos Boleslaus alias Swidrigaill dei gracia dux Olgorthowicz (10 верасьня 1420 году)[67]; Semeon Ulgerdowicz (Semeon Olgerdowicz; 22 чэрвеня 1431 году)[68]; ex genitoris nostri olim magni ducis Lythwanie Olgerdi (14 ліпеня 1431 году)[69]; avo videlicet Olgerdo olim magno duce Lithwanie (1440 год)[70]; Швитригайл Олкгирдович (15 траўня 1446 году)[71]; мы великий князь Александро, инако Швитрикгайло Олькгирдовичь (29 сьнежня 1446 году, 29 сьнежня 1451 году)[72]; Олгордъ князь Литовьскыи… за Олгорда (Рагоскі летапісец)[73]; Швитрикгайл(ъ) Олькгирдовичь (31 сьнежня 1450 году, 1451 год)[74]; Швитригайло Оликгирдович (24 верасьня 1451 году)[75]; Швитрикаила Олкердови(ч) (1452 год)[76]; Olgerdus filius Gedimini (Ян Длугаш)[77]; Olgierd… Olgierd Gidyminowicz (Хроніка Быхаўца)[78]; князь велики Литовьскій Олгердъ Гедимановичъ[26][79] (Ніканаўскі летапіс); Олгерд… Олгерд Гидиминовичь (Хроніка літоўская і жамойцкая)[80]; Алексей Самойлов сын Олгерд (1655 год)[81]; Józef Olgird, towarzysz husarski (21 жніўня 1780 году)[82]; Kajetan Elgierd (1821 год)[83].

Носьбіты

рэдагаваць

Ольгерды-Эйгерды (Olgierd-Ejgierd) гербу Пагоня Літоўская — літоўскі шляхецкі род[89].

У актах Вялікага Княства Літоўскага адзначалася, што вёска Ахрэмаўшчына (Браслаўскі павет) гістарычна мела назву Альгердаўшчызна[90].

На гістарычнай Браслаўшчыне існуе вёска Альгярдова, на гістарычнай Ашмяншчыне — Альгердава.

Глядзіце таксама

рэдагаваць

Заўвагі

рэдагаваць
  1. ^ Тытуляваньне польскага караля Казімера: ὁ κράλης τῆς Λαχίας, ὁ Καζίμοιρος[46]
  2. ^ Паводле Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
  3. ^ Паводле Віленскага сьпісу

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Seibicke W. Historisches deutsches Vornamenbuch. Bd. 1. — Berlin, 1996. S. 80.
  2. ^ Briggs K. An index to personal names in English place-names. — Nottingham, 2023. P. 37.
  3. ^ Algeard, Behind the Name
  4. ^ Keith Briggs, Anglo-Saxon dithematic names
  5. ^ Fleming R. Domesday Book and the Law: Society and Legal Custom in Early Medieval England. — Cambridge, 1998. P. 74, 101.
  6. ^ Falk H. Anmälan av «Norsk isländska dopnamn och fin gerade namn från medeltiden samlade och utgivna av EH Lind». Häftena 1—4 // Arkiv för nordisk filologi. Bd. 23 (27). — Lund, 1911. S. 97.
  7. ^ Lind E. H. Norsk-isländska dopnamn ock fingerade namn från medeltiden. — Uppsala, 1915. S. 17.
  8. ^ Stark F. Die Kosenamen der Germanen: eine Studie. — Wien, 1868. S. 180.
  9. ^ а б Brons B. Friesische Namen und Mitteilungen darüber. — Emden, 1877. S. 26.
  10. ^ Raveling I. Die ostfriesischen Vornamen: Herkunft, Bedeutung und Verbreitung. — Aurich, 1972. S. 89.
  11. ^ а б Krause C. E. H. Beiträge zur gefchichte Stade’s 1286 1315 Die 41 ersten Folien des ältesten Stadterbebuchs // Programm des Gymnasium’s zu Stade für Ostern 1856. — Stade, 1856. S. 39.
  12. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 16.
  13. ^ Hartig J. Die münsterländischen Rufnamen im späten Mittelalter. — Köln — Graz, 1967. S. 131, 277.
  14. ^ Die deutschen Familiennamen: nach breslauer quellen des 13. und 14. Jahrhunderts. — Breslau, 1908. S. 14, 58.
  15. ^ Naumann H. Altnordische Namenstudien. — Berlin, 1912. S. 38, 141.
  16. ^ Ray O. Vore navne: en etymologisk navnebok med fyldige utredninger. — Chicago, 1944. S. 164.
  17. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 167.
  18. ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 52.
  19. ^ а б Суперанская А. В. Словарь русских личных имён: Сравнение. Происхождение. Написание. — М.: Айрис-пресс, 2005. С. 168.
  20. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
  21. ^ Бразгуноў А. Генезіс імёнаў вялікіх князёў літоўскіх // Беларуская анамастыка. Гісторыя і сучаснасць: матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Менск, 20 красавіка 2010 г.) / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Інстытут мовы і літаратуры імя Якуба Коласа і Янкі Купалы; рэдкал.: І. Капылоў і інш.]. — Менск: Права і эканоміка, 2010. С. 211.
  22. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
  23. ^ Puzyna J. Sukcesorowie Trojdena // Ateneum Wileńskie. Z. 1, 1938. S. 14—15.
  24. ^ Чаропка В. Паходжанне і радавод вялікіх князёў літоўскіх // Беларускі гістарычны часопіс. № 6, 2001. С. 42—53.
  25. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 645.
  26. ^ а б в г Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 125.
  27. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 47, 136.
  28. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 16.
  29. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
  30. ^ Усціновіч А. Слоўнік асабовых уласных імён. — Менск, 2011. С. 22.
  31. ^ а б Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 12.
  32. ^ Смоленские грамоты XIII—XIV вв. — М., 1963. С. 69—71.
  33. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 24.
  34. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 25—26.
  35. ^ Лаврецкий Г. А. Граффити храма в Сынковичах. Проблема датировки // Архитектура: сборник научных трудов. Вып. 11, 2018. С. 13.
  36. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 162.
  37. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 30.
  38. ^ Rowell S. C. Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295—1345. — Cambridge, 1994. P. 61.
  39. ^ Kodeks dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego. — Warszawa, 1863. S. 73.
  40. ^ а б в Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 160.
  41. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 37.
  42. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 717.
  43. ^ Договор между Тевтонским орденом в Ливонии и ВКЛ о пограничном режиме на реке Двине (1367), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  44. ^ Monumenta Poloniae historica: Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Kraków, 1893. S. 653.
  45. ^ Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 73.
  46. ^ Svarevičiūtė K. Lietuvos didžiojo kunigaikščio Algirdo graikiškas laiškas Bizantijos epistolografijos kontekste // Literatūra. T. 53 (3), 2011. P. 96.
  47. ^ Patrologiae cursus completus, seu bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s.s patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum sive latinorum, sive graecorum qui ab aevo apostolico ad aetatem Innocentii III (ann.1216) pro occidentalibus, et ad Photii tempora (ann. 863) pro orientalibus. T. CLII, 1866.P. 1451.
  48. ^ Mitteilungen der Litauischen literarischen Gesellschaft. Heft 29. — Heidelberd, 1907. S. 358.
  49. ^ Перемирие между Великим княжеством Литовским и Великим княжеством Московским (1372), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  50. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 46.
  51. ^ Послание папы Григория XI в.к.л. Ольгерду с призывом принять католичество (1373), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  52. ^ Послание короля Польши и Венгрии Людовика о положении в Подольской земле (1377), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  53. ^ Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 74, 77, 79.
  54. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 67.
  55. ^ Monumenta Poloniae historica. Pomniki dziejowe Polski. T. 2. — Lwów, 1872. S. 862.
  56. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 98.
  57. ^ Пожалование села Понары Виленскому кафедральному костелу (1390), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  58. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 31.
  59. ^ Лицкевич О. В. «Летописец великих князей литовских» и «Повесть о Подолье»: опыт комплексного критического разбора. — СПб., 2019. С. 263—264.
  60. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 93, 103.
  61. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 76, 103, 113, 115
  62. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 508, 519, 520, 522, 527, 533, 578, 587.
  63. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 522, 549, 567, 577, 583, 592, 604.
  64. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 997.
  65. ^ ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 53, 56, 187.
  66. ^ ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. С. 223.
  67. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 489.
  68. ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 272—273.
  69. ^ Codex epistolaris saeculi decimi quinti. T. 2. — Cracoviae, 1891. P. 257.
  70. ^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
  71. ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 3, 1432—1534. — Lwów, 1890. S. 4.
  72. ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 3, 1432—1534. — Lwów, 1890. S. 5, 6.
  73. ^ ПСРЛ. Т. 15. — М., 2000. С. 59.
  74. ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 45, 46.
  75. ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 44.
  76. ^ Українські грамоти XV ст. — Київ, 1965. С. 38.
  77. ^ Joannis Długossii seu longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae libri XII. T. 3. L. 9, 10. — Cracoviae, 1876. P. 472.
  78. ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 138—141.
  79. ^ ПСРЛ. Т. 10. — СПб., 1885. С. 221.
  80. ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 41—43, 63.
  81. ^ Памятники истории Восточной Европы. Источники 15-17 вв. Том 4. (Monumena Historica Res Gestas Europae Orientalis Illustrantia). Крестоприводная книга шляхты Великого княжества Литовского 1655 г. — Москва — Варшава, 1999. С. 62.
  82. ^ Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733—1795. — Warszawa, 2019. S. 323.
  83. ^ Iwoniszki, Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego
  84. ^ Halecki O. Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska za Kazimierza Jagiellończyka. — Kraków, 1915. S. 301.
  85. ^ Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, tom I: Województwo wileńskie. XIV—XVIII wiek. — Warszawa, 2004. S. 435.
  86. ^ Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, tom I: Województwo wileńskie. XIV—XVIII wiek. — Warszawa, 2004. S. 453.
  87. ^ Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, tom I: Województwo wileńskie. XIV—XVIII wiek. — Warszawa, 2004. S. 435.
  88. ^ а б Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego: Spisy. T. 4. Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV—XVIII wiek. — Warszawa, 2003. S. 213.
  89. ^ Polska encyklopedja szlachecka. T. 9. — Warszawa, 1937. S. 153.
  90. ^ Indeks alfabetyczny miejscowości dawnego wielkiego Księstwa Litewskiego: A—K (Abakanowicze — Kujany). Wilno, 1929. S. 16.

Літаратура

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Альгерд_(імя)&oldid=2590776»