Паўночнагерманскія мовы

Паўно́чнагерма́нскія мовы (часам памылкова: скандына́ўскія) — група моваў у складзе германскае галіны індаэўрапейскае сям’і моваў. Разам з заходнегерманскай і вымерлай усходнегерманскай групамі ўтварае галіну германскіх моваў.

Паўночнагерманская група
скандынаўская
Народнасьць	паўночныя германскія народы
Арэал	Паўночная Эўропа
Лінгвістычная клясыфікацыя	Індаэўрапейская сям'я Германская галіна Паўночнагерманская група
Склад	Швэдзкая мова Нарвэская мова Дацкая мова Ісьляндзкая мова Фарэрская мова Норн †
ISO 639-5:	gmq
Паўночнагерманскія мовы на мапе Паўночнай Эўропы

Часам памылкова называюцца тэрмінам скандынаўскія мовы, аднак у краінах Скандынавіі гэты тэрмін адносіцца, як правіла, да трох узаемназразумелых моваў трох краінаў — Швэцыі, Нарвэгіі й Даніі, такім чынам, з гэтае прычыны, тэрмін скандынаўскія мовы рэальна датычыць толькі падгрупы ў складзе паўночнагерманскіх моваў. Тэрмін скандынаўскія мовы зьявіўся ў XVIII ст. у асяродзьдзі моўнага і культурнага руху скандынавістаў, які зьвяртаўся да агульнае спадчыны трох краінаў Скандынавіі.

Тэрмін паўночнагерманскія мовы выкарыстоўваецца ў сучаснай параўнальна-гістарычнай лінгвістыцы, у той час як тэрмін скандынаўскія мовы ўзьнікае ў дасьледаваньнях сучасных літаратурных моваў і дыялектнага кантынуўму Скандынавіі (пры гэтым у саміх скандынаўскіх краінах ужываецца тэрмін «нардычныя мовы»).

Мовы паўночнагерманскае групы распаўсюджаныя ў краінах Скандынавіі, у Ісьляндыі, на Фарэрскіх астравох і Грэнляндыі. Значныя дыяспары існуюць таксама ў Фінляндыі, а таксама ў Паўночнай Амэрыцы ды Аўстраліі.

Некаторыя лінгвісты абмяркоўваюць мажлівасьць далучэньня да скандынаўскіх моваў ангельскай мовы.

Гісторыя

Адасабленьне ад усходне- й заходнегерманскіх

Германская галіна моваў традыцыйна падзяляецца на тры групы: усходнегерманскую, заходнегерманскую і паўночнагерманскую. Іх дакладныя суадносіны цяжка вызначыць ужо з пэрыяду пісьмовых фіксацыяў германскіх ідыёмаў рунічным пісьмом, узаемназразумеласьць паміж імі магла захоўвацца падчас Вялікага перасяленьня народаў. Дыялекты з асаблівасьцямі, уласьцівым будучым паўночнагерманскім мовам, аддзяліліся ад прагерманскае мовы ў канцы Дарымскага жалезнага веку.

Каля ІІІ ст. н.э. паўночнагерманская група набыла дастаткова адрозьненьняў ад іншых германскіх ідыёмаў. Пра раньняе разьвіцьцё паўночнагерманскай групы сьведчаць помнікі рунічнай пісьмовасьці.

Рысы, агульныя з заходнегерманскімі

Мовы паўночнагерманскае групы характарызуюцца вызначанай колькасьцю фаналягічных і марфалягічных інавацыяў, уласьцівых таксама й заходнегерманскім.

• Паніжэньне прагерманскага ē (/ɛː/, таксама запісвалася як ǣ) у ā:
  • Прагерманскае *jēraN («год») > паўночна-/заходнегерманскае *jāraN > паўночнагерманскае *āra > ст.-сканд. ár, > зах.-герм. *jāra > ст.-верх.-ням. jār, ст.-анг. ġēar /jæ͡ɑːr/. Параўн. з гоцкім jēr;
• Павышэньне /ɔː/ у /oː/ (у канцы словаў — у /uː/). Першапачатковы галосны гук застаўся ў складзе назалізаванага *ōN /ɔ̃ː/ і перад /z/, аднак потым панізіўся ў /ɑː/;
  • Прагерм. *gebō («падарунак», /ˈɣeβɔː/) > паўн.-/зах.-герм. *gebu > паўн.-герм. *gjavu > (умляўтызацыя) *gjǫvu > стар.-сканд. gjǫf, > зах.-герм. *gebu > ст.-анг. giefu. У гоцкай — галосная нізкага ўздыму: giba.
  • Прагерм. *tungōN («язык», /ˈtuŋɡɔ̃ː/) > позьн. паўн.-/зах.-герм. *tungā > *tunga > ст.-сканд. tunga, ст.-верх.-ням. zunga, ст.-анг. tunge (пераход ненаціскнога a у e). Параўн. з гоцк. tuggō.
  • Прагерм. *gebōz («падарунку», /ˈɣeβɔːz/) > позьн. паўн.-/зах.-герм. *gebāz > паўн.-герм. *gjavaz > ст.-сканд. gjafar, > зах.-герм. *geba > ст.-верх.-ням. geba, ст.-анг. giefe (пераход ненаціскнога a у e). Параўн. з гоцк. gibōs;
• Разьвіцьцё г.зв. «і-ўмляўту»;
• Ратацызм /z/ у /r/ з ратычным фрыкатывам як меркавана раньняй стадыяй гэтага пераходу. Гэтая зьмена, меркавана, адбылася спачатку ў заходнегерманскіх і зь іх перайшла ў паўночнагерманскія, не дасягнуўшы ўсходнегерманскія, якія на той момант ужо адасобіліся. Гэта пацьвярджаецца гукам /ʀ/, засьведчаным ва ўсходнестаражытнанарвэскай у тыя часы, калі ў заходнегерманскіх ён ужо зьліўся з /r/;
• Разьвіцьцё ўказальных займеньнікаў.

Некаторыя дасьледчыкі мяркуюць, што пасьля аддзяленьня ўсходнегерманскіх ідыёмаў ад астатніх германскіх, утвораныя ў выніку гэтага паўночназаходнегерманскія ідыёмы падзяліліся на чатыры асноўныя дыялекты: паўночнагерманскі і тры дадатковыя, умоўна вядомыя як заходнегерманскія, а менавіта:

• Паўночнаморскі германскі (інгвэонскі, продак англа-фрыскіх моваў і ніжненямецкай мовы)
• Вэзэр-райнскі германскі (іствэонскі, продак ніжнефранконскіх моваў)
• Эльба-германскі (ірмінонскі, продак верхненямецкіх моваў)

Паводле гэтага пункту гледжаньня ўсе тыя рысы, якія зьяўляюцца агульнымі для заходнегерманскіх моваў і пры гэтым не сустракаюцца ў паўночнагерманскіх, не паходзяць ад гіпатэтычнай «празаходнегерманскай мовы», а распаўсюдзіліся ў выніку моўных кантактаў, не дасягнуўшы паўночнагерманскіх.

Рысы, унікальныя для паўночнагерманскіх

Некаторыя моўныя інавацыі паўночнагерманскіх моваў не ўласьцівыя ні заходнегерманскім, ні ўсходнегерманскім мовам, а менавіта:

• Узмацненьне гемінатаў (падвоеных зычных) /jj/ ды /ww/ (вядомае як закон Гольцмана). Адбылося таксама і ва ўсходнегерманскіх мовах, але зь іншым вынікам.
  • Прагерм. *twajjôN («абодвух») > ст.-сканд. tveggja, гоцк. twaddjē, але > ст.-верх.-ням. zweiio;
• Аглушэньне выбухных у канцы словаў.
  • Прагерм. *band («я/ён абавязаны») > *bant > заходнестаражытнаскандынаўск. batt, усходнестаражытнаскандынаўск. bant, але ст.-анг. band;
• Страта /h/ у сярэдзіне словаў і падаўжэньне папярэдняй галоснай і наступнай зычнай (калі прысутнічаюць).
  • Прагерм. *nahtuN («ноч» [вінавальны склон]) > *nāttu > (умляўтызаванае /u/) *nǭttu > ст.-сканд. nótt;
• Пераход /ɑi̯/ > /ɑː/ перад /r/ (але не перад /z/).
  • Прагерм. *sairaz («хворы») > *sāraz > *sārz > ст.-сканд. sárr, але > *seira > ст.-верх.-ням. sēr.
  • Перад першапачатковым прагерманскім /z/: *gaizaz > *geizz > ст.-сканд. geirr;
• Агульная страта канчатковага /n/ пасьля страты кароткіх галосных у канцы словаў (якія працягвалі фіксавацца ў самых раньніх рунічных помніках).
  • Прагерм. *bindanaN > *bindan > ст.-сканд. binda, але > ст.-анг. bindan.
  • Уплыў гэтай страты й на націскныя склады: прагерм. *in > ст.-сканд. í;
• Падзел галоснага /e/ у /jɑ/ за выключэньнем пазыцыяў перад w, j, l;
• Страта пачатковага /j/ і /w/ перад агубленымі галоснымі.
  • Прагерм. *wulfaz > раньн. паўн.-герм. wulfaz > позьн. ulfz > ст.-сканд. ulfr;
• Разьвіцьцё г.зв. u-умляўту, які агубіў націскныя склады ў пазыцыях, калі ў наступным складзе сьледавалі гукі /u/ або /w/.

Сярэднявечны пэрыяд

Пасьля пэрыядаў існаваньня праскандынаўскай і, потым, старажытнаскандынаўскай моваў паўночнагерманскія мовы распаліся на тры падгрупы: усходнескандынаўскую, у якой аб’ядналіся дацкая й швэдзкая, заходнескандынаўскую (нарвэская, фарэрская, ісьляндзкая мовы) і старажытнагутнійскую (складалася толькі са старажытнагутнійскай мовы/дыялекту). Каля ІХ ст. нарвэскія перасяленцы прынесьлі ў Ісьляндыю і на Фарэрскія астравы заходнія дыялекты старажытнаскандынаўскае мовы, што заклала пачатак адпаведным мовам — ісьляндзкай і фарэрскай. З сучасных скандынаўскіх моваў пісьмовая ісьляндзкая зьяўляецца найбліжэйшай да тагачаснай старажытнай мовы. З маўленьня вікінгаў, якія каля ІХ ст. пасяліліся на Аркнэйскіх ды Шэтландзкіх астравох, разьвілася мова норн, якая, аднак вымерла каля пачатку XVIII ст.

На думку некаторых лінгвістаў, у Сярэднявеччы носьбіты розных скандынаўскіх моваў у значнай ступені захоўвалі між сабою ўзаемназразумеласьць, да ХІІІ ст. некаторыя носьбіты ў Швэцыі й Ісьляндыі часта разумелі сваё маўленьне як адзіную мову, называючы яе дацкай. У XVI ст. вызначаная частка швэдаў і датчанаў працягвала разумець сваё маўленьне як адзіную мову, што, у прыватнасьці, заяўлялася ў першым дацкім перакладзе Бібліі і ў працы швэдзкага пісьменьніка Оляфа Магнуса «Апісаньне паўночных народаў». Тым ня менш, у старажытнаскандынаўскай мове ўжо ў Сярэднявеччы прысутнічалі дыялектныя адрозьненьні: мова падзялялася на заходні, усходні і гутнійскі дыялекты. Тагачасная старажытнаісьляндзкая й старажытнанарвэская мовы па сутнасьці на той момант былі ідэнтычныя адна адной, утвараючы разам заходні дыялект старажытнаскандынаўскае мовы, які быў распаўсюджаны на Фарэрскіх астравох, у Ірляндыі, Шатляндыі, на востраве Мэн і ў нарвэскіх паселішчах Нармандыі. Усходні дыялект старажытнаскандынаўскай мовы быў ва ўжытку ў Даніі, Швэцыі, Ангельшчыне, у дацкіх паселішчах у Нармандыі, а таксама ў паселішчах на тэрыторыі тагачаснай Кіеўскай Русі. Старажытнагутнійскі дыялект (ня блытаць з сучасным готляндзкім дыялектам швэдзкай мовы) быў распаўсюджаны на востраве Готлянд і некаторых усходніх паселішчах.

Тым ня менш, да XVII ст. унутраная клясыфікацыя паўночнагерманскіх моваў засноўвалася на сынтаксічным пункце гледжаньня, у выніку чаго ўнутраная клясыфікацыя паўночнагерманскіх моваў выглядала наступным чынам: кантынэнтальная (дацкая, нарвэская, швэдзкая мовы) і астраўная (ісьляндзкая, фарэрская мовы) падгрупы. Гэты падзел засноўваўся таксама на крытэры ўзаемнай зразумеласьці і разьвіўся пад рознымі палітычнымі ўплывамі, такімі як Унія Даніі й Нарвэгіі 1536—1814 гадоў, у выніку чаго дацкая мова значна паўплывала на ўсходнія й цэнтральныя дыялекты нарвэскай мовы (гл. букмол).

Унутраная клясыфікацыя

У гістарычнай лінгвістыцы паўночнагерманскія мовы прынята падзяляць на дзьве падгрупы: усходнюю (дацкая, швэдзкая мовы) і заходнюю (нарвэская, фарэрская, ісьляндзкая мова) падгрупы, якія паходзяць ад усходняй і заходняй дыялектнай групаў старажытнаскандынаўскае мовы адпаведна. Швэдзкая, нарвэская і дацкая мовы (часам аб’ядноўваліся як кантынэнтальныя) гістарычна зазналі значны ўплыў з боку заходнегерманскай ніжненямецкай мовы ў часы існаваньня Ганзейскага зьвязу.

За цяперашнім часам уплыў на мовы аказвае ангельская мова. Так, дасьледаваньні сучаснай паўночнагерманскае лексыкі, праведзеныя ў 2005 годзе, паказалі павелічэньне дзелі ангельскай лексыкі за 30 гадоў у 2 разы і збольшаньне яе да 1,2% ад усяго лексычнага складу моваў. Ісьляндзкая мова мае найменшую серад паўночнагерманскіх моваў дзелю ангельскіх запазычаньняў нягледзячы на тое, што ў гэтай краіне адзначаецца найбольшае выкарыстаньне ангельскай мовы.

Серад іншых спосабаў унутранай клясыфікацыі паўночнагерманскіх моваў вылучаецца крытэр узаемнай зразумеласьці, які супрацьпастаўляецца дрэвавіднай мадэлі, што падзяляе паўночнагерманскія мовы на кантынэнтальныя й астраўныя (гл. вышэй). Так, з-за доўгага палітычнага хаўрусу паміж Нарвэгіяй і Даніяй, Нарвэгія пераняла большую частку дацкай лексыкі й граматыкі, у выніку чаго нарвэская мова да рэформы правапісу ў 1907 годзе стала практычна ідэнтычнай пісьмовай дацкай мове. З гэтае прычыны букмол і ягоны неафіцыйны, больш кансэрватыўны варыянт рыксмол часам адносяцца да ўсходняй падгрупы, а нюношк — да заходняй (што, напрыклад, адлюстравана ў шаблёне {{Германскія мовы}}). Тым ня менш, у дацкай мове разьвілася глыбейшая розьніца між пісьмовай і вуснай мовай, праз што ступень адрозьненьняў паміж гутарковай нарвэскай і гутарковай дацкай большая за ступень адрозьненьняў між абедзьвюма пісьмовымі мовамі. У пісьмовым пляне дацкая мова досыць блізкая да скандынаўскіх моваў, але існуюць уласныя фанэтычныя адрозьненьні: напрыклад, рэдукцыя й асыміляцыя зычных ды галосных гукаў, а таксама прасадычная зьява пад назвай stød (літ. «штуршок»), якія не зьявіліся ў іншых мовах (хоць, аднак, у швэдзкай і нарвэскай існуюць розныя тоны, якія апдавядаюць зьяве stød). Нягледзячы на шэраг падобных фанэтычных адрозьненьняў, скандынаўскія народы ў стане разумець іншыя гутарковыя скандынаўскія мовы. Некаторыя людзі (напрыклад, людзі пажылога ўзросту, якія могуць зьяўляцца носьбітамі дыялектаў) могуць мець некаторыя цяжкасьці, але збольшага большасьць людзей разумее літаратурныя мовы іншых скандынаўскіх краінаў (напрыклад, з радыё або тэлебачаньня).

У 1523 годзе Швэцыя скасавала са свайго боку Кальмарскую унію, у выніку чаго ў Скандынавіі ўтварыліся дзьве краіны: зьвяз Даніі й Нарвэгіі, якая кіравалася з Капэнгагену, і Швэцыя, што на той момант уключала яшчэ й Фінляндыю. Гэтыя дзьве краіны не прымалі розных бакоў у разнастайных канфліктах ажно да першай паловы ХІХ ст., што спрычынілася да шырокіх міжнародных кантактаў між краінамі. Вынікам гэтых сувязяў сталі плясты ўзаемных запазычаньняў з замежных моваў (Швэцыя, напрыклад, мела ў сваёй гісторыі франкамоўны пэрыяд): так, прыкладам, старое швэдзкае vindöga («акно») было замененае сярэдненіжненямецкім fönster, у той час як дацкая мова засвоіла швэдзкае vindue. Зь іншага боку, слова begynde («пачатак», у сучасным букмоле — begynne) было запазычанае дацкай і нарвэскай мовамі, тады як у швэдзкай захавалася першапачатковае börja. Нягледзячы на тое, што швэдзкая й дацкая мовы аддаляліся адна ад адной, іхныя дыялекты не знаходзіліся пад такім уплывам. Гэта спрычынілася да таго, што, напрыклад, нарвэская й швэдзкая захоўвалі падобнае вымаўленьне, слова børja (падобнае на швэдзк. börja) захоўвалася ў нарвэскіх дыялектах, а слова vindöga захоўвалася ў некаторых дыялектах швэдзкай. Падобныя рысы адлюстроўвае на сабе нюношк у адрозьненьне ад букмолу, які засвоіў вялікую частку дацкай лексыкі (напрыклад: нюношк. byrja, veke, vatn параўн. з швэдзк. börja, vecka, vatten; але дацк. begynde, uge, vand). Такім чынам, нюношк падзяляе шмат рысаў з швэдзкай мовай. Паводле нарвэскага лінгвіста Арнэ Торпа, складаньне літаратурнай нормы нюношк было значна цяжэй ажыцьцявіць падчас знаходжаньня Нарвэгіі ва уніі з Швэцыяй замест Даніі з-за таго, што адрозьненьняў паміж нюношкам і швэдзкай менш, чым між нюношкам і дацкай.

Узаемназразумеласьць

Узаемназразумеласьць паміж мовамі паўночнагерманскае мовы зьяўляецца неаднароднай. Так, шэраг дасьледаваньняў паказваюць, што носьбіты нарвэскае мовы маюць патэнцыйна нпйбольшую здольнасьць разумець астатнія паўночнагерманскія мовы. Паводле дасьледаваньняў, праведзеных у 2002-2005 гг. Фондам культуры Паўночных краінаў, носьбіты швэдзкай мовы Стакгольму і носьбіты дацкай мовы Капэнгагену маюць найбольшыя цяжкасьці ў разуменьні іншых паўночнагерманскіх моваў. Дасьледаваньне, засяроджанае перадусім на носьбітах мовы ўзростам звыш 25 год, паказала, што слабая здольнасьць у разуменьні моваў адлюстроўваецца на ўзоры швэдзкай стакгольмскай моладзі адносна дацкай мовы. Найбольшыя адрозьненьні ў пытаньні разуменьня між жыхарамі адной і той жа краіны паўсталі таксама між швэдамі: удзельнікі з Мальмё, што на поўдні Швэцыі ля Даніі, дэманстравалі лепшае разуменьне дацкай мовы, чым разуменьне носьбітаў швэдзкай мовы з поўначы краіны. У прыватнасьці, лепшаму разуменьню і веданьню ўнікальных дацкіх словаў спрыяла даступнасьць дацкіх СМІ і наяўнасьць цеснай транспартнай сувязі між Мальмё і памежнай Даніяй. Паводле вынікаў гэтага ж дасьледаваньня, моладзь гэтага швэдзкага рэгіёну разумеюць дацкую лепш за нарвэскую. Тым ня менш, разуменьне швэдамі нарвэскай і дацкай заставалася слабым, а датчане ў Капэнгагене вельмі дрэнна валодала швэдзкай.

Падрабязьнейшыя вынікі дасьледаваньня ўзаемнага разуменьня скандынаўскіх моваў прыведзеныя ў табліцы ніжэй. Найбольшы паказчык — 10:0.

Места	Разуменьне дацкай	Разуменьне швэдзкай	Разуменьне нарвэскай	Паказчык
Оргус, Данія	—	3,74	4,68	4,21
Капэнгаген, Данія	—	3,60	4,13	3,87
Мальмё, Швэцыя	5,08	—	4,97	5,02
Стакгольм, Швэцыя	3,46	—	5,56	4,51
Бэрген, Нарвэгія	6,50	6,15	—	6,32
Осьлё, Нарвэгія	6,57	7,12	—	6,85

Носьбіты фарэрскай мовы (астраўная, не ўваходзіць у склад кантынэнтальных) паводле гэтага ж дасьледаваньня паказалі нават большае за носьбітаў нарвэскай разуменьне кантынэнтальных паўночнагерманскіх моваў, дасягнуўшы высокага паказчыку як па дацкай, так і па нарвэскай мовам. Носьбіты ісьляндзкай мовы, наадварот, адлюстравалі найменшае разуменьне нарвэскай і швэдзкай моваў, аднак маюць некалькі лепшы ўзровень разуменьня дацкай мовы, якая раней вывучалася ў Ісьляндыі. Вынікі разуменьня іншых паўночнагерманскіх моваў носьбітамі фарэрскай ды ісьляндзкай моваў прыведзеныя ў табліцы ніжэй.

Рэгіён/ Краіна	Разуменьне дацкай	Разуменьне швэдзкай	Разуменьне нарвэскай	Паказчык
Фарэрскія астравы	8,28	5,75	7,00	7,01
Ісьляндыя	5,36	3,34	3,40	4,19

Лексыка

Паўночнагерманскія мовы ў значна большай ступені за заходнегерманскія мовы маюць агульныя рысы лексыцы, граматыцы, фаналёгіі й марфалёгіі. Прыклады лексычных, граматычных і марфалягічных падабенстваў між паўночнагерманскімі мовамі прыведзеныя ніжэй у табліцы, для нагляднасьці прыведзеныя параўнальныя прыклады заходнегерманскіх моваў. Паўночнагерманскія мовы для зручнасьці вылучаныя паўтлустым, таксама пададзены беларускі пераклад.

Мова	Прыклад
Ангельская	It was a moist, grey summer day at the end of June.
Нямецкая	Es war ein feuchter, grauer Sommertag Ende Juni.
Галяндзкая	Het was een vochtige, grauwe zomerdag in het einde van juni.
Афрыкаанс	Dit was 'n vogtige, grou somer dag aan die einde van Junie.
Швэдзкая	Det var en fuktig, grå sommardag i slutet av juni.
Дацкая	Det var en fugtig, grå sommerdag i slutningen af juni.
Нарвэская (букмол)	Det var en fuktig, grå sommerdag i slutten av juni.
Нарвэская (нюношк)	Det var ein fuktig, grå sumardag/sommardag i slutten/enden av juni.
Ісьляндзкая	Það var rakur, grár sumardagur í lok júní.
Фарэрская	Tað var ein rakur/fuktigur, gráur summardagur síðst í juni.
Пераклад	Гэта быў сыры, пахмурны дзень напрыканцы чэрвеня

Моўныя межы

Улічваючы вышэйпамянёны ўзровень блізкасьці паміж мовамі кантынэнтальнай падгрупы паўночнагерманскіх моваў, існуе дыскусія наконт мэтазгоднасьці разгляданьня моваў кантынэнтальнай падгрупы як асобных. У публіцыстыцы скандынаўскія мовы часта згадваюцца ў сувязі з афарызмам, згодна зь якім мова — гэта дыялект, у якога ёсьць армія і флёт. Часам адрозьненьні паміж дыялектамі адной краіны глыбейшыя за адрозьненьні між мовамі розных краінаў, аднак палітычная незалежнасьць гэтых краінаў становіцца прычынай іх клясыфікацыі як нарвэскай, швэдзкай і дацкай моваў. Такім чынам, моўны падзел, на думку некаторых лінгвістаў, грунтуецца на палітычных межах, што ўзмацняецца ўплывам літаратурных моваў (асабліва ў Швэцыі й Даніі).

Некаторыя дзеячы й арганізацыі маюць уласны пункт гледжаньня на гэтае пытаньне. Так, Паўночная Рада неаднаразова згадвала паўночнагерманскія мовы як адзіную, называючы яе скандынаўскай. Так, напрыклад, у афіцыйным навінавым выданьні Рады заўляецца, што яно публікуецца на скандынаўскай мове («på skandinaviska»). Незважаючы на гэта, стварэньне адзінай пісьмовай мовы разглядаецца вельмі малаверагодным, улічваючы ў якасьці прыкладу паралельнае існаваньне дзьвюх гістарычных моўных нормаў у Нарвэгіі; аднак на думку прыхільнікаў скандынаўскага моўнага адзінства існуе шанец «некаторай уніфікаванай артаграфіі», агульнай для Нарвэгіі, Швэцыі й Даніі.

Склад

Унутраны падзел паўночнагерманскіх моваў даволі цяжка паддаецца вызначэньню. У склад ніжэйпрыведзенай клясыфікацыі ўключаныя таксама некаторыя дыялекты.

• Праскандынаўская мова
  • Заходняя падгрупа
    • Грэнляндзкі дыялект старажытнаскандынаўскай мовы †
    • Ісьляндзкая мова
    • Фарэрская мова
    • Норн †
    • Нарвэская мова
      • Заходні дыялект
      • Паўночны дыялект
      • Усходні дыялект
      • Трондэляскі дыялект
  • Усходняя падгрупа
    • Дацкая мова
      • Ісьляндзкі варыянт дацкае мовы
      • Усходні дыялект
      • Ютляндзкі дыялект
        • Паўднёваютляндзкая гаворка
    • Швэдзкая мова
      • Далярнскія дыялекты
      • Свэаляндзкія дыялекты
      • Норляндзкія дыялекты
      • Ёталяндзкія дыялекты
      • Сконскія дыялекты
      • Дыялекты Эстэрботэну (дыялекты швэдаў Фінляндыі й Эстоніі)
      • Емтляндзкія дыялекты (прыналежнасьць да ўсходнескандынаўскай падгрупы аспрэчваецца)
  • Гутнійскія ідыёмы
    • Старажытнагутнійская мова †
      • Сучасныя гутнійскія дыялекты

Дыскусійныя пытаньні

Емтляндзкія дыялекты падзяляюць шмат рысаў як з трондэляскімі, так і з норляндзкімі дыялектамі, у сувязі з чым емтляндзкія дыялекты могуць адносіцца як да ўсходняй, так і да заходняй падгрупаў. Эльвдальскі дыялект, распаўсюджаны на паўночным усходзе Швэцыі пры швэдзка-нарвэскай мяжы і які, як правіла, лічыцца адным з свэаляндзкіх дыялектаў, сёньня мае афіцыйную артаграфію і праз адсутнасьць узаемаразуменьня з швэдзкай мовай разглядаецца шэрагам лінгвістаў як асобная мова.

Апрача традыцыйных дыялектаў, існуюць такія мовы як вандроўная дацкая, родзі і швэдзка-цыганская мова, якія зьяўляюцца варыянтамі дацкай, нарвэскай і швэдзкай моваў з даданьнем цыганскай лексыкі, усе яны вядомыя пад агульнай назвай скандынаўска-цыганскія мовы. Гэтыя ідыёмы спалучаюць у сабе элемэнты дыялектаў заходняй Швэцыі, усходняй Нарвэгіі і Трондэлягу.

Пісьмовыя нормы нарвэскай

Сучасная нарвэская мова мае дзьве пісьмовыя нормы: букмол (а таксама больш кансэрватыўная, то бок, бліжэйшая да дацкай, ягоная форма — рыксмол) і нюношк (а таксама ягоная форма пад назваю гёгношк, літаральна «высокая нарвэская»). Букмол выкарыстоўваецца параўнальна часьцей, у прыватнасьці, ён мае ўжытак у гарадох і найбуйнейшых газэтах.

Іншыя мовы Скандынавіі

Геаграфічна блізкімі да паўночнагерманскіх моваў зьяўляюцца мовы саамаў, якія ўваходзяць у склад уральскае моўнае сям’і і ня маюць роднасьці з індаэўрапейскімі мовамі (у якія ўваходзяць германскія мовы). Саамскія мовы з дагістарычных часоў суіснавалі з паўночнагерманскімі мовамі. Цягам стагодзьдзяў саамскія й фінская мовы запазычылі з паўночнагерманскіх моваў вызначаныя часткі лексыкі (у той час як паўночнагерманскія мовы запазычылі з гэтых моваў значна меншую колькасьць словаў).

Паўночнагерманскія мовы зьяўляюцца мовамі большасьці ў Нарвэгіі, Даніі й Швэцыі. На Фарэрскіх астравох, апрача афіцыйнай на дацкім узроўні дацкай мовы, афіцыйны статус і значнае распаўсюджаньне мае фарэрская мова. У Грэнляндыі, якая належыць Даніі, афіцыйнай мовай зьяўляецца толькі грэнляндзкая мова. На паўднёвым захадзе Даніі, у паўднёвай Ютляндыі, існуе мясцовая нямецкая супольнасьць, нямецкая мова мае ў рэгіёне прызнанай мовай меншасьці. У Паўднёвым Шлезьвігу, што на поўначы Нямеччыны (пры мяжы з Даніяй) нямецкая мова зьяўляецца асноўнай мовай мясцовых датчанаў, пры гэтым асноўнай мовай немцаў, якія жывуць па іншы бок мяжы (у Даніі) асноўнай мовай зьяўляецца дацкая; абедзьве супольнасьці ў высокай ступені зьяўляюцца дзьвюхмоўнымі.

Традыцыйна дацкая й нямецкая мовы зьяўляліся афіцыйнымі мовамі агульнай дацка-нарвэскай дзяржавы.

Літаратура

• Jervelund, Anita. Sådan Staver Vi. — 2007.
• Kristiansen, Tore m.fl. Dansk Sproglære. — 1996.
• Lucazin, M. Utkast till ortografi över skånska språket med morfologi och ordlista. Första. revisionen. — 1. — 2010. — ISBN 978-91-977265-2-8
• Iben Stampe Sletten. Nordens sprog – med rødder og fødder. — 2005. — ISBN 92-893-1041-3
• Вессен Э. Скандинавские языки / Элиас Вессен / Под ред. и с предисловием проф. С. Д. Кацнельсона. — Пер. со второго шведского издания и примечания С. С. Масловой-Лашанской. — М.: Изд-во иностр. лит-ры, 1949. — 168 с. — 3000 ас.
• Стеблин-Каменский М. И. История скандинавских языков / / М. И. Стеблин-Каменский; Отв. ред. акад. В. Ф. Шишмарёв; Институт языкознания АН СССР. — М., Л.: Изд-во Акад. наук СССР, 1953. — 340 с. — 3000 ас.
• Кузнецов С. Н. Скандинавские языки. — Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: Советская энциклопедия, 1990.

Вонкавыя спасылкі

• Mainland Scandinavian: Loans from Middle Low German (анг.) , In-depth Germanic language studies Праверана 2 лютага 2014 г.
• Særnordiske Ord – Scandinavian-only Words (анг.) , In-depth Germanic language studies Праверана 2 лютага 2014 г.