Ян Гаштольд
Ян Гаштольд (Івашка Гаштольдавіч; да 1383, Геранёны — 1458, Вільня) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Намесьнік смаленскі (1436—1440), ваявода троцкі (1440—1443) і віленскі (з 1443). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Габданк».
 Герб «Габданк» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 1383 |
| Памёр | 1458 |
| Род | Гаштольды |
| Бацькі | Андрэй Гаштольд NN Бучацкая[d] |
| Жонка | Дарота з Завішаў Альжбета з Друцкіх-Трабскіх |
| Дзеці | Войцех, Марцін, Юры, Марыя, Аляксандра, Марына |
Апрача Геранёнаў у Ашмянскім павеце, валодаў атрыманымі ад вялікіх князёў Меднікамі і Дзевянішкамі ў Віленскім павеце, Тракелямі ў Лідзкім павеце, Тыкоцінам на Падляшшы, Дарагабужам у Смаленскай зямлі, Палоннай на Валыні. Быў старостам дарсунішкаўскім (1422).
ІмяРэдагаваць
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Gastolt (17 жніўня 1404 году)[1]; cum Johanne Gastoldi[2], Johannes Gastoldi[3], Johannem Gastoldi[4] (2 кастрычніка 1413 году); Iwaschko Gastoldus (22 чэрвеня 1431 году)[5]; pro Gastoldo (26 ліпеня 1432 году)[6]; Кгастовтъ[7] (27 верасьня 1432 году)[8]; Gastolth (15 кастрычніка 1432 году)[9]; Iwaszkonis Gastoldi [sigilla] (20 студзеня 1433 году)[10]; Joannes alias Gaschthowth (31 ліпеня 1433 году)[11]; Iwaschko Gadastoltowicz (27 лютага 1434 году)[12]; Iwasko alias Gasztold (19 красавіка 1437 году)[13]; Iwaschko Gastold (1441 год)[14]; пан Кастолтъ виленьский воевода (23 сакавіка 1443 году)[15]; воевода виленский панъ Кгастовтъ (1 чэрвеня 1445 году, 8 студзеня 1452 году)[16].
БіяграфіяРэдагаваць
Зь літоўскага баярскага роду Гаштольдаў, сын Андрэя, старосты крэўскага.
Браў удзел у складаньні Мельскага міру (1422 год), у пасольстве да крыжакоў (1430 год), а таксама ў падпісаньні Скірстымонскай умовы (1431 год) з Інфлянцкім ордэнам. Быў маршалкам надворным Вітаўта і Сьвідрыгайлы ў 1426—1435 гадох.
Падтрымаў Сьвідрыгайлу ў ягоным змаганьні супраць Ягайлы, а ў 1432 годзе — Жыгімонта Кейстутавіча ў змаганьні супраць Сьвідрыгайлы. У 1433 годзе атрымаў ад апошняга прывілей на 26 вёсак і мястэчка Тыкоцін.
У 1440 годзе ачоліў групоўку магнатаў, якая дамагалася абраньня вялікім князем сына Ягайлы Казімера, стаў ягоным выхавальнікам і фактычна кіраваў дзяржавай. У 1444 годзе дамогся вяртаньня да ВКЛ Падляшша. Быў актыўным прыхільнік незалежнасьці Літвы і далучэньня да яе Валыні і Падольля.
Па абраньні Казімера каралём польскім (1446 год) перайшоў у апазыцыю да яго. Рыхтаваў пляны да дзяржаўнага перавароту[17].
Першы раз ажаніўся з Даротай Завішанкай, другі — з Альжбетай Друцкай-Трабскай. Меў сыноў Войцеха, Марціна і Юрыя, а таксама дачок Марыю, Аляксандру і Марыну.
Мова і культураРэдагаваць
Да актаў Гарадзенскай уніі (1432 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі[18]:
ihannis de sgorano
s dom iohis de…
КрыніцыРэдагаваць
- ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
- ^ Полехов С.В., Наумов Н.Н. Татарская тематика в переписке сановников Тевтонского ордена. 1431–1432 гг. // Золотоордынское обозрение. 2020. Т. 8. № 4. С. 799.
- ^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 94.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 146.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 748.
- ^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 9.
- ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 39.
- ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 48, 237.
- ^ Пазднякоў В. Гаштольды // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 518.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 78, 100.
ЛітаратураРэдагаваць
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4