Ян Гаштольд

Ян Гаштольд
лац. Jan Gaštold / Haštold
	; Герб «Габданк»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1383; Геранёны, Ашмянскі павет, Віленскае ваяводзтва, Вялікае Княства Літоўскае або ; Вільня, Вялікае Княства Літоўскае;
Памёр	1458; Вільня, Вялікае Княства Літоўскае;
Род	Гаштольды
Бацькі	Андрэй Гаштольд; NN Бучацкая[d]
Жонка	Дарота з Завішаў ; Альжбета з Друцкіх-Трабскіх
Дзеці	Войцех, Марцін, Юры, Марыя, Аляксандра, Марына

Ян Гаштольд (Івашка Гаштольдавіч; да 1383, Геранёны — 1458, Вільня) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Намесьнік смаленскі (1436—1440), ваявода троцкі (1440—1443) і віленскі (з 1443). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Габданк».

Апрача Геранёнаў у Ашмянскім павеце, валодаў атрыманымі ад вялікіх князёў Меднікамі і Дзевянішкамі ў Віленскім павеце, Тракелямі ў Лідзкім павеце, Тыкоцінам на Падляшшы, Дарагабужам у Смаленскай зямлі, Палоннай на Валыні. Быў старостам дарсунішкаўскім (1422).

Імя

Асноўныя артыкулы: Імёны ліцьвінаў і Гаштольд (імя)

Гасьцівалд, пазьней Гастальд або Гаштальд (Gastivald, Gastaldius^[1], Gastold^[2]) — імя германскага паходжаньня^[3]. Іменная аснова -гаст- (-каст-, -гест-) (імёны ліцьвінаў Гасьціла, Гестар, Каштарт; германскія імёны Gastila, Gaster, Kastert) паходзіць ад гоцкага і германскага gasts 'госьць, вандроўнік', а аснова -валд- (-алд, -олт) (імёны ліцьвінаў Геральт, Левалт, Рамвольт; германскія імёны Gerwald, Lewolt, Romuald) — ад гоцкага і германскага waldan 'валодаць, гаспадарыць' або wulþus 'слава, мажнасьць'^[4].

Адпаведнасьць імя Гастаўт (Гайстаўт) германскаму імю Gastaldius (Castaldius, Castald) сьцьвердзіў францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў^[1]^[5]. Германскае паходжаньне імя Гаштольд (Gasztołt, Gastoldus, Gastawdus, Gastowdus) таксама сьцьвярджае этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук^[2].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Gastolt (17 жніўня 1404 году)^[6]; cum Johanne Gastoldi^[7], Johannes Gastoldi^[8], Johannem Gastoldi^[9] (2 кастрычніка 1413 году); Iwaschko Gastoldus (22 чэрвеня 1431 году)^[10]; pro Gastoldo (26 ліпеня 1432 году)^[11]; Кгастовтъ^[12] (27 верасьня 1432 году)^[13]; Gastolth (15 кастрычніка 1432 году)^[14]; Iwaszkonis Gastoldi [sigilla] (20 студзеня 1433 году)^[15]; Joannes alias Gaschthowth (31 ліпеня 1433 году)^[16]; Iwaschko Gadastoltowicz (27 лютага 1434 году)^[17]; Iwaschko Gastolthowicz (7 лютага 1435 году)^[18]; Iwasko alias Gasztold (19 красавіка 1437 году)^[19]; воевода виленскии, панъ Иванъ Кгастовтъ (1440—1492 гады)^[20]; Iwaschko Gastold (1441 год)^[21]; пан Кастолтъ виленьский воевода (23 сакавіка 1443 году)^[22]; воевода виленский панъ Кгастовтъ (1 чэрвеня 1445 году, 8 студзеня 1452 году)^[23].

Біяграфія

Зь літоўскага баярскага роду Гаштольдаў, сын Андрэя, старосты крэўскага.

Браў удзел у складаньні Мельскага міру (1422 год), у пасольстве да крыжакоў (1430 год), а таксама ў падпісаньні Скірстымонскай умовы (1431 год) з Інфлянцкім ордэнам. Быў маршалкам надворным Вітаўта і Сьвідрыгайлы ў 1426—1435 гадох.

Падтрымаў Сьвідрыгайлу ў ягоным змаганьні супраць Ягайлы, а ў 1432 годзе — Жыгімонта Кейстутавіча ў змаганьні супраць Сьвідрыгайлы. У 1433 годзе атрымаў ад апошняга прывілей на 26 вёсак і мястэчка Тыкоцін.

У 1440 годзе ачоліў групоўку магнатаў, якая дамагалася абраньня вялікім князем сына Ягайлы Казімера, стаў ягоным выхавальнікам і фактычна кіраваў дзяржавай. У 1444 годзе дамогся вяртаньня да ВКЛ Падляшша. Быў актыўным прыхільнік незалежнасьці Літвы і далучэньня да яе Валыні і Падольля.

Па абраньні Казімера каралём польскім (1446 год) перайшоў у апазыцыю да яго. Рыхтаваў пляны да дзяржаўнага перавароту^[24].

Першы раз ажаніўся з Даротай Завішанкай, другі — з Альжбетай Друцкай-Трабскай. Меў сыноў Войцеха, Марціна і Юрыя, а таксама дачок Марыю, Аляксандру і Марыну.

Мова і культура

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Да актаў Мельнскага міру (1422 год), Гарадзенскай уніі (1432 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі^[25]^[26]:

+ s(igillum) · johannis · gastoldi + + ·

ihannis de sgorano

s dom iohis de…

Крыніцы

^ ^а ^б Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 103.
^ ^а ^б Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 24.
^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 605.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
^ Schmittlein R. Les noms d’eau de la Lituanie (suite) // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1964. P. 82.
^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
^ Полехов С.В., Наумов Н.Н. Татарская тематика в переписке сановников Тевтонского ордена. 1431–1432 гг. // Золотоордынское обозрение. 2020. Т. 8. № 4. С. 799.
^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 94.
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 146.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.
^ Codex epistolaris saeculi decimi quinti. T. 2. — Cracoviae, 1891. P. 343.
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 748.
^ Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 39.
^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 9.
^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 39.
^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 48, 237.
^ Пазднякоў В. Гаштольды // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 518.
^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 91.
^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 78, 100.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

[Schmittlein-1948-103-1] а ^б Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 103.

[SEMSNO-2002-24-2] а ^б Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 24.

[3] Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 605.

[4] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.

[5] Schmittlein R. Les noms d’eau de la Lituanie (suite) // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1964. P. 82.

[6] Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.

[7] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.

[8] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.

[9] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.

[10] Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.

[11] Полехов С.В., Наумов Н.Н. Татарская тематика в переписке сановников Тевтонского ордена. 1431–1432 гг. // Золотоордынское обозрение. 2020. Т. 8. № 4. С. 799.

[12] Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.

[13] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.

[14] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.

[15] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 94.

[16] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 146.

[17] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.

[18] Codex epistolaris saeculi decimi quinti. T. 2. — Cracoviae, 1891. P. 343.

[19] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 748.

[20] Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 39.

[21] Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 9.

[22] Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 39.

[23] Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 48, 237.

[evkl-24] Пазднякоў В. Гаштольды // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 518.

[25] Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 91.

[26] Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 78, 100.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

Асабістыя зьвесткі
Герб «Габданк»
Нарадзіўся	1383 Геранёны, Ашмянскі павет, Віленскае ваяводзтва, Вялікае Княства Літоўскае або Вільня, Вялікае Княства Літоўскае
Памёр	1458 Вільня, Вялікае Княства Літоўскае
Род	Гаштольды
Бацькі	Андрэй Гаштольд NN Бучацкая^[d]
Жонка	Дарота з Завішаў Альжбета з Друцкіх-Трабскіх
Дзеці	Войцех, Марцін, Юры, Марыя, Аляксандра, Марына