Воўпа

	Воўпа; лац. Voŭpa
	; Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля
Герб Воўпы
Магдэбурскае права:	21 студзеня 1792
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Ваўкавыскі
Сельсавет:	Воўпаўскі
Насельніцтва:	712 чал. (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1512
Паштовы індэкс:	231908
СААТА:	4208813011
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°22′7″ пн. ш. 24°21′43″ у. д. / 53.36861° пн. ш. 24.36194° у. д.Каардынаты: 53°22′7″ пн. ш. 24°21′43″ у. д. / 53.36861° пн. ш. 24.36194° у. д.
	Воўпа на мапе Беларусі ± Воўпа
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Во́ўпа^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Ваўпянцы. Цэнтар сельсавету Ваўкавыскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2009 год — 721 чалавек. Знаходзіцца за 25 км на поўнач ад Ваўкавыску, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Рось; на аўтамабільнай дарозе Ваўкавыск — Горадня.

Воўпа — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ваўкавышчыны (частка Наваградчыны), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[2]. Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася драўляная сынагога, адна з найпрыгажэйшых у Рэчы Паспалітай^[3] і Ўсходняй Эўропе^[4]^[5].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Герб мястэчка, 1792 г.

Упершыню Воўпа ўпамінаецца ў XV ст. як дзяржаўны двор і сяло ў валоданьні вялікага князя Казімера, які ў 1449 годзе перадаў яе канцлеру Алехну Судзімонтавічу. У 1478 годзе тут заснавалі касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля. Пазьней Воўпа перайшла да роду Гальшанскіх: Павал Гальшанскі пераўтварыў яе ў цэнтар сваіх уладаньняў.

У XVI ст. з ініцыятывы вялікай княгіні Боны ўтварылася Воўпаўскае староства ў складзе Ваўкавыскага павету Наваградзкага ваяводзтва. У 1624 годзе яго набыў канцлер Леў Сапега для свайго сына, падканцлера Казімера Льва. Апошні ў 1643 годзе прымаў тут караля і вялікага князя Ўладзіслава Вазу. У 1662 годзе літоўскія канфэдэраты вынесьлі ў мястэчку сьмяротны прысуд гетману Вінцэнту Гасеўскаму^[6].

У XVIII ст. Караліна Тэрэза з Радзівілаў, удава Казімера Лявона Сапегі, перадала Воўпаўскае староства Юзэфу Аляксандру Ябланоўскаму. У 1772 годзе яно складалася зь мястэчка Воўпы з ключамі Дубнам, Старым Дварцом і Калодзежнам. На сойме 1773—1775 гадоў староства атрымаў Юзэф Вінцэнт Плятэр. На 1775 год у мястэчку быў 21 двор. У 1773 годзе на месцы ранейшага збудавалі новы драўляны касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля з разнымі алтарамі. 21 студзеня 1792 году кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку Магдэбурскае права і герб: «у блакітным полі бабёр натуральнага колеру»^[7].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Сынагога на старым малюнку

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Воўпа апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Гарадзенскім павеце. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня ў 1831 годзе расейскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў дзяржаўны скарб. На 1893 год у Воўпе было 110 двароў, дзеялі касьцёл, 2 праваслаўныя капліцы, сынагога і 2 малітоўныя дамы, працавалі школа, бровар, 2 гарбарні, фарбавальня і 25 крамаў; штогод праводзілася 5 невялікіх кірмашоў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Воўпу занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Воўпа абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[8]. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году Воўпа апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Гарадзенскага павету Беластоцкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Воўпа ўвайшла ў склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1970 год у Воўпе было 274 двары, на 1990 год — 670, на 1996 год — 337. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

Мястэчка на старых здымках
Агульны выгляд, 1918 г.
Рынак, да 1939 г.
Рынак, да 1939 г.
Вуліца каля касьцёла, да 1939 г.

Каля сынагогі, да 1939 г.
Сынагога, 1907 г.
Біма, 1914 г.
Інтэр’ер сынагогі, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1830 год — 608 муж., зь іх шляхты 1, духоўнага стану 3, мяшчанаў-юдэяў 518, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 86^[9]; 1886 год — 1634 чал.^[10]; 1893 год — 2027 чал.
XX стагодзьдзе: 1921 год — 1731 чал.^[11]; 1970 год — 460 чал.; 1990 год — 1544 чал.^[12]; 1996 год — 848 чал.^[13]; 1999 год — 842 чал.
XXI стагодзьдзе: 2009 год — 721 чал.

Інфраструктура

У Воўпе працуюць сярэдняя школа, лякарня, амбуляторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Міру вуліца	Касьцельная
Мастаўская вуліца	Замасьцянская

З урбананімічнай спадчыны Воўпы да нашага часу гістарычную назву захавала вуліца Мастоўская. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы. У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Замасьцянская вуліца^[14].

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Капліца (1873)
Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля (1773)
Могілкі юдэйскія (XVIII ст.)
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1859)

Страчаная спадчына

Сынагога (XVIII ст.)

Галерэя

Краявіды мястэчка
Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля
Касьцёл з боку апсыды
Касьцёл. Галоўны алтар
Касьцёл. Званіца

Капліца
Капліца, інтэр’ер
Царква
Юдэйскія могілкі

Крыніцы

^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 127.
^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 162.
^ Семянчук Г. Воўпа // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2010 Т. 3. С. 141.
^ Krinsky C.H. Synagogues of Europe: Architecture, History, Meaning. — Dover Publications Inc., 1996. P. 225.
^ Hubka T. Resplendent Synagogue: Architecture and Worship in an Eighteenth Century Polish Community. — Brandeis University Press, 2003. P. 63.
^ Карпыза В. Воўпа, Masty.org
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 140.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 412.
^ Krzywicki J. Wołpa // Słownik geograficzny... T. XIII. — Warszawa, 1893. S. 913.
^ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom V: Województwo Białostockie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924.
^ Міронаў В. Шаблюк В. Воўпа // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 364.
^ БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 280.
^ Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 80.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак А — Я. — 690 с. — ISBN 978-985-11-0487-7
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893.

Вонкавыя спасылкі

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 127.

[2] Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 162.

[3] Семянчук Г. Воўпа // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2010 Т. 3. С. 141.

[4] Krinsky C.H. Synagogues of Europe: Architecture, History, Meaning. — Dover Publications Inc., 1996. P. 225.

[5] Hubka T. Resplendent Synagogue: Architecture and Worship in an Eighteenth Century Polish Community. — Brandeis University Press, 2003. P. 63.

[6] Карпыза В. Воўпа, Masty.org

[7] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 140.

[at-8] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[9] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 412.

[10] Krzywicki J. Wołpa // Słownik geograficzny... T. XIII. — Warszawa, 1893. S. 913.

[11] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom V: Województwo Białostockie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924.

[12] Міронаў В. Шаблюк В. Воўпа // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 364.

[13] БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 280.

[14] Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 80.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]