Горваль
Го́рваль[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Бярэзіне. Уваходзіць у склад Глыбаўскага сельсавету Рэчыцкага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 110 чалавек. Знаходзіцца за 30 км на паўночны захад ад места і чыгуначнай станцыі Рэчыцы (лінія Гомель — Каленкавічы). Асфальтаваная дарога злучае вёску з шашой Р82 Рудабелка — Парычы — Рэчыца.
| Горваль лац. Horval | |
.jpg)
| |
| Першыя згадкі: | XV ст. |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Гомельская |
| Раён: | Рэчыцкі |
| Сельсавет: | Глыбаўскі |
| Насельніцтва: | 110 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 2340 |
| Паштовы індэкс: | 247494 |
| СААТА: | 3245824021 |
| Нумарны знак: | 3 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 52°34′10″ пн. ш. 30°11′27″ у. д. / 52.56944° пн. ш. 30.19083° у. д.Каардынаты: 52°34′10″ пн. ш. 30°11′27″ у. д. / 52.56944° пн. ш. 30.19083° у. д. |
Горваль на мапе Беларусі ±   Горваль | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Горваль — даўняе мястэчка гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага[2].
Гісторыя
рэдагаваць- Асноўны артыкул: Гісторыя Горвалю
Вялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьПершы пісьмовы ўпамін пра Горваль як літоўскі горад зьмяшчаецца ў «Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх», складзеным, відаць, у Кіеве ў канцы XIV ст. (захаваўся ў летапісах XV ст.). У гэты час Горваль выдзяліўся ў якасьці цэнтру самастойнай воласьці, якая ахоплівала абодва берагі Дняпра і Бярэзіны.
.jpg)
За вялікім князем Вітаўтам Горвалем валодаў ваявода віленскі В. Манівід, потым, відаць, ягоныя сын і ўнук. Па згасаньні роду Манівідаў Горваль — дзяржаўнае ўладаньне. У 1503 годзе ў дамове паміж Маскоўскай дзяржавай і Вялікім Княства Літоўскім паселішча называецца мястэчкам. Пад 1510 годам Горваль значыцца як цэнтар воласьці на гасьцінцы Бабруйск — Чарнігаў. У 1528 годзе яна перайшла ў карыстаньне дзяржаўцу горвальскаму Б. Шалуху, потым да вялікай княгіні Боны. У 1535 годзе Горваль зруйнавалі і спалілі маскоўскія захопнікі. У XVI—XVIII стагодзьдзях на ўсходняй ускраіне, на правым беразе ракі, існаваў замак. З 1543 году Горваль знаходзіўся ў валоданьні Сангушкаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў ён увашоў у склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва.
З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у лістападзе 1654 году Горваль спалілі ўкраінскія казакі Залатарэнкі, які знаходзіліся на службе ў маскоўскага гаспадара. Пазьней Горваль перайшоў да Віленскага капітулу (упамінаецца як ягоны маёнтак з 1698 году). На 1731 году маёнтак Горваль налічваў 294 дымы. Пад 1784 годам у мястэчку ўпамінаецца царква, аднайменны маёнтак складаўся з 13 вёсак і 5 слабодаў.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Горваль апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Рэчыцкім павеце Менскай губэрні. Канфіскаваны ў ліку маёнткаў каталіцкай царквы, з 1835 году знаходзіўся ў валоданьні Халадоўскіх. Дзеяла драўляная царква Сьвятой Тройцы (у ёй захоўваліся мэтрычныя кнігі ад 1792 году), капітальна адрамантаваная ў 1851 годзе. На 1858 год у мястэчку было 126 двароў, на 1859 год — 85[3].
.jpg)
3 1861 году Горваль стала цэнтрам воласьці. У 1864 годзе тут адкрылася расейская народная вучэльня. У 1882 годзе маёнтак набыў Г. Мэнгдэн, а праз 6 гадоў — Зубаў. На 1885 год у склад Горвальскай воласьці ўваходзіла 15 паселішчаў з 471 дваром; працавала паштовая кантора. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, існавалі царква, 2 малітоўныя дамы, народная вучэльня, прыстань, хлебазапасны магазын, 21 крама, гандлёвы рад, заезны двор, карчма. На стромкім беразе Бярэзіны разьмяшчалася сядзіба, якую ад мястэчка аддзялялі парк і фруктовы сад. У сьнежні 1905 году адбылося Горвальскае выступленьне сялянаў.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1918 годзе Горваль занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
рэдагаваць25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Горваль абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі мястэчка ўвайшло ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала яго разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1920 годзе Горваль займалі польскія войскі. У 1926 годзе Горваль вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну і сельсавету (з 4 жніўня 1927 году ў Рэчыцкім раёне, з 2 красавіка 1959 году ў Глыбаўскім сельсавеце). У гэты час у вёсцы працавалі пачатковая школа і школа-сямігодка, хата-чытальня, лякарня, аддзяленьне спажывецкай каапэрацыі, сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства, паравы млын.
На 1940 год у Горвалі было 360 двароў, на 1993 год — 138, на 1997 год — 130, на 2004 год — 101.
Геаграфія
рэдагавацьРазьмяшчаецца на правым беразе ракі Бярэзіны, непадалёк ад яе ўтоку ў раку Дняпро; за 30 км на паўночны захад ад места і чыгуначнай станцыі Рэчыцы (лінія Гомель — Каленкавічы). Асфальтаваная дарога злучае вёску з шашой Р82 Рудабелка — Парычы — Рэчыца.
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць- XIX стагодзьдзе: 1870 год — 186 муж.; 1882 год — да 1 тыс. чал.[4]; 1892 год — 2146 чал.; 1897 год — 1589 чал.
- XX стагодзьдзе: 1908 год — 1673 чал.; 1940 год — 1563 чал.; 1959 год — 759 чал.; 1993 год — 250 чал.[5]; 1997 год — 240 чал.[6]; 1999 год — 196 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2004 год — 161 чал.[7]; 2010 год — 110 чал.
Інфраструктура
рэдагавацьУ Горвалі працуюць фэльчарска-акушэрскі пункт, клюб, бібліятэка.
Забудова
рэдагавацьПлян Горвалю складаецца з простай вуліцы з 3 завулкамі, арыентаванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад (уздоўж ракі) і забудаванай драўлянымі сядзібамі.
Турыстычная інфармацыя
рэдагавацьСтрачаная спадчына
рэдагаваць- Царква Сьвятой Тройцы (XVIII ст.)
- Царква
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4. (pdf) С. 284
- ^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 124.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 379.
- ^ Jelski A. Horwal // Słownik geograficzny... T. III. — Warszawa, 1882. S. 157.
- ^ Насевіч В. Горваль // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 88.
- ^ БЭ. — Мн.: 1997 Т. 5. С. 359.
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005.
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5: Гальцы — Дагон. — 576 с. — ISBN 985-11-0090-0
- Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6.
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.