Вікіпэдыя

Трынідад і Табага

астраўная дзяржава ў Карыбскім басэйне
(Перанакіравана з «Трынідад-і-Табага»)

Рэспу́бліка Трыніда́д і Таба́га (па-ангельску: Republic of Trinidad and Tobago) — краіна на поўдні Карыбскага мора. Гэтая астраўная дзяржава складаецца з двух асноўных астравоў, Трынідад і Табага, і зь 21 меншага. Краіна мае марскія межы з Барбадасам на паўночны ўсходзе, Грэнадай на паўночны захадзе і Вэнэсуэлай на поўдні і захадзе[6][7]. Трынідад і Табага, як правіла, лічыцца часткай Вэст-Індыі.

Трынідад і Табага
па-ангельску: Republic of Trinidad and Tobago
Сьцяг Герб
Дзяржаўны гімн
Створаныя зь любові да свабоды[d]
Дата заснаваньня: 1 жніўня 1976
Афіцыйная мова: ангельская мова
Сталіца: Порт-оф-Спэйн
Форма кіраваньня: парлямэнцкая рэспубліка
прэзыдэнт Трынідада і Табага[d]: Крысцін Кангалу[d]
прэм’ер-міністар Трынідада і Табага[d]: Кіт Роўлі[d]
Заканадаўчы орган: парлямэнт Трынідада і Табага[d]
Плошча:
  • 5128 ± 1 км²
Насельніцтва:
Валюта: даляр Трынідада і Табага[d]
СУП
па ППЗ: 45,148 млрд $ (2019)
па ППЗ на душу насельніцтва: 32 684 $ (2019)
намінальны: 22,438 млрд $ (2022)
намінальны на душу насельніцтва: 17 921 $ (2022)
Індэкс дэмакратыі: 7,16[2]
Каэфіцыент Джыні: 40,3[3]
ІРЧП: 0,81[4]
Часавы пас: UTC-4 і Амэрыка/Порт-оф-Спэйн[d][5]
Аўтамабільны знак: TT
Бок аўтамабільнага руху: леваруч
Дамэн верхняга ўзроўню: .tt
Тэлефонны код: +1868
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
gov.tt

Востраў Трынідад на працягу стагодзьдзяў быў населены карэннымі народамі, перш чым стаць калёніяй Гішпанскай імпэрыі па прыбыцьці Хрыстафора Калюмба ў 1498 годзе. Гішпанскі губэрнатар Хасэ Марыя Чакон здаў востраў брытанскаму флёту, ачоленаму сэрам Ральфа Абэркромбі, у 1797 годзе. У той жа пэрыяд востраў Табага пераходзіў з рук у рукі паміж Гішпаніяй, Францыяй, Нідэрляндамі і Курляндыяй больш разоў, чым любы іншы востраў у Карыбскім басэйне. Паводле Ам’енскага міру 1803 году Вялікабрытанія замацавала за сабой уладу над Трынідадам, а ў 1889 годзе Трынідад і Табага былі аб’яднаныя ў адзіную калёнію[8]. Дзяржавай атрымала незалежнасьць у 1962 годзе, а ў 1976 годзе была агалошаная рэспублікай[9][10].

Трынідад і Табага маюць 7-ы паводле велічыні СУП на душу насельніцтва паводле парытэту пакупніцкай здольнасьці ў Амэрыцы пасьля ЗША, Канады, Пуэрта-Рыка, Багамаў, Арубы і Гаяны паводле стану на 2022 год[11]. Край вызнаецца Сусьветным банкам як эканоміка з высокім узроўнем прыбытку. У адрозьненьне ад большасьці Карыбскіх краінаў і тэрыторый, якія ў значнай ступені абапіраюцца на турызм, эканоміка Транідаду і Табага ў першую чаргу засяроджваецца на прамысловасьці з вылучэньне нафтавай і нафтахімічнай галінаў. Большая частка нацыянальнага багацьця грунтуецца на вялікіх закладах нафты і прыроднага газу[12].

Гісторыя

рэдагаваць

Дакалюмбавыя часы

рэдагаваць

І Трынідад, і Табага першапачаткова былі заселенымі плямёнамі, якія зьвіліся тут з Паўднёвай Амэрыкі[10]. Трынідад упершыню быў населены архаічнымі людзьмі сама меней 7 тысяч гадоў таму, што зрабіла яго першым заселеным востравам Карыбскага басэйну[13]. Банварскі сьлед на паўднёвым захадзе Трынідада ёсьць найстарэйшым зарэгістравным археалягічным помнікам у Карыбскім басэйне, датаваным каля 5 тысяч гадоў да н. э. На працягу наступных стагодзьдзяў адбылося некалькі хваляў міграцыі, якія можна вызначыць паводле розьніцы ў археалягічных рэштках[14]. На момант эўрапейскага прыбыцьця на Трынідадзе жылі розныя этнічныя групы.

Эўрапейская калянізацыя

рэдагаваць

Хрыстафор Калюмб быў першым эўрапейцам, які пабачыў Трынідад у сваім трэцім плаваньні ў Амэрыку ў 1498 годзе[13][15]. Паводле ягоных паведамленьняў ён таксама бачыў Табага на гарызонце, нарокшы яго Бэльляформа, але не высаджваўся на востраве[10][16].

 
Рэйд Ўолтэра Рэлі на Трынідад у канцы XVI стагодзьдзя.

У 1530-х гадах Антоніё дэ Сэдэньнё, гішпанскі жаўнер, з намерам скарыць востраў Трынідад, высадзіўся на паўднёва-заходнім узьбярэжжы зь невялікай купай людзей. Сэдэньнё і ягоныя памагатыя правёў некалькі бітваў з тубыльцамі, а апасьля збудаваў фартэцыю. У наступным гішпанцы пашыралі кантроль і ў 1592 годзе Антоніё дэ Бэрыё заклаў тут горад Сан-Хасэ-дэ-Аруньня[10][13]. Неўзабаве пасьля гэтага ангельскі мараплавац сэр Ўолтэр Рэлі прыбыў на Трынідад 22 сакавіка 1595 году, шукаючы таямнічы Эль-Дарада, які нібыта знаходзіўся дзесьці ў Паўднёвай Амэрыцы[13]. Ён захапіў Сан-Хасэ і дапытаў дэ Бэрыё. У выніку Рэлі рушыў далей з вострава, а гішпанскага ўлада на востраве была адноўленая[17][18].

Між тым, былі шматлікія спробы эўрапейскіх дзяржаваў атрымаць кантроль на Табага ад 1620-х да 1640-х гадоў. У гэтым бралі ўдзел Нідэрлянды, Вялікабрытанія і Курляндыя, апошняя зь якіх на той момант была васалам Вялікага Княства Літоўскага[19]. З 1654 году на востраве замацаваліся галяндцы і курляндцы, пазьней да іх далучыліся некалькі сотняў францускіх засельнікаў[20]. Каляністы займаліся вытворчасьцю цукру і рому, маючы плянтацыі, на якіх працавала вялікая колькасьць афрыканскіх рабоў[21][20]. Тым часам, на востраве была пабудаваная вялікая колькасьць фартэцыяў, бо за востраў вялі барацьбу Францыя, Нідэрлянды і Вялікабрытанія. Да 1814 году востраў 31 раз зьмяняў уладальнікаў, да таго ж, у рэгіёне пашыралася дзейнасьць піратаў[21]. Гэтак, брытанцы ўтрымлівалі Табага з 1762 па 1781 гады, пасьля чаго ён быў захоплены французамі, якія панавалі тут да 1793 году, калі Табага быў павернуты Вялікабрытаніяй[21].

Тым часам, XVII стагодзьдзе на Трынідадзе праходзіла ў значнай ступені без сур’ёзных інцыдэнтаў, але ўстойлівыя спробы гішпанцамі ўсталяваць кантроль прыводзілі да жорсткага супраціву з тубыльцамі[13]. У 1687 годзе на востраве распачалі сваю працу каталіцкія місіі, якія намагаліся навярнуць тубыльцаў Трынідада і Гаяны ў хрысьціянства[13]. Такія місія падтрымліваліся гішпанскай адміністрацыяй[13]. Здараліся і сутычкі, гэтак тубыльцы ў Сан-Рафаэле паўсталі і забілі некалькіх сьвятароў, напалі на царкву і забілі гішпанскага губэрнатара Хасэ дэ Леона і Эчалеса. У адказ гішпанскія ўлады зьдзейсьнілі шэраг карных апэрацыяў, забіваючы сотні тубыльцаў[13]. У выніку генацыду і распасюду эўрапейскіх захворваньняў сярод мясцовых плямёнаў да канца наступнага стагодзьдзя тубыльцы былі амаль цалкам зьнішчаныя[22][13]. У гэты пэрыяд Трынідад стаўся астраўной правінцыяй Новай Гішпаніі, поруч з Цэнтральнай Амэрыкай[23]. У 1757 годзе сталіца была перанесеная з Сан-Хасэ-дэ-Аруньня ў Пуэрта-дэ-Эспаньня (сучасны Порт-оф-Спэйн) пасьля некалькіх пірацкіх нападаў[24]. Тым ня менш, гішпанцы ніколі не прыкладалі аніякіх высілкаў калянізацыі востраву. Ён у гэты пэрыяд па-ранейшаму быў пакрыты гушчарамі[23]. Насельніцтва Трынідада на 1777 год складала толькі 1400 чалавек. У 1777 годзе генэрал-капітан вострава Люіс дэ Ўнсага ўзяў шлюб з францускай крэолкай, дазволіўшы свабодны гандаль на Трынідадзе, чым заахвоціў шмат францускіх пасяленцаў да міграцыі на востраў. Да таго ж, каталіцкім засельнікам на працягу 10 гадоў скасоўвалі падаткі і надавалі дармовы надзел зямлі, калі толькі яны былі гатовыя прысягнуць на вернасьць каралю Гішпаніі[10]. Дзякуючы такой палітыцы насельніцтва Трынідада імгненна павысілася да 15 тысяч жыхароў да сканчэньня 1789 году.

Брытанскае панаваньне

рэдагаваць

Зацікавіўшыся Трынідадам, у 1797 годзе брытанскія сілы, ачоленыя генэралам сэрам Ральфам Абэркромбі, распачалі ўварваньне на востраў[10][25]. Ягоная эскадрыльля прышвартавалася ля паўночна-заходняга ўзьбярэжжа ля сучаснага гораду Шагарамас непадалёк ад Пуэрта-дэ-Эспаньні. Сур’ёзна пераважаючы ў колькасьці, гішпанскі губэрнатар Хасэ Марыя Чакон, аднак, вырашыў капітуляваць перад брытанцаамі, не змагаючыся[25]. Такім чынам, Трынідад стаў брытанскай калёніяй кароны з, у значнай ступені, францускім насельніцтвам і гішпанскімі законамі[23]. Першым брытанскім губэрнатарам калёніі стаў Томас Піктан, аднак, ягоны падыход да кіраваньня, які быў змрочаны выкарыстаньнем катаваньняў і адвольных арыштаў, прывёў да ягонага адхіленьня з пасады[25]. З брытанскім панаваньнем адбыўся прыцёк засельнікаў зь Вялікабрытаніі і брытанскіх калёніяў з усходу Карыбскага басэйну. Павялічылася ангельскае, шатляндзкае, ірляндзкае, нямецкае і італьянскае насельніцтва, а таксама невялікая колькасьць мурынаў, якія, змагаючы за Вялікабрытанію ў ангельска-амэрыканскай вайне, атрымалі надзелы на поўдні Трынідада[26][27][28]. З новай уладай павялічылася колькасьць завезеных рабоў, але праз рух за адмену рабства прывёў да скарачэньня іхняга прытоку. З адменай рабства ў Вялікабрытаніі ў 1833 годзе ўсе рабы атрымалі свабоду, але былі вымушаныя прайсьці гэтак званы пэрыяд разьзьняволеньня, які цягнуўся да 1838 году.

Прыбыцьцё індыйскіх рабочых

рэдагаваць
 
Літаграфія 1836 году з выявай збору ўраджаю цукровага трысьнёгу.
 
Прыбылыя ў Трынідад і Табага індыйскія работнікі.

Пасьля таго, як афрыканскія рабы былі вызваленыя, многія зь іх адмовіліся працягваць працаваць на плянтацыях, часта пераязджаючы ў гарады, як то Лявэнтыль і Бэлмант на ўсход ад Порт-оф-Спэйну[26]. У выніку ўзьнік моцны дэфіцыт працаўнікоў сельскай гаспадаркі. Каб разьвязаць крызу брытанскія ўлады заахвоцілі да пераезду жыхароў, у асноўным, іншых брытанскіх калёніяў, а таксама кітайцаў і партугальцаў[29]. Найбольшая колькасьць работнікаў пераехала зь Індыі. Гэтак 1 траўня 1845 году каля 225 індыйцаў прыбылі на Трынідад на караблі «Фатэл Разак», які належыў мусульманам[26][30]. Такія хвалі міграцыі доўжыліся з 1845 па 1917 год, і гэты час больш за 147 тысячаў індыйцаў пераехалі да Трынідада дзеля працы на плянтацыях цукровага трысьнёгу[10][31].

Не зважаючы на тое, што прыбылыя індыйцы былі найманымі працаўнікамі, кантракты часам мелі эксплюатацыйны характар. І ўсё ж, гэта не было сапраўды новай формай рабства, паколькі работнікам плацілі заробак, іхнія кантракты былі абмежаваныя ў часе[32]. Апроч гэтага, працадаўцы ня мелі права лупцаваць сваіх работнікаў, а асноўнай юрыдычнай санкцыяй быў перасьлед працаўнікоў у судах, пасьля чаго паводле выраку маглі прызначацца штрафы альбо вязьненьне[33]. Аднак прымусовыя сродкі ўсё ж такі часта прыкладаліся дзеля ўтрыманьня працаўнікоў, як то першапачаткова 5-гадовыя кантракты былі неўзабаве падоўжаныя да 10 гадоў пасьля таго, як плянтатары скардзіліся, што яны занадта рана страцяць працоўную сілу[34][26]. Пасьля заканчэньня кантракту работнікі мелі права вярнуцца на радзіму, аднак мясцовыя ўлады з мэтай заахвочваньня ўтрыманьня людзей на востраве прапаноўвалі невялікія надзелы. Дзякуючы гэтаму да 1902 году больш за палову цукровага трысьнёгу ў Трынідадзе выраблялі незалежныя фэрмэры, большасьць зь якіх былі індыйцамі[35]. Не зважаючы на кабальныя ўмовы працы больш за 90% індыйскіх імігрантаў вырашылі застацца на Трынідадзе на сталае жыцьцё[36].

На Табага індыйцаў амаль не было і пераважная колькасьць насельніцтва складалася з нашчадкаў афрыканскіх рабоў. Ажно жа канца XIX стагодзьдзя эканоміка вострава была ў заняпадзе, што прывяло да пашырэньню беднасьці[37]. Незадаволенасьць станам жыцьця выклікала паўстаньне на плянтацыі Роксбара ў 1876 годзе, якое было здушанае. З мэтай паляпшэньня эканамікі вострава Табага было далучанае да Трынідада ў 1889 годзе[10][38][39].

XX стагодзьдзе

рэдагаваць
 
Каляніяльны сьцяг Трынідада і Табага, які выкарыстоўваўся з 1889 па 1958 гады.
 
Трынідадзкія паштовыя маркі з выявай Лізаветы II.

У 1903 годзе выбухнуў пратэст супраць усталяваньня новых падаткаў у Порт-оф-Спэйн. У выніку здушэньня было забіта 18 чалавек, а дом ураду быў пашкоджаны агнём[39]. У 1913 годзе калёнія атрымала мясцовы сход зь некаторымі абмежаванымі паўнамоцтвамі[39]. Эканамічна Трынідад і Табага заставаўся пераважна сельскагаспадарчым рэгіёнам. Поруч з цукровым трысьнёгам прыбытак калёніі прыносіла какава. У лістападзе 1919 году страйк ахапіў працаўнікоў докаў, якія пратэставалі супраць мізэрных заробкаў[40]. У выніку страйк ахапіў і іншыя галіны, якіх каардынавалі прафэсійныя зьвязы, то бок страйк стаў усеагульным[40]. Тым ня менш, выступы работнікаў былі здушаныя маракамі брытанскага вайсковага карабля «Калката».

Заклады нафты ў рэгіёне былі выяўленыя ў 1857 годзе, але нафта стала эканамічна значнай толькі ў 1930-я гады, у выніку каляпсу рынку цукровага трысьнёгу і какавы і паскарэньня павелічэньня індустрыялізацыі[41]. Нафта з 1950-х гадоў стала асноўным экспартным таварам Трынідада, павялічыўшы сярэднюю клясу. Дзякуючы гэтаму значна зьмянілася сацыяльная структура краю. Калёнія атрымала штуршок у сваім разьвіцьці за часам існаваньня на Трынідадзе вайсковых базаў ЗША падчас Другой сусьветнай вайны. Аднак амэрыканцы пакінулі базы ў 1961 годзе[42].

У паваенны пэрыяд ангельцы пачалі працэс дэкалянізацыі ва ўсёй Брытанскай імпэрыі. У 1945 годзе ў Трынідадзе і Табага было ўведзенае ўсеагульнае выбарчае права[10][39]. На востраве зьявіліся першыя палітычныя партыі, якія, аднак, у значнай ступені былі падзеленыя этнічна. Гэтак мурынскае насельніцтва калёніі аддавала перавагу Народнаму нацыянальнаму руху (ННР), утворанага ў 1956 годзе Эрыкам Ўільямзам. Нашчадак індыйцаў Бгадасэ Саган Марадж заклаў ўласную Народна-дэмакратычную партыю (НДП), якая потым пасьля зьліцьця была пераўтвораная ў Дэмакратычную рабочую партыю (ДРП)[43]. Карыбскія калёніі Вялікабрытаніі ў 1958 годзе стварылі Фэдэрацыю Вэст-Індыі як сродак на здабыцьця незалежнасьці, аднак гэтае ўтварэньне было скасаванае пасьля таго, як Ямайка адмовілася ад свайго ўдзелу пасьля рэфэрэндуму 1961 году. Пасьля гэтага ўрад Трынідада і Табага вырашыў шукаць уласную незалежнасьць ад Злучанага Каралеўства[44].

Незалежнасьць

рэдагаваць
 
Першы прэм’ер-міністар краіны па здабыцьці незалежнасьці Эрык Ўільямз.

Трынідад і Табага атрымала незалежнасьць ад Вялікабрытаніі 31 жніўня 1962 году[10][45]. Лізавета II заставалася фармальнай кіраўніцай дзяржавы ў якасьці каралевы Трынідада і Табага, але ўладу ад ейнага імя меў гэнэрал-губэрнатар Саламон Гочай. Гісторык і інтэлектуал Эрык Ўільямз з Народнага нацыянальнага руху, якога часам клічуць «бацькам нацыі», стаў першым прэм’ер-міністрам краіны і бесьперапынна ачольваў урад да 1981 году[10]. Дамінуючай фігурай у апазыцыі ў раньнія гады незалежнасьці быў лідэр Дэмакратычнай рабочай партыі Рудранат Капільдэо. У 1960-я гады адбыўся ўздым Руху чорнай улады, натхнёны барацьбоў мурынаў за свае грамадзянскія правы ў ЗША. Пратэсты і страйкі сталі распаўсюджанымі, а ў красавіку 1970 году нават прывялі да сьмерці пратэстоўца ад рук паліцыі[43]. Баючыся парушэньня правапарадку, прэм’ер-міністар Ўільямз абвесьціў надзвычайнае становішча і загадаў арыштаваць многіх лідэраў руху. Некаторыя армейскія лідэры, якія спачувалі руху, у прыватнасьці, Рафік Шаг і Рэкс Ласал, спрабавалі ўчыніць паўстаньне, але посьпеху ім бракавала. 1 траўня 1968 году Трынідад і Табага далучыўся да Карыбскай асацыяцыі свабоднага гандлю.

У пэрыяд з 1972 па 1983 гады краіна скарыстала карысьць ад росту кошту нафты і выяўленьня вялікіх новых нафтавых радовішчаў у тэрытарыяльных водах, што прывяло да эканамічнага буму, які значна павялічыў узровень жыцьця[10][43]. У 1976 годзе краіна стала рэспублікай, застаючыся ў Садружнасьці нацыяў[10]. Пасада генэрал-губэрнатара была замененая на пасаду прэзыдэнта, і першым прэзыдэнтам стаў Эліс Кларк, хто заняў гэтую ў значнай ступені цырыманіяльную пасаду[46]. Табага атрымала абмежаванае самакіраваньне, дзякуючы стварэньню Табагаўскай асамблеі ў 1980 годзе[37]. Ўільямз памёр у 1981 годзе, і яго замяніў Джордж Чэмбэрз, які ўзначальваў краіну да 1986 году. Да гэтага часу скарачэньне цаны на нафту прывяло да рэцэсіі, што выклікала рост інфляцыі і беспрацоўя[47]. Асноўныя апазыцыйныя партыі аб’ядналіся ў кааліцыю і здабылі перамогу на выбарах у 1986 годзе, а новым прэм’ер-міністрам стаў Артур Напалеон Рэйманд Робінсан[48][43]. У 1990 годзе 114 сябраў тэрарыстычнай арганізацыі Джамаат аль-Мусьлімін на чале зь Ясынам Абу Бакрам штурмавалі дом парлямэнту і тэлевізійнай станцыі, утрымліваючы ў закладніках Робінсана і ўрада краіны шэсьць дзён[49]. Кіраўнікам тэрарыстычнай групоўкі абяцалі амністыю, але пасьля капітуляцыі яны былі арыштаваныя, але ў канчатковым выніку вызваленыя пасьля судовых працэсаў[29]. У 1995 годзе на пазачарговых выбарах перамогу здабыў альянс Аб’яднаны нацыянальны кангрэс, а пасаду прэм’ер-міністра ўпершыню заняў прадстаўнік індыйскай дыяспары Басдэо Пандай[10][47]. На жнівеньскіх выбарах 2020 году перамогу атрымаў Народны нацыянальны рух[50].

Геаграфія

рэдагаваць
 
Тапаграфічная мапа Трынідада і Табага.

Трынідад і Табага месьціцца паміж 10° 2' і 11° 12' шыротамі і 60° 30' і 61° 56' даўготамі ў Карыбскім моры ля самога Атлянтычнага акіяну. З захаду вострава Трынідад месьціцца затока Парыя. Традыцыйна дзяржава адносіцца да групы краінаў рэгіёну Карыбскага басэйна, але востраў Трынідад месьціцца ўсяго ў 11 км ад узьбярэжжа Вэнэсуэлы праз Калюмбавы канал[10]. Фізыяграфічна астравы ёсьць працягам Паўднёвай Амэрыкі[51]. Краіна, якая ахоплівае плошчу ў 5128 км², складаецца з двух асноўных астравоў, Трынідада і Табага, якія падзеленыя пралівам шырынёю ў 32 км, а таксама шэрагу менш значных астравоў, як то у тым ліку Чакачакарэ, Монас, Уэвас, Гаспар-Грандэ, Маленькі Табага ды іншых[10]. Трынідад мае плошчу ў 4768 км², што складае 93,0% ад агульнай плошчы краіны. Сярэдняя даўжыня вострава складае 80 км, а сярэдняя шырыня сягае 59 км. Другі паводле велічыні і значнасьці востраў Табага мае плошчу каля 300 км², альбо 5,8% агульнай плошчы краіны. Даўжыня Табага складае 41 км, а ягоная шырыня ў максымальным пункце дасягае 12 км.

Рэльеф астравоў вельмі адрозьніваецца[9]. Гэтак на паўночным ускрайку Трынідада паралельна ўзьбярэжжу цягнецца горны сьцяг, самым высокім пунктам у якім ёсьць гара Эль-Сэра-дэль-Арыпа, якая сягае да 940 м над узроўнем мора[9]. Астатняя частка вострава, у большасьці, ёсьць больш пляскатай, за выключэньнем цэнтральнай частцы, дзе маюцца пагоркі Мантсэрат, і сьцягу на поўдні. На ўсходнім узьбярэжжы вострава вылучаецца пляжамі, у першую чаргу пляжам Мансанільля. На востраве маюцца некалькі вялікіх багністых участкаў, як то багны Кароні і Нарыва[10]. Да асноўных вадаёмаў на Трынідадзе ўлучаюць вадасховішча Голіс, Навэт і Кароні. На востраве маюцца розныя тыпы глебы, але большасьць складаюць дробныя пяскі і цяжкія гліны. Глебы на ўсходне-заходнім калідоры на поўначы Трынідада ёсьць асабліва ўрадлівымі[52]. Табага, у сваю чаргу, мае пляскатую раўніну на паўднёвым захадзе, а ўсходняя частка вострава ёсьць больш горнай. Найвышэйшым пунктам Табага ёсьць пік Пітч, які сягае да 550 м над узроўнем мора[53]. Ля ўзьбярэжжа Табага маюцца некалькі каралавых рыфаў[10].

Клімат

рэдагаваць

Трынідад і Табага мае марскі трапічны клімат[9][10]. Год падзяляецца фактычна на два сэзоны: сухменны сэзон у першыя пяць месяцаў году і сэзон дажджоў у астатнія сям месяцаў. Вятры веюць пераважна з паўночнага ўсходу. Дамінуюць паўночна-ўсходнія пасаты. На адметнасьць ад многіх іншых Карыбскіх астравоў Трынідад і Табага ляжаць па-за межамі рэгіёну ўраганаў. Рэкордная зафіксаваная тэмпэратура складала 39°C[54], а мінімум складаў 12°C[54].

Палітыка

рэдагаваць
 
Ўайтхол ёсьць афіцыйнай сядзібай прэм’ер-міністра краіны.

Трынідад і Табага ёсьць рэспублікай зь дзьвюхпалатным парлямэнтам, які функцыянуе на ўзор брытанскага парлямэнту[9].

Кіраўніком дзяржавы ёсьць прэзыдэнт[9]. Гэтая ў значнай ступені цырыманіяльная пасада замяніла сабой пасаду генэрал-губэрнатара, то бок прадстаўніка манарха Трынідада і Табага, пасьля таго, як Трынідад і Табага стаў рэспублікай у 1976 годзе[10]. Кіраўніком ураду ёсьць прэм’ер-міністар[9]. Прэзыдэнт абіраецца выбарчай калегіяй, якая складаецца з усіх прадстаўнікоў абедзьвух палатаў парлямэнту. Па ўсеагульных выбарах, якія ладзяцца кожны пяць гадоў, прэзыдэнт прызначае прэм’ер-міністра асобу, якая мае падтрымку большасьці ў Палаце прадстаўнікоў. Звычайна такой асобай ёсьць лідэр партыі, якая здабыла большасьць месцаў на выбарах[10]. З 1980 году на Табага адбываюцца дадатковыя мясцовыя выбары. На гэтых выбарах абіраюцца сябры аднапалатнай Табагаўскай асамблеі[9][10][55], якая чыніць самакіраваньне на востраве.

Парлямэнт складаецца з Сэнату, які мае 31 дэпутацкае месца, і Палаты прадстаўнікоў, які мае 41 дэпутацкае месца і сьпікера[9][56]. Шаснаццаць сэнатараў прызначаюцца паводле рэкамэндацыі прэм’ер-міністра, а яшчэ шэсьць — лідэрам апазацыі. У дадатак дзевяць сэнатараў прызначаюцца прэзыдэнтам дзеля забясьпечаньня прадстаўніцтва іншых сэктараў грамадзянскай супольнасьці. Дэпутаты Палаты прадстаўнікоў абіраюцца наўпрост грамадзянамі на максымальны тэрмін у пяць гадоў.

Палітычная культура

рэдагаваць

Дзьвюма асноўнымі партыямі краіны ёсьць Народны нацыянальны рух і Аб’яднаны нацыянальны кангрэс. Падтрымка гэтых партыяў звычайна базуецца на этнічнай прыналежнасьці, як то ННР звычайна атрымлівае большасьць галасоў выбаршчыкаў афрыканскага паходжаньня, а АНК, у сваю чаргу, здабывае большасьць галасоў выбаршчыкаў індыйскага паходжаньня. Тым ня менш, у краіне існуюць шэраг іншых партыяў, якіх паводле стану на жнівень 2020 году налічвалася 19. Сярод іх варта вылучыць Кангрэс народа, які на ўсеагульных выбарах 2010 і 2015 гадоў здабываў дэпутацкія мандаты, і Табагаўская арганізацыя народа, якая на выбарах 2010 году атрымала 2 месцы ў парлямэнце.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

рэдагаваць

Трынідад падзяляецца на дзевяць рэгіёнаў і пяць муніцыпалітэтаў, якія маюць абмежаваны ўзровень аўтаноміі[9][10]. Мясцовыя адміністрацыі улучаюць як частку абіраных працаўнікоў, гэтак і прызначаных. Выбары на мясцовым узроўні праводзяцца раз на тры гады. Асабны статус мае востраў Табага. Гэтак з 1980 году востраў кіруецца Табагаўскай асамблеяй, абіранай на табагаўскіх выбарах.

Дэмаграфія

рэдагаваць

Насельніцтва краіны паводле стану на чэрвень 2021 год складала каля 1,37 млн чалавек.

Этнічны склад

рэдагаваць
 
Трынідадзка-табагаўскія жанчыны афрыканскага паходжаньня.
 
Купа жанчынаў індыйскага паходжаньня на фатаздымку канца XIX стагодзьдзя.

Этнічны склад Трынідада і Табага адлюстроўвае гісторыю заваяваньня і іміграцыі на астравы[57]. У той час як самыя раньнія жыхары мелі індзейскае паходжаньне, на сёньня дзьвюма дамінуючымі этнічнымі групамі ў краіне ёсьць вышлыя з Паўднёвай Азіі і з Афрыкі. Індатрынідадцы і індатабагаўцы фармуюць найбуйнейшую ў краіне этнічную групу, то бок іхняя доля складае прыблізна 35,4%[9]. Яны ёсьць нашчадкамі рабочых з Брытанскай Індыі[58], якія мігравалі на востраў на замену вызваленых афрыканскіх рабоў, якія адмовіліся працягваць працаваць на плянтацыях цукровага трысьнёгу. Праз захаваньне культуры многія жыхары індыйскага паходжаньня працягваюць падтрымліваць традыцыі іхняй былой радзімы. Індатрынідадцы жываюць у першую чаргу на востраве Трынідад, а на Табага іхняя колькасьць паводле перапісу насельніцтва 2011 году не пераўзыходзіла 2,5%[59].

Афратрынідадцы і афратабагаўцы фармуюць другую паводле велічыні этнічную групу краіны, крыху саступаючы прадстаўнікам індыйскага паходжаньня. Іхняя колькасьць сягае прыблізна да 34,2% насельніцтва[9]. Большасьць людзей афрыканскага паходжаньня ёсьць нашчадкамі рабоў, гвалтоўна перавезеных на астравы пачынаючы з XVI стагодзьдзя. Гэтая група фармуе большасьць на Табага, бо скаладае каля 85,2% ад агульнай колькасьці насельніцтва вострава[59]. Трэцяй групай ёсьць прадстаўнікі зьмяшаных этнасаў[9]. Таксама маюцца невялікія меншасьці індзейскага, эўрапейскага, лаціна-гішпанскага, кітайскага і арабскага паходжаньня.

Мовы

рэдагаваць

Ангельская мова ёсьць афіцыйнай мовай краіны, але галоўнай размоўнай мова ёсьць крэольскія ангельскія гаворкі, гэтак званыя трынідадзкая крэольская мова і табагаўская крэольская мова. Гэтыя гаворкі ў значнай ступені адлюстроўваюць багатую этнічную спадчыну дзяржавы, улучаючы індзейскую, эўрапейскую, афрыканскую і азіяцкую спадчыну нацыі. Абедзьве крэольскія мовы ўтрымліваюць значныя элемэнты розных афрыканскіх моваў, а трынідадзкая ангельская мова зьведала значны ўплыў францускай крэольскай мовы, вядомай як патуа[60]. Большасьць першых індыйскіх засельнікаў размаўлялі на бгаджпуры і авадгі, якія пазьней утварылі трынідадзкі гіндустані. У 1935 годзе гледачы на Трынідадзе пачалі паказваць індыйскія фільмы. Большасьць зь іх былі вырабленыя на стандартным дыялекце гіндустані, дзякуючы чаму трынідадзкі гіндустані крыху ўзбагаціўся новымі выслоўямі і словамі. Індыйскія фільмы таксама актывізавалі вывучэньне гіндустані прадстаўнікамі індатрынідадцаў і табагаўцаў[61]. Прыблізна зь сярэдзіны да сканчэньня 1970-х гадоў прадстаўнікі індыйскай дынастыі пачалі пераходзіць на гіндызаваную вэрсію ангельскай мовы. Невялікая група людзей карыстаецца ў паўсядзённым жыцьці гішпанскай мовай, у тым ліку ўцекачы з суседняй Вэнэсуэлы.

Рэлігія

рэдагаваць

Паводле перапісу насельніцтва 2011 года[59], хрысьціянства было дамінуючай рэлігіяй краіны, бо вернікамі гэтай рэлігіі было сама меней 63,2% насельніцтва. Самай буйной была каталіцкая канфэсія, на долю якіх прыпадала каля 21,60% ад агульнай колькасьці насельніцтва. У Трынідадзе і Табага маюцца безьліч пратэстанцкіх цэркваў, як то англікане, адвэнтысты сёмага дня, прэсьбітарыяне, сьведкі Яговы, мэтадысты ды іншыя. Індуізм быў другой паводле велічыні рэлігіяй у краіне, вернікамі якой былі 20,4% насельніцтва на 2011 год[59]. Індуісты жывуць ва ўсёй краіне, сьвята Дывалі нават адзначаецца на нацыянальным узроўні. Найбуйнейшай індуісцкай арганізацыяй у Трынідадзе і Табага ёсьць Санатан Дгарма Мага Сабга, якая была закладзеная ў 1952 годзе па зьліцьці дзьвюх асноўных індуісцкіх арганізацыяў. На той жа 2011 год трэцяй рэлігійнай групай былі мусульмане, якіх налічвалася каля 4,97% насельніцтва[59]. Сярод некаторай часткі афратрынідадцаў і афратабагаўцаў практыкуюцца традыцыйныя афрыканскія культы, а невялікая частка індатрынідадцаў і індатабагаўцаў ёсьць вернікамі сыкхізму, джайнізму, будызму і багаі.

Эканоміка

рэдагаваць
 
Пляж Піджн-Пойнт на Табага кожны год прыцягвае замежнікаў на адпачынак.
 
Нафтаперапрацоўчы завод у Пойнт-а-П’еры.

Трынідад і Табага ёсьць самай разьвітай і заможнай краінай Карыбскага басэйну, маючы даволі высокі ўзровень СУП на душу насельніцтва на ўзроўні 20 тысяч даляраў ЗША[62]. У лістападзе 2011 году АЭСР выдаліла Трынідад і Табага са сьпісу разьвіваных краін[63]. Эканоміка дзяржаву ў значнай ступені грунтуецца на нафтагазавай прамысловасьці. Турызм і прамысловасьць таксама важныя галіны эканомікі краю. Турызм асабліва мае разьвіцьцё на Табага, але ён у значнай ступені не такі высокі як на іншых Карыбскіх астравах. Сельскагаспадарчая прадукцыя ўлучае цытрусы і какаву. Трынідад і Табага экспартуе прадукты харчаваньня, напоі і цэмэнт у краіны Карыбскага рэгіёну. Краіна таксама лічыцца рэгіянальным фінансавым цэнтрам, а эканоміка краю мае прафіцытны паказчык гандлю[64]. Намагаючыся адыйсьці ад нафтагазавай залежнасьці і зрабіць дывэрсыфікацыю гаспадаркі, улады Трынідад і Табага стварылі ў 2012 годзе адмысловую агенцыю з мэтай садзейнічаньня прыцягненьня замежным інвэстыцыям у ненафтагазавыя галіны[65]. Трынідад і Табага мае добра разьвіты сэктар тэлекамунікацыяў. У 2014 годзе на гэты сэктар і сэктар тэлевяшчаньня прыпала каля 880 млн даляраў ЗША ці 3,1% ад СУП.

Найважнейшым замежным эканамічным партнэрам Трынідада і Табага ёсьць ЗША, бо на іх прыпадае каля 40 % экспарту і 27 % імпарту[9] рэспублікі. Эканамічныя дачыненьні таксама ўсталяваныя зь Ямайкай, Барбадасам, Вэнэсуэлай і Бразыліяй. У меншай меры гандаль вядзецца з краінамі ЭЗ, Канадай і Японіяй.

Нафтагазавая галіна

рэдагаваць

Трынідад і Табага ёсьць вядучым вытворцам нафты і газу ў Карыбскім рэгіёне, а ягоная эканоміка моцна залежыць ад гэтых рэсурсаў[10]. Нафта і газ разам фармуюць каля 40% СУП і 80% экспарту краіны, але толькі 5% працаздольнага насельніцтва працуе ў гэтай галіне[9]. Апошнім часам рост быў выкліканы інвэстыцыямі ў вырабніцтва звадкаванага прыроднага газу (ЗПГ), прадукцыі нафтахіміі і сталі. Менавіта выраб ЗПГ пашырыўся апошнімі гадамі, складаючы выраб агулам 13,4 млрд м³ ЗПГ паводле стану на 2017 год. Найбуйнейшымі рынкамі экспарту газу ёсьць Чылі і ЗША[66]. Дзякуючы такому зруху, Трынідад і Табага перайшлі з эканомікі нафты на эканомікі прыроднага газу. Вытворчасьць нафты зьнізілася за дзесяцігодзьдзе з 7,1 млн мэтрычных тон у 2007 годзе да 4,4 млн мэтрычных тон у 2017 годзе[67].

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ а б база зьвестак Сусьветнага банку — Сусьветны банк.
  2. ^ а б 2020 Democracy Index
  3. ^ а б https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  4. ^ а б Human Development Report — Праграма разьвіцьця ААН, 2022.
  5. ^ а б https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/northamerica
  6. ^ «Treaty between the Republic of Trinidad and Tobago and the Republic of Venezuela on the delimitation of marine and submarine areas, 18 April 1990». The United Nations.
  7. ^ «The 1990 Accord Replaces the 1942 Paris Treaty». Trinidad and Tobago News.
  8. ^ Carmichael, Gertrude (1961). «The History of the West Indian Islands of Trinidad and Tobago, 1498–1900». London: Alvin Redman. — С. 52.
  9. ^ а б в г д е ё ж з і к л м н о «Trinidad and Tobago». CIA World Factbook.
  10. ^ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у ф х ц ч «Trinidad and Tobago». Encyclopædia Britannica.
  11. ^ «Report for Selected Countries and Subjects». World Economic Outlook Database, 2022. International Monetary Fund.
  12. ^ «Trinidad and Tobago». BBC News.
  13. ^ а б в г д е ё ж з Thomas 2018. С. 249.
  14. ^ Reid, Basil A. (2008). «Developing Weights-of-Evidence Predictive Models for the Cultural Resource Management of Pre-Columbian Sites in Trinidad». Archaeology and geoinformatics: case studies from the Caribbean. Tuscaloosa: University of Alabama Press. — С. 33—73. — ISBN 9780817380533.
  15. ^ Williams 1964. С. 7—8.
  16. ^ Carmichael, Gertrude (1961). «The History of the West Indian Islands of Trinidad and Tobago, 1498—1900». London: Alvin Redman. — С. 14.
  17. ^ Williams 1964. С. 11.
  18. ^ Williams 1964. С. 18.
  19. ^ Рэдакцыйная пошта. Эспэранта. Польскае радыё.
  20. ^ а б Ramerini, Marco. «Dutch and Courlanders on Tobago: A History of the First Settlements, 1628—1677». Colonial Voyage.
  21. ^ а б в Thomas 2018. С. 196.
  22. ^ Romero, Aldemaro (2003). «Death and Taxes: the Case of the Depletion of Pearl Oyster Beds in Sixteenth-Century Venezuela». Conservation Biology. 17 (4): 1016. doi:10.1046/j.1523-1739.2003.01406.x.
  23. ^ а б в Besson, Gerard (27 August 2000). «Land of Beginnings — A historical digest»]. Newsday Newspaper.
  24. ^ Thomas 2018. С. 55.
  25. ^ а б в Thomas 2018. С. 251.
  26. ^ а б в г Thomas 2018. С. 252.
  27. ^ Brereton, Bridget (5 June 2013). «The Merikens again». Trinidad Express Newspapers.
  28. ^ McNish Weiss, John (2002). «The Merikens: Free Black American settlers in Trinidad 1815—16» (2nd ed.). London: McNish & Weiss. — ISBN 0-9526460-5-6.
  29. ^ а б Thomas 2018. С. 253.
  30. ^ «1845: The East Indians and indentureship». Trinicenter.
  31. ^ Deen, Shamshu (1994). «Solving East Indian Roots in Trinidad». Freeport Junction. H.E.M. Enterprise. — ISBN 976-8136-25-1.
  32. ^ Northrup, David (1995). «Indentured labor in the age of imperialism, 1834—1922». Cambridge: Cambridge University Press. — ISBN 0521480477.
  33. ^ Brereton, Bridget (2010). «The Historical Background to the Culture of Violence in Trinidad and Tobago». Caribbean Review of Gender Studies.
  34. ^ Brereton, Bridget (1981). «A History of Modern Trinidad 1783—1962». London: Heinemann Educational Books. — ISBN 0-435-98116-1.
  35. ^ «The experience of Indian indenture in Trinidad: Arrival and settlement». Caribbean Atlas.
  36. ^ Jayaram, N.; Atal, Yogesh (24 May 2004). «The Indian Diaspora: Dynamics of Migration». — ISBN 9780761932185.
  37. ^ а б Thomas 2018. С. 239.
  38. ^ Williams 1964. С. 149.
  39. ^ а б в г Thomas 2018. С. 255.
  40. ^ а б Kiely, Ray (1996). «The Politics of Labour and Development in Trinidad». Press University of the West Indies. — С. 66. — ISBN 9789766400170.
  41. ^ «Trinidad and Tobago’s Oil: An Illustrated Survey of the Oil Industry in Trinidad and Tobago». The Petroleum Association of Trinidad and Tobago, 1952.
  42. ^ Thomas 2018. С. 96.
  43. ^ а б в г Thomas 2018. С. 256.
  44. ^ Brereton, Bridget (1996). «An introduction to the history of Trinidad and Tobago». Oxford: Heinemann Educational Publishers. — С. 103—105. — ISBN 978-0-435-98474-8.
  45. ^ «Railroad Map of Trinidad». World Digital Library. 1925.
  46. ^ Donovan, Paul (2011). «Obituary: Sir Ellis Clarke». Independent Catholic News.
  47. ^ а б Thomas 2018. С. 257.
  48. ^ Nohlen, D (2005). «Elections in the Americas: A data handbook, Volume I». — С. 630 — ISBN 978-0-19-928357-6.
  49. ^ Ryan, Selwyn (1991). «The Muslimeen grab for power: race, religion, and revolution in Trinidad and Tobago». Port of Spain, Trinidad, West Indies: Inprint Caribbean. — С. 82. — ISBN 9789766080310.
  50. ^ «Trinidad and Tobago poll: Governing party claims victory». BBC News.
  51. ^ Bridget M. Brereton; Arthur Napoleon Raymond Robinson; David Watts. «Trinidad and Tobago». Britannica.
  52. ^ «Data». The Ohio State University.
  53. ^ Anthony, Michael (2001). «Historical Dictionary of Trinidad and Tobago». Scarecrow Press, Inc. Lanham, Maryland, and London, UK. — ISBN 0-8108-3173-2.
  54. ^ а б «August Climate History for Port-of-Spain». Myweather2.com.
  55. ^ «International Religious Freedom Report 2006». U.S. Department of State — Diplomacy in Action. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor.
  56. ^ Browne, Juhel (20 September 2007). «November 5 — PM reveals election date at last». Trinidad and Tobago Express.
  57. ^ «Trouble in paradise». BBC News.
  58. ^ «Twists and turns in search for ancestry». Trinidad and Tobago Guardian.
  59. ^ а б в г д «Non-Institutional Population by Sex, Age Group, Ethnic Group and Municipality». Trinidad and Tobago Central Statistical Office.
  60. ^ Jo-Anne Sharon Ferreira. «The sociolinguistic situation of Trindad & Tobago». University of the West Indies.
  61. ^ Gooptar, Primnath (2014). «Bala Joban: The First Indian Movie in Trinidad (1935)». ISBN 9789766483227.
  62. ^ «Trinidad and Tobago». 2015. World Bank.
  63. ^ Gopie, Rajiv (3 November 2011). «Are we developed?». Trinidad Express Newspapers.
  64. ^ «Background note Trinidad and Tobago». US Department of State.
  65. ^ «Agency Focus». Tradelinks.
  66. ^ «BP Statistical Review of World Energy — Natural Gas». BP.
  67. ^ «BP Statistical Review of World Energy — Oil». BP.

Літаратура

рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Трынідад_і_Табага&oldid=2357189»