Сьвятлана Алексіевіч
Сьвятла́на Алякса́ндраўна Алексіе́віч (нар. 31 траўня 1948 году; цяпер Івана-Франкоўск, Украіна) — расейскамоўная пісьменьніца Беларусі. У 2015 годзе стала першай ляўрэаткай ад Беларусі Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры[6] «за яе поліфанічную творчасьць — помнік пакутам і мужнасьці ў наш час»[7].
Біяграфія
рэдагавацьНарадзілася 31 траўня 1948 году ў Станіслававе (УССР, цяпер Украіна). Бацька — беларус, вайсковец-лётчык, маці — украінка[8]. У 1961 годзе сям’я пераехала ў Петрыкаўскі раён (Гомельская вобласьць, Беларуская ССР; цяпер Беларусь). Бацька стаў дырэктарам Капаткевіцкай сярэдняй школы і настаўнікам гісторыі, маці працавала настаўніцай нямецкай мовы[9]. У 1965 годзе скончыла Капаткевіцкую сярэднюю школу Петрыкаўскага раёну, працавала выхавальніцай Асавецкай школы-інтэрнату, затым настаўніцай гісторыі й нямецкай мовы Белажэвіцкай сямігадовай школы Мазырскага раёну. У 1966 годзе працавала ў раённай газэце «Прыпяцкая праўда» (Нароўля). У 1967 годзе паступіла на аддзяленьне журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту, якое скончыла ў 1972 годзе. Пазьней накіраваная ў раённую газэту «Маяк камунізму» (Бяроза). У 1973—1976 гадах працавала ў рэспубліканскай «Сельской газете», у 1976—1984 — загадчык аддзелу нарысу й публіцыстыкі часопісу «Нёман». Сябра Беларускага ПЭН-цэнтру (з 1989). Сябра СП СССР (з 1983). З пачатку 2000-х гадоў у эміграцыі, жыла ў Італіі, затым у Францыі й Нямеччыне. З 2013 году жыла ў Менску[10].
У 2020 годзе падтрымала пратэсты беларусаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня, праз што мусіла выехаць у Нямеччыну. Па расейскім уварваньні ва Ўкраіну ў 2022 годзе падтрымала пазыцыю прадстаўнікоў беларускага народу (у тым ліку Рады Беларускай Народнай Рэспублікі) пра тое, што Беларусь знаходзіцца пад расейскай акупацыяй[11][12][13]. У 2024 годзе прызнала, што беларускі палітык Зянон Пазьняк меў рацыю ў сваім артыкуле «Аб расейскім імпэрыялізьме і яго небясьпецы»: «Так, трэба прызнаць, што Зянон меў рацыю. Мы верылі ў Расею. Я памятаю, як мы чакалі дапамогі ад Расеі, ад расейскай інтэлігенцыі»[14].
Творчасьць
рэдагавацьДэбютавала ў 1975 годзе. У пэрыядычным друку выступае з нарысамі. Аўтар дакумэнтальных кніг «У вайны не жаночае аблічча» («У войны — не женское лицо», 1985), «Апошнія сьведкі» («Последние свидетели», 1985), «Цынкавыя хлопчыкі» («Цинковые мальчики», часопіс «Дружба народов», 1990). Паводле кнігі «У войны — не женское лицо» напісала п’есу (пастаўленая ў многіх тэатрах Беларусі й за мяжой) і сцэнары аднайменнага цыклу дакумэнтальных фільмаў (1983, адзначаны Дзяржаўнай прэміяй СССР у 1985 г. і «Срэбным голубам» на міжнародным кінафэстывалі ў Ляйпцыгу), дакумэнтальных стужак «Бацькоўскі дом», «Партрэт зь вяргіняй», «Гэтыя незразумелыя старыя людзі» і іншых. Аўтар п’есы «Марутка» (пастаўленая ў 1988).
У 1993 годзе выйшла кніга «Зачараваныя сьмерцю» — аповед пра самазабойцаў, тых, хто скончыў з сабой ці спрабаваў скончыць з сабой, ня вытрымаўшы зьнікненьня сацыялістычных ідэяў, сацыялістычнага мацерыка. У 1997 годзе С. Алексіевіч апублікавала дакумэнтальную аповесьць «Чарнобыльская малітва» пра сьвет пасьля Чарнобыльскай катастрофы.
У 2013 годзе выдадзеная кніга «Час second-hand (Канец чырвонага чалавека)». Кніга закранае значныя гістарычныя тэмы: нямецка-савецкую вайну, аўганска-савецкую вайну, Чарнобыльскую катастрофу, час «перабудовы» і распад СССР. У кнізе дасьледуюцца фэномэн мысьленьня савецкага чалавека, фэномэн сацыялізму, і выкладаецца аўтарская канцэпцыя найноўшага часу, які пісьменьніца называе «часам сэканд-гэнд»[15].
Крытыка
рэдагавацьКрытыкавалася за наступныя заявы, зробленыя ў 2005 годзе[16]: «…адзіны рэальны палітык у беларускай прасторы — гэта Лукашэнка <…> наш [беларускі] народ у асноўным рускай [расейскай] сьвядомасьці <…> пакуль мы ня пусьцім дэмакратыю наперадзе мовы [беларускай], мы ізноў загінем»[17].
У 2009 годзе палітык і грамадзкі дзяяч Зянон Пазьняк ахарактарызаваў Сьвятлану Алексіевіч як «чужога і варожага чалавека для беларускай справы», зьвяртаючы ўвагу на тое, што «за саветамі ніякай мінімальна крытычнай пазыцыяй да савецкага рэжыму яна не вызначалася; у часы беларускай нацыянальна-вызвольнай рэвалюцыі 1988—1991 гадоў яе і зблізку ніхто ня бачыў каля Беларускага Народнага Фронту і нацыянальнага руху (і камэнтароў не давала)». Таксама Зянон Пазьняк зьвінаваціў Сьвятлану Алексіевіч у пашырэньні хлусьлівых зьвестак пра тое, што нібы ў прыватнай гутарцы зь ёй заклікаў «стварыць таварыства памяці паліцаяў, хто, маўляў, бараніў Беларусь»[a]. Таксама Пазьняк зьвінавачваў Алексіевіч у пашырэньні пра яго абсурдных зьвестак, падаючы наступную яе цытату: «Памятаю, як Пазьняк заклікаў беларусаў ісьці ў лясы, партызаніць і пускаць пад адхон цягнікі ў знак пратэсту супраць аб’яднаньня з Расеяй»[b][17].
26 красавіка 2016 году ў нямецкай «Штодзённай газэце»(de) (Бэрлін) выйшла інтэрвію з Алексіевіч, у якім тая зрабіла беларусафобнае выказваньне: «Беларусы маюць рабскі мэнталітэт»[20].
У 2016 годзе крытыкавалася за набыцьцё кватэры ў г. зв. «Доме Чыжа»[21], пры пабудове якога адбылося зьнішчэньне аўтэнтычных падмуркаў дому, дзе нарадзіўся беларускі паэт Максім Багдановіч і, увогуле, грубае парушэньне закону Беларусі аб ахове гістарычна-культурнай спадчыны, а сам гмах сваімі памерамі і разьмяшчэньнем зьнішчыў панараму і пэрспэктыву гістарычнага цэнтру Менску[22].
У 2019 годзе Зянон Пазьняк адзначыў, што Сьвятлана Алексіевіч «зьмяніла рыторыку, хаця сама не зьмянілася. Аб’ектыўна гэта добра. Яна нават пару разоў у абарону мовы беларускай выказалася. Гэты факт я ўспрымаю станоўча, таму што ўсё ж такі ляўрэат Нобэля. Да такога чалавека прыслухоўваюцца, што б ён ні сказаў»[23].
Кнігі
рэдагаваць- «У вайны не жаночае аблічча» (1985, беларускамоўнае выданьне ў 1991)
- «Апошнія сьведкі. Кніга недзіцячых расказаў» (1985, беларускамоўнае выданьне ў 1985)
- «Цынкавыя хлопчыкі» (1991, беларускамоўнае выданьне ў 1991)
- «Зачараваныя сьмерцю» (1993, расейскамоўнае выданьне ў 1994)
- «Чарнобыльская малітва» (1997, беларускамоўнае выданьне ў 1999)
- «Час second-hand» (2013, беларускамоўнае і расейскамоўнае выданьні)[24]
Беларускія пераклады
рэдагаваць- Апошнія сведкі / Святлана Алексіевіч: кніга недзіцячых расказаў. — Мінск: Юнацтва, 1985. — 188, [1] с.
- У вайны не жаночае аблічча: дак. аповесць / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Маст. літ., 1991. — 272 с.
- Зачараваныя смерцю: Пер. з рус. М. С. Гіля / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Беларусь, 1993. — 128 с.
- Чарнобыльская малітва: Хроніка прышласці: Дак. аповесць / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Рэсп. грамад. аб’яднанне «Літ.-маст. фонд „Гронка“», 1999. — 222, [1] с.
- Час сэканд-хэнд (Канец чырвонага чалавека) / Святлана Алексіевіч. Перакл. з руск. Ц. Чарнякевіч, В. Стралко. — Мн.: Логвінаў, 2014. — 384 с — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў «Кнігарня пісьменніка»; выпуск 46). — ISBN 978-985-562-096-0.
- Дакументальна-мастацкая хроніка «Галасы ўтопіі» ў 5-ці кн. Пераклалі з руск. мовы Валянцін Акудовіч, Уладзімер Арлоў, Сяргей Дубавец, Барыс Пятровіч, Андрэй Хадановіч. Вільня: Логвінаў, 2018.
- У вайны не жаночы твар: пер. з рускай В. Акудовіча / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Маст. літ., 2019.
Узнагароды
рэдагаваць- Літаратурная прэмія СП СССР імя М. Астроўскага (1984)
- Ордэн «Знак Пашаны» (1984)
- Літаратурная прэмія імя К. Федзіна (1985)
- Прэмія Ленінскага камсамолу (1986) — за кнігу «У вайны не жаночае аблічча»
- Прэмія Ленінскага камсамола (1986)
- Прэмія Курта Тухольскага «За мужнасьць і маральную выскароднасьць у літаратуры» (Швэцыя, Tucholskypriset, 1996)
- Прэмія Трыюмф (Расея, 1997)
- Прэмія імя Андрэя Сіняўскага рэдакцыі «Новай газэты» «За творчыя паводзіны і высакароднасьць у літаратуры» (1997)
- Галоўная Ляйпцыская кніжная прэмія за ўнёсак у эўрапейскае ўзаемаразуменьне (па-нямецку: Leipziger Buchpreis zur Europäischen Verständigung)
- Прэмія Гердэра «За найлепшую палітычную кнігу» (Нямеччына, 1999)
- Прэмія міру імя Рэмарка (2001)
- Нацыянальная прэмія крытыкі (ЗША, 2006)
- Прэмія Angelus (2010)
- Узнагарода імя Капусьцінскага (Польшча, 2011)[25]
- Прэмія міру Нямецкага кнігагандлю (2013)
- Афіцэр ордэна мастацтваў і літаратуры (2014)
- Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры (2015)
Заўвагі
рэдагаваць- ^ рас. «Я помню свой тогдашний разговор с Зеноном Позняком, услышанное повергло меня в ужас. Он говорил о том, что надо создать общество памяти полицаев, кто защищал, якобы, Беларусь. Я представила, что будет, если выйти с этим предложением к нашему народу без соответствующей культурной подготовки. Без разделения тех полицаев, без понимания, кто и за что там воевал»[18]
- ^ рас. «Я помню, как Пазьняк призывал белорусов уходить в леса, партизанить и пускать под откос поезда в знак протеста по поводу объединения с Россией. А у меня в России на Радио «Свобода» тогда по этому поводу спросили: «Что делают сейчас белорусы?» А я говорю: копают картошку и закручивают банки, а революция - только в голове у Пазьняка»[19]
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б Кто есть кто в Республике Беларусь (пол.) / пер. B. Siegień — Białystok: Podlaski Instytut Wydawniczy, 2000. — С. 14. — 313 с. — ISBN 978-83-913780-0-7
- ^ а б Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын (белар.) — Мінск: 1996. — Т. 1. — С. 243. — 552 с. — ISBN 978-985-11-0036-7
- ^ а б Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Том 1 (белар.) — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993. — С. 100. — ISBN 978-5-85700-074-8
- ^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
- ^ Aleksievič, Svetlana // CONOR.SI
- ^ The Nobel Prize in Literature 2015. Svetlana Alexievich (анг.)
- ^ Colin Dwyer Belarusian Journalist Svetlana Alexievich Wins Literature Nobel : The Two-Way. NPR. Праверана 8 кастрычніка 2015 г.
- ^ Зьміцер Панкавец Першы раз у гісторыі беларуска атрымала Нобелеўскую прэмію. Сем фактаў пра Святлану Алексіевіч. Наша Ніва. Праверана 8 кастрычніка 2015 г. Архіўная копія ад 8 кастрычніка 2015 г.
- ^ Л. С. Савік. Алексіевіч Святлана // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: БелЭн, 1992—1995. Том 1. Абуховіч — Ватацы. С. 70
- ^ «Ты рядом с котлеткой по значимости и не мечтай встать»: Интервью писательницы Светланы Алексиевич (рас.). Meduza. Праверана 8 кастрычніка 2015 г.
- ^ Сергей Ромашенко, Светлана Алексиевич: «Беларусь оккупирована Россией», Нямецкая хваля, 28 сьнежня 2022 г.
- ^ Алексіевіч пра вырак Бяляцкаму і вясноўцам: «Такія рэчы расчышчаюць шлях да грамадзянскай вайны», Радыё Свабода, 3 сакавіка 2023 г.
- ^ Yuras Karmanau, In Belarus, the native language is vanishing as Russian takes prominence, Associated Press, 14.09.2024.
- ^ Сьвятлана Алексіевіч: У 2020 годзе мы не перамаглі, бо сярод нас было мала па-сапраўднаму свабодных людзей, Радыё Свабода, 13 лютага 2024 г.
- ^ "Час second-hand" Святланы Алексіевіч пераклалі на беларускую мову. TUT.BY (8 студзеня 2014). Праверана 8 кастрычніка 2015 г.
- ^ Спрэчкі вакол мовы новай праграмы «Нямецкай хвалі» для Беларусі, Радыё Свабода, 24 чэрвеня 2005 г.
- ^ а б Зянон Пазьняк, Аб маральнай нізасьці, Афіцыйны сайт Зянона Пазьняка. 30 чэрвеня 2009 г.
- ^ Светлана Алексиевич: Я боюсь, что место истории займет мифология, Нямецкая хваля, 26 чэрвеня 2009 г.
- ^ Живолович К. Светлана Алексиевич: «Не хочу сидеть на баррикаде и описывать мишень» // БелГазета, № 36 (606) 10 сентября 2007 г.
- ^ Зянон Пазьняк. Гарбатага магіла ня выправіць // Народная перамога, 4 траўня 2016 г. Архіўная копія ад 3 траўня 2016 г. Праверана 12 траўня 2016 г.
- ^ TUT.BY прагуляўся па Менску зь Сяргеем Навумчыкам, Радыё Свабода, 7 чэрвеня 2016 г.
- ^ Абламейка С. «Дом Чыжа» як маніфэст, Радыё Свабода, 12 траўня 2016 г.
- ^ «Беларусь можа стаць на ногі за год», — нашумелае інтэрвію з Пазьняком. Поўная тэкставая вэрсія, Радыё Свабода, 22 кастрычніка 2019 г.
- ^ Выданьні // Сьвятлана Алексіевіч, 2015 г. Праверана 24 сьнежня 2015 г.
- ^ Святлана Алексеевіч стала лаўрэатам Узнагароды імя Капусціньскага — Euroradio
Літаратура
рэдагаваць- Алексіевіч Святлана // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. ISBN 5-340-00709-X.
- Алексіевіч Святлана // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. Мн.: БелЭн, 1992—1995.