Рышард Капусьцінскі

Рышард Капусьцінскі (па-польску: Ryszard Kapuściński; 4 сакавіка 1932, Пінск — 23 студзеня 2007, Варшава) — польскі рэпартэр, журналіст, пісьменьнік, паэт, фатограф, «імпэратар рэпартажу».

Рышард Капусьцінскі
Ryszard Kapuściński
Рышард Капусьцінскі, 17 траўня 1997
Дата нараджэньня	4 сакавіка 1932
Месца нараджэньня	Пінск
Дата сьмерці	23 студзеня 2007 (74 гады)
Месца сьмерці	Варшава
Прычына сьмерці	інфаркт міякарда
Месца пахаваньня	Вайсковыя могілкі на Павонзках[d]
Месца вучобы	Варшаўскі ўнівэрсытэт
Занятак	пісьменьнік
Навуковая сфэра	прыгожая літаратура[d]
Сябра ў	Еўрапейская акадэмія навук і мастацтваў[d], польскі ПЭН-клюб[d] і Таварыства польскіх пісьменьнікаў[d]
Узнагароды	прэмія Самуэля Багуміла Ліндэ[d] (1999) Трапічная прэмія[d] (2001) Найлепшая кніга году паводле часопісу «Lire»[d] (2000) Міжнародная прэмія Віярэджа-Вэрсылія[d] (2000) Сылескі літаратурны ляўр[d] (2006) Ляйпцыская кніжная прэмія за эўрапейскае паразуменьне[d] (1994) ганаровы доктар Гданьскага ўнівэрсытэту[d] ганаровы доктар Ягелонскага ўнівэрсытэту[d] (2004) Q131138036? (1995)
Подпіс
Рышард Капусьцінскі ў Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў Пінску ў сям’і польскіх настаўнікаў. Бацька ваяваў у рангу паручніка ў верасьні 1939 году ў Арміі Палесься. Трапіў у савецкі палон. Разам з калегамі здолеў уцячы з-пад Смаленску і вярнуцца дахаты ў Пінск. Ратуючыся ад дэпартацыі ў Казахстан, Капусьцінскія неўзабаве выехалі да сваякоў у Перамышль, а пасьля ў глыб акупаванай немцамі Польшчы. Частку акупацыі перажылі ў Серакове, Кампіноскай пушчы, каля вёскі Пальміры. Пасьля Капусьцінскі часта казаў: «Я заўсёды шукаў мой дом, шукаў Пінск, — у Афрыцы, у Азіі, у Лацінскай Амэрыцы».

Дэбютаваў як паэт у 17 гадоў у тыднёвіку «Dziś i Jutro». У 1950 здаў матуры ў варшаўскай гімназіі імя Станіслава Сташуца. У 1953—1981 гадах сябра Польскай аб’яднанай працоўнай партыі (PZPR). У 1956 скончыў вучыцца на Гістарычным Факультэце Варшаўскага ўнівэрсытэту. Працу пачаў як кур’ер у моладзевым выданьні «Sztandar Młodych». У 1956 атрымаў першую ўзнагароду — Залаты Крыж Заслугі (Złoty Krzyż Zasługi) — за рэпартаж «Гэта таксама праўда пра Новую Гуту» («To też jest prawda o Nowej Hucie»), дзе апісаў цяжкія варункі жыцьця працоўных на будоўлі мэталюргічнага камбінату. У тым самым годе паехаў у сваё першае загранічнае падарожжа — да Індыі. Сышоў з газэты ў 1958 годзе, з-за дасланых матэр’ялаў у крытычны да ўладаў тыднёвік «Po Prostu».

Магіла Рышарда Капусьцінскага (17 траўня 1997)

Перайшоў працаваць у часопіс «Polityka». З 1962 працаваў для Польскай прэсавай агенцыі (PAP) як сталы загранічны карэспандэнт у Афрыцы, Лацінскай Амэрыцы і Азыі. Дакумэнтаваў упадак манархіі ў Этыёпіі і Іране. З 1974 у варшаўскім тыднёвіку Kultura. Пераклаў на польскую мову Дзёньнік з Балівіі (Dziennik z Boliwii) Чэ Гевары. Быў добра знаёмы з Сальвадорам Альендэ.

У 1981 годзе Капусьцінскі далучыўся да руху «Салідарнасць» і пазбавіўся працы ў афіцыйнай прэсе, але працягваў пісаць эсэ для замежных СМІ, у тым ліку для амэрыканскіх газэтаў і часопісаў.

У 1987 годзе Royal Court Theatre ў Лёндане паставіў сцэнічную адаптацыю яго кнігі «Імпэратар», якая апісвала ўпадак рэжыму Хайле Селасьсе І у Этыёпіі. У 1989 г. праехаў «праз увесь Савецкі Саюз». Пабываў і ў Якуціі. У 1996 адзначаны ўзнагародаю імя Яна Парандоўскага, у 1999 атрымаў «Ікара». Абраны між Журналісцкім Аб’яднаньнем Журналістам стагодзьдзя ў плэбісцыце штомесячніка Press. Ляўрэат Ўзнагароды імя Дарыюша Фікуса за 2004 год.

Доктар honoris causa Сьлянскага ўнівэрсытэту (17 кастрычніка 1997), Уроцлаўскага ўнівэрсытэту (2001), Ягэлёнскага ўнівэрсытэту (2004) і Гданьскага ўнівэрсытэту (29 студзеня 2004). Агулам атрымаў каля 40 узнагародаў. Быў чальцом Таварыства польскіх пісьменьнікаў.

Двойчы намінаваўся на Нобэлеўскую прэмію. Ягоныя шансы букмекерскай канторай Лэдброкс вызначалі як 5:1. Вышэйшы рэйтынг меў толькі Архан Памук (5:2), які і атрымаў прэмію. «Адзін Капусьцінскі варты тысяч скуголячых і фантазуючых пісакаў», — напісаў Салман Рушдзі.

Памёр 23 студзеня 2007 ад гострага інфаркту міякарду ў кардыяхірургічным адзяленьні шпіталя пры вуліцы Банаха ў Варшаве.

У Пінску на доме, дзе жыў Капусьцінскі, усталявана мэмарыяльная дошка.

Творчасьць

• 1962 Busz po polsku
• 1963 Czarne gwiazdy
• 1968 Kirgiz schodzi z konia
• 1969 Gdyby cała Afryka
• 1969 Che Guevara — Dziennik z Boliwii (пераклад Капусьцінскага)
• 1970 Dlaczego zginął Karl von Spreti?
• 1975 Chrystus z karabinem na ramieniu
• 1976 Jeszcze dzień życia
• 1978 Wojna futbolowa
• 1978 Cesarz
• 1982 Szachinszach
• 1986 Notes (томік вершаў)
• 1988 Wrzenie świata (збор)
• 1990 Lapidarium
• 1993 Imperium
• 1995 Lapidarium II
• 1997 Lapidarium III
• 1998 Heban
• 2000 Lapidarium IV
• 2000 Z Afryki (фотаальбом)
• 2001 Lapidarium V
• 2003 Autoportret reportera
• 2004 Podróże z Herodotem
• 2006 Prawa natury (томік вершаў)
• 2006 Ten Inny
• 2007 Lapidarium VI

Па сьмерці выдана:

• 2007 Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku
• 2008 Dałem głos ubogim

На беларускую мову перакладзены:

• Імпэратар (ARCHE Пачатак №5-2006, пер. Алесь Пяткевіч)
• Вяртаньне, зборнік вершаў, 2007
• Імпэрыя (кнігарня НН, 2008, пер. Яўген Салейчук)
• Імпэратар. Падарожжы з Герадотам (Менск, 2009, ISBN 978-985-6901-02-0, пер. Алена Пятровіч)
• Шахіншах («Дзеяслоў», пер. Яўген Салейчук; пачатак, заканчэнне)
• Чорнае дрэва: афрыканская ліхаманка, Вільня: Логвінаў, 2016

Вонкавыя спасылкі

Рышард Капусьцінскі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Мадам Дзюф вяртаецца дахаты