Набэль

Набэль (па-лацінску: Nobelium) No — хімічны элемэнт III групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 102; адносіцца да актыноідаў. Часовая назва гэтага элемэнту гучала «unnilbium». Набэль быў бясспрэчна адкрыты ў красавіку 1958 году ў Радыяцыйнай Лябараторыі Лоўрэнса (анг. Lawrence Radiation Laboratory, цяпер завецца Лябараторыя Лоўрэнса ў Бэрклі — Lawrence Berkeley Laboratory, ЗША) Альбэртам Гіорза (Albert Ghiorso), Торбарнам Сыкэландам (Torbørn Sikkeland), Джонам Р. Ўолтанам (John R. Walton) і Гленам Сыбаргам. Яны выкарыстоўвалі новую тэхніку двайных аскелкаў. Для экспэрымэнтаў выкарыстоўваўся лінейны паскаральнік цяжкіх іёнаў HILAC. Экспэрымэнт заключаўся ў бамбоўцы тонкай мішэні зь кюру (95% ²⁴⁴Cm і 4,5% ²⁴⁶Cm) іёнамі ¹²C. Адбывалася ядзерная рэакцыя ²⁴⁶Cm(¹²C,4n) з утварэньнем ізатопу ²⁵⁴No. Яшчэ ў 1957 годзе навукоўцы з ЗША, Вялікабрытаніі і Інстытуту фізыкі імя Нобэля (Швэцыя) сьцьвярджалі пра сынтэз на цыклатроне ізатопу 102-га элемэнту з пэрыядам паўраспаду 10 хвілін і энэргіяй альфа-часьціц 8,5 МэВ. Гэты ізатоп атрымліваўся ў выніку бамбоўкі ²⁴⁴Cm ядрамі ¹³C. Пасьля правядзеньня гэтага экспэрымэнту камісіяй па атамных масах Міжнароднага зьвязу чыстай і фундамэнтальнай хіміі (IUPAC) была прызначаная і зацьверджаная цяперашняя назва. Яна паходзіць ад імя вынаходніка дынаміту Альфрэда Нобэля. Прыняцьцё назвы гэтага элемэнта было зараньнім, бо і расейскія, і амэрыканскія праверачныя экспэрымэнты цалкам абверглі магчымасьць існаваньня ізатопу 102-га элемэнту з пэрыядам паўраспаду 10 хвілін і энэргіі блізкай да 8,5 МэВ. Яшчэ ў 1957 годзе праводзіліся дасьледаваньні па пошуку гэтага элемэнта ў Курчатаўскім інстытуце (Расея). Тады значэньне энэргіі альфа-часьціц атрымалася 8,9 ± 0,4 МэВ, пэрыяд паўраспаду — ад 2 да 40 сэкунд. Гэтыя значэньні атрымаліся занадта няпэўнымі, каб было зарэгістраванае адкрыцьцё. У 1966 годзе ў Бэрклі былі праведзеныя экспэрымэнты па пацьвярджэньні адкрыцьця 102-га элемэнту. Гэтыя экспэрымэнты сьведчылі пра існаваньне ізатопаў ²⁵⁴No з пэрыядам паўраспаду 55 сэкунд, ²⁵²No з пэрыядам паўраспаду 2,3 сэкунд і ²⁵⁷No з пэрыядам паўраспаду 25 сэкунд. Адкрыцьцё набэлію пацьвярджалася хімічным вызначэньнем фэрму, які ўтвараўся пры альфа-распадзе набэлію. Традыцыйна адкрывальнікі хімічных элемэнтаў маюць права выбраць назву для яго, але група навукоўцаў з Бэрклі вырашыла ў 1967 годзе пакінуць ранейшую назву «набэлій».

Мендзялеў ← Набэль → Лаўрэнс Yb ↑ No 102No Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Набэль, No, 102
Катэгорыя элемэнту	Актыноіды
Група, пэрыяд, блёк	Актыноіды, 7, f
Адносная атамная маса	[259,1010] г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Rn] 5f147s2
Электронаў у абалонцы	2 8 18 32 32 8 2
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Цьвёрдае цела
Тэмпэратура плаўленьня	1100 K, 827 °C, 1521 °F
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	+2, +3
Энэргіі іянізацыі	1-я: 642 кДж·моль−1
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	10028-14-5

Стабільных ізатопаў ня мае, у прыродзе не сустракаецца. Агулам вядома дванаццаць ізатопаў. Найбольшы пэрыяд паўраспаду зь іх мае ²⁵⁹No — 58 хвілін. Ён можа распадацца ў ²⁵⁵Fe праз альфа-распад або ў ²⁵⁹Md праз электронны захоп або можа зазнаваць спантаннае дзяленьне.

Літаратура

• CRC Handbook of chemistry and physics / Editor-in-chief: David R. Lide. — 84th edition 2003-2004. — CRC press, 2003. — 2616 с. — ISBN 0849304849

Вонкавыя спасылкі

• Nobelium»the essentials (анг.) [WebElements Periodic Table]
• The Element Nobelium (анг.) It's Elemental. Thomas Jefferson National Accelerator Facility. Office of Science Education. Праверана 11 сакавіка 2017 г.