Ізабелін

Ізабе́лін — вёска ў Беларусі, на рацэ Харужаўцы. Цэнтар сельсавету Ваўкавыскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 511 чалавек. Знаходзіцца за 13 км на паўднёвы ўсход ад Ваўкавыску, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Ваўкавыск; на шашы Ваўкавыск — Ружаны.

Ізабелін лац. Izabielin
Былы кальвінскі збор
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Ваўкавыскі
Сельсавет:	Ізабелінскі
Насельніцтва:	511 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1512
Паштовы індэкс:	231922
СААТА:	4208825031
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°5′37″ пн. ш. 24°33′6″ у. д.
Ізабелін на мапе Беларусі ± Ізабелін Ізабелін
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ізабелін — даўняе мястэчка гістарычнай Ваўкавышчыны (частка Наваградчыны). Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі барока былы кальвінскі збор, царква Сьвятога Міхала Арханёла і сынагога, помнікі архітэктуры XVIII ст.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню паселішча ўпамінаецца ў першай палоаве XVI стагодзьдзя пад назвай Петуховічы (пазьней Петухова) у складзе Гарадзенскага, потым Ваўкавыскага павету. У 1516 годзе маёнтак знаходзіўся ў валоданьні ўдавы маршалка Войцеха Яновіча Марыны Глебаўны. У 1557 годзе Петуховам валодалі Клочкі. У XVII стагодзьдзі паселішча перайшло да Дарагастайскіх і Сапегаў, існаваў касьцёл.

У 1690 годзе Петухова атрымала статус мястэчка ў валоданьні ваяводы берасьцейскага Стэфана Курча, тут было 30 двароў, млын і карчма. У XVIII стагодзьдзі паселішчам валодалі Флемінгі і Грабоўскія. У сярэдзіне XVIII стагодзьдзя падскарбі Ян Флемінг перайменаваў Петухова ў гонар сваёй дачкі Ізабэлы (у шлюбе Чартарыйская). Ён таксама пасяліў тут нямецкіх рамесьнікаў з прозьвішчамі Рунгэ, Вэквэрт, Зомэр, Тум. У 1778 годзе Грабоўскія заснавалі ў Ізабеліне кальвінскі збор. Мястэчка было месцам правядзеньня правінцыйных сынодаў кальвінскай Літоўскай Еднасьці ў 1780, 1788, 1796, 1802, 1822, 1838, 1842, 1846, 1850 і 1858 гадох.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Ізабелін апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Ваўкавыскага павету Гарадзенскай губэрні. Па вайне 1812 году, у якой згарэў Ваўкавыск, Iзабэлін стаў цэнтрам павету. На 1836 год тут было 60 двароў, кальвінскі збор, царква, сынагога. Маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Стравінскіх. У сярэдзіне XIX стагодзьдзя ў Ізабеліне было 42 двары, працавалі 2 суконныя фабрыкі. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 105 двароў, царква, кальвінскі збор, сынагога, вучэльня, 5 крамаў, карчма, штогод праводзіліся 4 кірмашы. На 1914 год — 119 двароў, цагельны завод Шмуля Гельмана.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Ізабелін занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ізабелін абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Ізабелін апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Ваўкавыскага павету Беластоцкага ваяводзтва. У 1934 годзе пачалося будаваньне касьцёла, які згарэў у 1941 годзе.

У 1939 годзе Ізабелін увайшоў у БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стаў цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1971 год тут было 195 двароў, на 1994 год — 257, на 1997 год — 260, на 1 студзеня 2004 году — 245. У 2000-я гады Ізабелін атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Царква, каля 1900 г.
• 
  Рынак і збор, 1915 г.
• 
  Рынак і збор, 1915—1917 гг.
• 
  Рынак і збор, 1941 г.

• 
  Рынак, 1941 г.
• 
  Сынагога, да 1939 г.
• 
  Біма сынагогі, да 1939 г.
• 
  Аздабленне бімы, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1796 год — 68 чал., зь іх 33 селяніны, 33 рамесьнікі, 2 лекары
• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 245 муж., зь іх шляхты 1, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 161, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 82; 1836 год — 402 чал.; 1878 год — 577 чал., зь іх 487 юдэяў; 1897 год — 820 чал.
• XX стагодзьдзе: 1914 год — 794 чал.; 1971 год — 527 чал.; 1994 год — 734 чал.; 1997 год — 727 чал.
• XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2004 году — 647 чал.; 1 студзеня 2007 году — 206 чал.

Інфраструктура

У Ізабеліне працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, дом культуры, бібліятэка.

Эканоміка

Цэнтар СВК «Ізабелін».

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Кальвінскі збор (1778; цяпер касьцёл Сьвятых апосталаў Пятра й Паўла)
• Могілкі: каталіцкія, лютэранскія, старыя праваслаўныя, юдэйскія
• Сынагога (XVIII ст.)
• Царква Сьвятога Міхала Арханёла (XVIII ст.; Сьвяты Пасад, цяпер у валоданьні Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)
• Фальварак (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Касьцёл (1934)

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

Вонкавыя спасылкі

• Ізабелін , Radzima.org