Вікіпэдыя

Рабіндранат Тагор

бэнгальскі паэт, філёзаф, палімат

Рабіндранат Тагор (бэнг.: রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর; ІРА: [ɾobin̪d̪ɾonat̪ʰ ʈʰakuɾ], па-ангельску: Rabindranath Tagore; 7 траўня 1861, Калката, Брытанская Індыя — 7 жніўня 1941, Калката, Брытанская Індыя) — індыйскі паэт, пісьменьнік, кампазытар, мастак, грамадзкі і рэлігійны дзеяч. Адна з найболей уплывовых постацяў бэнгальскай літаратуры XIX і XX стагодзьдзяў. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па літаратуры (1913). Аўтар дзяржаўных гімнаў Індыі і Банглядэшу.

Рабіндранат Тагор
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 7 траўня 1861(1861-05-07)[1][2][3][…]
Памёр 7 жніўня 1941(1941-08-07)[1][4][6][…] (80 гадоў)
Бацькі Дэбэндранат Тагор[d][7][3]
Сужэнец Мрыналіні Дэві[d][5]
Дзеці Ратгіндранат Тагор[d][8]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці маляр, паэт, кампазытар, драматург, эсэіст, філёзаф, артыст, пісьменьнік, пясьняр, аўтар-кампазытар, сьпявак, кінарэжысэр, змагар за свабоду, нобэлеўскі ляўрэат, лібрэтыст, актор, навэліст, навэліст
Мова бэнгальская мова[1][5]
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографу

Тагор паходзіў з роду брагманаў з Калкаты, а першыя вершы пачаў пісаць у васьмігадовым узросьце[9]. У веку 16 гадоў, ён выпусьціў свае першыя значныя вершы пад мянушкай Бганусімга (бел. сонечны леў), якія былі ўспрынятыя літаратурнымі крытыкамі як творы нароўні клясыкі[10][11]. Да 1877 году Рабіндранат скончыў свае першыя апавяданьні і драмы, якія былі апублікаваныя пад сапраўдным імем. Як гуманіст, інтэрнацыяналіст і заўзяты антынацыяналіст, ён выступаў за незалежнасьць краіны ад Вялікабрытаніі.

Творчасьць Рабіндраната Тагора згуляла выключную ролю ў станаўленьні бэнгальскай літаратурнай мовы. Ён узбагаціў паэзію новымі формамі і вершаванымі памерамі, заклаў асновы жанру апавяданьня і разьвіў жанр сацыяльна-псыхалягічнага раману, заклаў пачатак палітычнай лірыцы. Эстэтычныя погляды Тагора адлюстраваны і ў ягоным мастацтве, то бок ён зьяўляецца аўтарам некалькіх тысячаў песьняў, 2 тысячаў малюнкаў і карцін.

Біяграфія

рэдагаваць

Раньняе жыцьцё

рэдагаваць

Будучы пісьменьнік нарадзіўся 7 траўня 1861 году ў Калькуце[12] ў заможнай сям’і Дэбэндраната Тагора і ягонай жонкі Сарады Дэві. Ён быў малодшым з 13 выжылых дзяцей.

 
Малады Тагор у Лёндане ў 1879 годзе.

Тагора выхоўвалі пераважна слугі, бо ягоная маці памерла, калі хлопец яшчэ быў дзіцём, а бацька шмат падарожнічаў[13]. Сям’я Тагор была ў авангардзе бэнгальскага адраджэньня. Бацька Тагора запрасіў некалькіх прафэсійных музыкаў, якія выкладалі дзецям індыйскую клясычную музыку[14]. Старэйшы брат Тагора Дыджэндранат быў філёзафам і паэтам. Іншы брат, Сат’ендранат, быў першым індыйцам, прызначаным на элітную і раней толькі эўрапейскую індыйскую дзяржаўную службу. Яшчэ адзін брат, Джатырындранат, быў музыкам, кампазытарам і драматургам. Ягоная сястра Сварнакумары Дэві сталася празаікам[15]. Жонка Джотырындранату Кадамбары Дэві, якая была крыху старэйшая за Тагора, была дарагой сяброўкай Рабіндраната ды моцна на яго паўплывала. Ейнае раптоўнае самагубства ў 1884 годзе, неўзабаве пасьля таго, як Рабіндранат узяў шлюб, пакінула яго ў глыбокім засмучэньні ўсьцяж на многія гады[16].

Тагор унікаў кляснага навучаньня і аддаваў перавагу блуканьню па сядзібе або паблізу Балпуру і Панігаці, якія часта наведвала ягоная сям’я[17][18]. Ягоны брат Гэмэндранат навучаў і фізычна рыхтаваў хлопца, прымушаючы яго плыць па Гангу або бегчы праз пагоркі, займацца гімнастыкай, дзюдо і барацьбой. Хлопцам будучы літаратар вывучаў маляваньне, анатомію, геаграфію, гісторыю, літаратуру, матэматыку, санскрыт і ангельскую мову. Замежная мова была ягоным найменш любімым прадметам[19]. Тагор ненавідзеў фармальную адукацыю, таму ягонае навучаньне ў мясцовым Прэзыдэнцкім каледжы скончылася адным днём. Гадамі пазьней ён распавёў, што слушнае навучаньне не тлумачыць рэчы, а мусіць распальваць цікаўнасьць[20].

Па абрадзе паўналецьця ў веку 11 гадоў Тагор разам з бацькам пакінулі Калькуту ў лютым 1873 году і выправіліся ў падарожжа па Індыі на некалькі месяцаў, наведаўшы маёнтак сваіх родзічаў ды дабраліся да гімалайскай горнага мястэчка Дэлгозі. Там Тагор чытаў біяграфіі, вывучаў гісторыю, астраномію, сучасную навуку і санскрыт, а таксама вывучаў клясычную паэзію Калідасы[21][22]. Падчас свайго месячнага знаходжаньня ў Амрытсары ў 1873 годзе на яго моцна паўплывалі мэлядычныя гурбані, якія сьпяваліся ў Залатым храме, дзе бацька і сын былі сталымі наведвальнікамі. Хлопец склаў 6 вершаў, зьвязаных з сыкхізмам, і напісаў некалькі артыкулаў пра сыкхізм у бэнгальскім дзіцячым часопісе[23].

Тагор вярнуўся да родных местаў і да 1877 году завершыў шэраг асноўных твораў, адзін зь якіх — доўгая паэма ў стылі Від’япаці. У якасьці жарту ён сьцьвярджаў, што гэтыя творы былі страчанымі працамі нядаўна знойдзенага паэта XVII стагодзьдзя Бганусімгы[24]. Тагор дэбютаваў у жанры апавяданьня з бэнгальскамоўным творам «Бгіхарыні» («Жабрачка»)[25]. Апублікаваная ў тым жа годзе «Сандн’я Сангіт» уключала паэму «Рушэньне вадаспаду».

Шылайдага

рэдагаваць
 
Тагораў маёнтак у Шылайдазе.
 
Тагор з жонкай Мрыналіні Дэві ў 1883 годзе.

Паколькі Дэбэндранат жадаў, каб ягоны сын стаў праўнікам, Тагор паступіў у дзяржаўную школу ў Брайтане, Ангельшчына, у 1878 годзе[26]. Юнак пражыў некалькі месяцаў у доме, якім валодала сям’я Тагор, недалёка ад Брайтана і Гоўва. У 1877 годзе ягоныя пляменьнік і пляменьніца — Сурэн і Індыра Дэві, дзеці брата Тагора Сат’ендраната — былі адпраўлены разам з маці, нявесткай Тагора, жыць зь ім[27]. Ён нядоўга вывучаў права ва Лёнданскім унівэрсытэцкім каледжы, але зноў хутка скончыў навучаньне, аддаўшы перавагу самастойнаму вывучэньню п’есаў Ўільяма Шэксьпіра «Карыялян», «Антоніюс і Клеапатра» і «Рэлігія лекара» Томаса Браўна.

Жывыя ангельскія, ірляндзкія і шатляндзкія народныя мэлёдыі ўразілі Тагора[26][28]. У 1880 годзе ён вярнуўся ў Бэнгалію ня скончыўшы ўнівэрсытэт, але пастанавіўшы сабе ўзьяднаць эўрапейскую навізну з традыцыямі брагмы, узяўшы найлепшае ад кожнай. Па вяртаньні ў Бэнгалію Тагор рэгулярна публікаваў вершы, апавяданьні і раманы. Яны зрабілі глыбокі ўплыў у самой Бэнгаліі, але не атрымалі ўвагі ў рамках самой Індыі[29]. У 1883 годзе ён узяў шлюб з 10-гадовай[30] Мрыналіні Дэві, народжанай Бгабатарыні. Такая розьніца ва ўзросьце паміж маладымі была звычайная практыкай у той час. У іх было пяцёра дзяцей, двое зь якіх памерлі ў дзяцінстве[31].

 
Сямейны човен «Падма».

У 1890 годзе Тагор пачаў кіраваць сваімі велізарнымі спадчыннымі маёнткамі ў Шылайдазе, якія на сёньня месьцяцца на тэрыторыі Банглядэшу. Ягоныя дзеці і жонка пераехалі да яго ў 1898 годзе. Тагор выпусьціў зборнік вершаў «Манасі» ў 1890 годзе, які зважаецца адным з самых вядомых ягоных твораў[32]. Як заміндар, Тагор перасёк раку Падму, кіруючы раскошнай сямейнай баржай «Падма». Ён зьбіраў пераважна сымбалічны чынш і дабраслаўляў вяскоўцаў, якія, у сваю чаргу, ушаноўвалі яго бяседамі, ласуючы сушаным рысам і кіслым малаком[33]. Тагор сустрэў Гагана Гаркару, празь якога пазнаёміўся з Лалонам Шагам, чые народныя песьні глыбока паўплывалі на літаратара[34]. Тагор працаваў над папулярызацыяй песень Лалона. Найбольш прадуктыўным быў час з 1891 па 1895 гады[13]. У гэтыя гады ён напісаў больш за палову апавяданьняў трохтомнага «Галпагучга»[25]. У ягоных іранічных апавяданьнях разглядалася беднасьць ідэалізаванай сельскай Бэнгаліі[35].

Шантынікетон

рэдагаваць

У 1901 годзе Тагор пераехаў у Шантынікетон, каб заснаваць там ашрам з малітоўнай заляй з мармуровай падлогай і экспэрымэнтальнай школай, дзе былі гаі, сады і бібліятэка[36]. Там загінула ягоная жонка і двое дзяцей. Бацька літаратара памёр у 1905 годзе. Тагор жыў на штомесячныя плацяжы ад сваёй долі спадчыны і прыбыткаў ад магараджы Трыпуры, продажу ювэлірных вырабаў сваёй сям’і, свайго прыморскага бунгала ў Пуры і 2000 рупіяў у выглядзе аўтарскіх ганарараў[37]. Яго чыталі як бэнгальцы, гэтак і замежнікі. У 1901 годзе быў выдадзены зборнік вершаў «Наібед’я» (1901), а праз пяць гадоў — «Хэя». Таксама аўтар займаўся перакладамі вершаў.

 
Літаратар ва ўнівэрсытэце Цынхуа.

У 1912 годзе Тагор пераклаў на ангельскую мову сваю працу «Гітанджалі» 1910 году. Падчас вандроўкі ў Лёндан ён падзяліўся гэтымі вершамі з сваімі сябрамі, у тым ліку Ўільямам Батлерам Ейтсам і Эзрам Паўндам. Лёнданскае Індыйскае таварыства апублікавала твор абмежаваным накладам, а амэрыканскі часопіс Poetry апублікаваў вытрымкі з «Гітанджалі»[38].

У лістападзе 1913 году Тагор даведаўся, што ён атрымаў Нобэлеўскую прэмію ў галіне літаратуры. Швэдзкая акадэмія ацаніла ідэалістычны для жыхароў Захаду і дасьціпны характар невялікай часткі ягонага перакладзенага матэрыялу з «Гітанджалі»[39]. Літаратар быў уганараваны рыцарскім тытулам каралём Георгам V у 1915 годзе, але Тагор пасьля адмовіўся ад яго пасьля гвалту ў Джаліянвала-Багг 1919 году[40]. Адмаўляючыся ад рыцарскага чыну, Тагор пісаў у лісьце лорду Чэлмзфарда, тагачаснаму брытанскаму віцэ-каралю Індыі, што непрапарцыйная суровасьць пакараньняў, накладзеных на няшчасных людзей, і мэтады іхнага выкананьня, ня маюць сабе роўных у гісторыя цывілізаваных урадаў[41][42]. У 1919 годзе ён быў упершыню запрошаны ў Сілет прэзыдэнтам і старшынём Анджуман-э-Ісламіі Саедам Абдулам Маджыдам. Публічную сустрэчу наведалі больш за 5 тысячаў чалавек[43].

У 1921 годзе Тагор і сельскагаспадарчы эканаміст Леанард Элмгэрст стварылі ў вёсцы Сурул недалёка ад ашрама Інстытут рэканструкцыі сельскай мясцовасьці, які пазьней быў перайменаваны ў Шрынікетон або «Месьціч дабрабыту». Зь ягонай дапамогай Тагор імкнуўся зьмякчыць пратэсты Гандзі і ягоную канцэпцыю Свараджа, якія ён час ад часу вінаваціў у меркаваным мэнтальным і каляніяльным заняпадзе Брытанскай Індыі[44]. Ён зьвярнуўся па дапамогу да донараў, чыноўнікаў і навукоўцаў ва ўсім сьвеце, каб вызваліць вёску ад кайданоў бездапаможнасьці і невуцтва шляхам ўкараненьня здабытых ведаў[45][46]. У пачатку 1930-х гадоў ён нацэліўся на каставую сьвядомасьць і недатыкальнасьць. Ён чытаў лекцыі супраць іх, а таксама ў сваіх вершах і драмах апісваў герояў далітаў, то бок прадстаўнікоў найніжэйшай касты Індыі. Ягоная кампанія часткова мела плён.

Апошнія гады

рэдагаваць
 
У Нямеччыне ў 1931 годзе.

Дата і Робінсан апісваюць апошні этап жыцьця Тагора як блукальнага літаратара. Падчас візыту ў траўні 1932 году ў бэдуінскі лягер у ірацкай пустэльні правадыр племені сказаў яму, што «Наш прарок сказаў, што сапраўдны мусульманін той, чые словы і ўчынкі аніводнаму зь ягоных братоў ня могуць нашкодзіць…». Тагор прызнаўся ў сваім дзёньніку: «Я быў зьдзіўлены, пазнаўшы ў ягоных словах голас істотнай чалавечнасьці»[47]. У 1934 годзе ў Бігары адбыўся землятрус, у выніку якога загінулі тысячы людзей. Гандзі разглядаў гэтую стыхію як сэйсьмічную карму ці як боскую адплату за прыгнёт далітаў. Тагор папракаў яго за гэта[48]. Ён аплакваў вечную галечу Калькуты і сацыяльна-эканамічны заняпад Бэнгаліі і дэталёва апісаў гэтую новую плебэйскую эстэтыку ў нерыфмаванай сторадкоўнай паэме, у якой тэхніка пякучага падвойнага бачаньня стала прадвесьцем фільму Сат’яджыта Рэя «Сьвет Апура»[49][50]. Літаратар працягваў плённа працаваць, то бок зьявіліся празаічна-паэтычныя творы «Пунашча» (1932), «Шэс Саптак» (1935) і «Патрапут» (1936).

 
Апошні фатаздымак літаратара.

У апошнія гады жыцьця ў Тагора пашырылася цікавасьць да навукі, што паказальна адлюстравалася ў ягоным зборніку эсэ «Вісва-Парычай» 1937 году. Ягоная павага да законаў навукі і вывучэньня біялёгіі, фізыкі і астраноміі абумоўлівалі ягоную паэзію, якая прадэманстравала шырокі натуралізм і праўдападабенства. Ён добра уплятаў навуковы працэс і навуковыя наратывы ў апавяданьні, як то «Сэ» (1937), «Тын Сангі» (1940) і «Галпасалпа» (1941). Ягоныя апошнія пяць гадоў былі адзначаныя хранічным болем і двума працяглымі пэрыядамі хваробы. Яны пачаліся, калі Тагор страціў прытомнасьць у канцы 1937 году ды некаторы час быў ў коме і блізкі да сьмерці. У канцы 1940 году ягоны стан пагоршыў. Больш ён не акрыяў. Час працяглай агоніі скончыўся сьмерцю Тагора 7 жніўня 1941 году ў веку 80 гадоў[12]. Ён быў ў пакоі на верхнім паверсе свайго маёнтка, у якім некалі гадаваўся[51][52].

Падарожжы

рэдагаваць
 
Тагор з Джавагарлалам Нэру ў 1940 годзе.

Паміж 1878 і 1932 гадамі Тагор наведаў больш чым трыццаць краінаў на пяці кантынэнтах. У 1912 годзе ён адвёз зборнік сваіх перакладзеных твораў у Ангельшчыну, дзе яны прыцягнулі ўвагу місіянэра і пратэжэ Гандзі Чарлза Фрыра Эндруса, ірляндзкага паэта Ўільяма Батлера Ейтса, Эзру Паўнда, Робэрта Брыджэса, Эрнэста Рыса, Томаса Стэрджа Мура ды іншых[53]. Ейтс напісаў прадмову да ангельскага перакладу «Гітанджалі». Эндрус пазьней наведаў Тагора ў Шантынікетоне. У лістападзе 1912 году Тагор пачаў гастраляваць па ЗША і Вялікабрытаніі, спыніўшыся ў Батэртане зь сябрамі Эндруса з духавенства[54]. З траўня 1916 году па красавік 1917 году ён чытаў лекцыі ў Японіі[55] і ЗША[56]. Ён асуджаў нацыяналізм[57]. Ягоным эсэ «Нацыяналізм у Індыі» пагарджалі, але і давалі ўхвалу. Гэтай працай захапляліся Рамэн Ралян ды іншыя пацыфісты[58].

 
Побач з Альбэртам Айнштайнам у 1930 годзе.

Неўзабаве па вяртаньні дадому 63-гадовы Тагор прыняў запрашэньне ўраду Пэру. Ён падарожнічаў па Мэксыцы. Кожны ўрад паабяцаў вылучыць сваёй школе 100 тысяч даляраў ЗША ў памяць аб наведваньнях літаратарах[59]. Праз тыдзень па прыбыцьці ў Буэнас-Айрэс 6 лістапада 1924 году[60] хворы Тагор пераехаў на вілу Міральрыё на распараджэньне Вікторыі Акампа. Ён зьехаў дадому ў студзені 1925 году. У траўні 1926 году Тагор дабраўся да Нэапалю, а на наступны дзень сустрэўся з Бэніта Мусаліні ў Рыме[61]. Іхныя цёплыя адносіны скончыліся, калі Тагор выказаўся аб фашысцкай вытанчанасьці дучэ[62]. Раней ён у захапленьні называў італьянца вялікай асобай[63]. 1 лістапада 1926 году Тагор прыбыў у Вугоршчыну і некаторы час бавіў на беразе возера Балатон, крыяючы ад праблем з сэрцам у санаторыі. Ён пасадзіў тут дрэва, а ў 1956 годзе на гэтым месцы быў усталяваны бюст, як падарунак індыйскага ўраду. У 2005 годзе бюст быў заменены падоранай статуяй. Набярэжная на беразе возера па-ранейшаму носіць ягонае імя з 1957 году.

 
Ля пэрсыдзкага мэджлісу ў Тэгеране.

14 ліпеня 1927 году Тагор і два ягоныя таварышы пачалі чатырохмесячную вандроўку па Паўднёва-Ўсходняй Азіі. Яны наведалі Балі, Яву, Куала-Лумпур, Малаку, Пэнанг, Сіям і Сынгапур. Вынікам гэтага падарожжа стаў твор «Джатры», які пабачыў сьвет у 1929 годзе[64]. У пачатку 1930 году ён пакінуў Бэнгалію ў амаль гадавым турнэ па Эўропе і ЗША. Па вяртаньні ў Вялікабрытанію — а ягоныя карціны выстаўляліся ў Парыжы і Лёндане — ён пасяліўся ў бірмінггэмскім паселішчы квакераў. Там ён выступіў на штогадовай сустрэчы квакераў у Лёндане[65]. Зьвяртаючыся да дачыненьняў паміж брытанцамі і індыйцамі — тэмай, якую ён будзе неаднаразова закранаць цягам наступных двух гадоў — Тагор казаў пра «цёмную бездань аддаленасьці»[66]. Ён наведаў Ага-Хана III, спыніўся ў Дартынгтан-Холе, а таксама зьдзейсьніў турнэ па Даніі, Швайцарыі і Нямеччыне з чэрвеня да сярэдзіны верасьня 1930 году. Пасьля гэтага літаратар выправіўся ў СССР[67]. У красавіку 1932 году Тагор, заінтрыгаваны пэрсыдзкім містыкам Гафізам, быў прыняты Рэзам Пэглеві[68][69]. У іншых сваіх падарожжах Тагор сустракаўся з Анры Бэргсонам, Альбэртам Айнштайнам, Робэртам Фростам, Томасам Манам, Джорджам Бэрнардам Шоў, Гэрбэртам Ўэлзам і Рамэнам Ралянам[70][71]. Візыты ў Пэрсію, Ірак (абодва ў 1932 годзе) ды Шры-Ланку (у 1933 годзе) сталіся апошнімі замежнымі турнэ Тагора. Як вынік вандровак, ягоная непрыязнасьць да камуналізму і нацыяналізму толькі паглыбілася[47]. Колішні віцэ-прэзыдэнт Індыі Магамэд Гамід Ансары сказаў, што Рабіндранат Тагор прадвесьціў культурнае збліжэньне паміж супольнасьцямі, грамадзтвамі і нацыямі задоўга да таго, як гэта стала лібэральнай нормай паводзінаў. Тагор быў чалавекам, які апярэдзіў свой час. Ён пісаў у 1932 годзе, знаходзячыся з візытам у Пэрсіі, што «кожная краіна Азіі будзе вырашаць свае ўласныя гістарычныя праблемы ў адпаведнасьці з сваімі сіламі, прыродай і патрэбамі, але лямпы, якія кожная краіна будзе несьці на сваім шляху да прагрэсу, будуць асьвятляць агульны прамень ведаў»[72].

Творчасьць

рэдагаваць

Драмы

рэдагаваць
 
Тагор выконвае галоўную ролю ў сваёй п’есе «Валмікі-Пратыбга», тады як багіню Лакшмы выканала ягоная пляменьніца Індыра Дэві.

Тагор пачаў пісаць драматычныя творы ў веку 16-ці гадоў разам з сваім братам Джатырындранатам. Сваю першую драматычную п’есу ўласна ён напісаў у веку 20-ці гадоў. Твор меў назву «Валмікі-Пратыбга», а прэзэнтаваны ён быў сярод жыхароў сямейнага маёнтку. Тагор сьцьвярджаў, што ягоны творы імкнуліся канцэнтравацца на пачуцьцях, а ня дзеях. У 1890 годзе ён напісаў «Вісарджан», якая была адаптацыяй ягонай аповесьці «Раджаршы», якая зважаецца за найлепшую ягоную драму. Тагоравы творы бэнгальскай мовай часта ўлучалі заблытаныя падсюжэты і разгорнутыя маналёгі. Пазьней у драмах Тагора выкарыстоўвалася больш філязофска-алегарычная тэматыка. П’еса «Дак Гар» 1912 году апісвае дзіця Амала, якое кідае выклік сваім кансэрватыўным і дзіцячым абмежаваньням, урэшце «засынаючы», намякаючы на фізычную сьмерць. Гісторыя зь бязьмежнай прывабнасьцю выклікала захапленьне ў Эўропе. У «Дак Гары» сьмерць з пункту гледжаньня Тагора разглядаецца як духоўная свабода ад сьвету назапашанага багацьця і ўсталяваных веравызнаньняў[73]. Іншы твор аўтара «Чандаліка» («Недатыкальная дзяўчына») быў створаны на ўзор старажытнай будыйскай легенды, якая апісвае, як Ананда, вучань Гаўтамы Буды, просіць вады ў дзяўчыны[74]. У «Рактакарабі» («Крывавыя алеандры») паказаная алегарычная барацьба супраць караля-клептакрата, які кіруе жыхарамі Якша-пуры[75].

«Чытрангада», «Чандаліка» і «Ш’яма» ёсьць іншымі выбітнымі п’есамі літаратара. У іх маецца танцавальна-драматычная адаптацыя.

Апавяданьні

рэдагаваць
 
Вокладка часопіса «Сабудж Патра», рэдактарам якога быў Прамата Чаўдгуры.

Тагор пачаў пісаць апавяданьні ў 1877 годзе, калі яму было 16 гадоў. Першым творам такога кшталту стаўся «Бгіхарыні»[25]. Такім чынам, Тагор фактычна вынайшаў жанр апавяданьня ў бэнгальскай літаратуры[76]. Чатыры гады з 1891 па 1895 вядомыя як Тагораў творчы час пад назовам «Садгана», паводле назвы ягонага ўласнага часопіса. Гэты час быў адным з самых плённых для Тагора, бо менавіта ў гэты пэрыяд аўтар склаў палову апавяданьняў, якія затым увайшлі ў трохтомніку «Галпагучга», які сам па сабе ўяўляе збор з 84-х апавяданьняў[25]. У сваіх творах звычайна дэманструюцца разважаньні Тагора аб навакольным асяродзьдзі, аб сучасных і модных ідэях і цікавай мазгатні. У апавяданьнях Тагор любіў правяраць свой інтэлект.

Тагор звычайна зьвязваў свае раньнія апавяданьні, да прыкладу апавяданьні часу «Садганы», з багацьцем жыцьцёвай сілы і спантаннасьці. Гэтыя характарыстыкі былі цесна занітаваныя з жыцьцём Тагора ў звычайных вёсках, калі ён кіраваў велізарнымі зямельнымі ўладаньнямі сям’і[25]. Там ён бачыў жыцьцё бедных і простых людзей Індыі. Тагор пачаў дасьледаваць іхнае жыцьцё з пранікнёнай глыбінёй і пачуцьцём, чаго звычайна бракавала ў індыйскай літаратурнай традыцыі[77]. У прыватнасьці, такія аповесьці, як то «Кабулівала» («Прадавец садавіны з Кабулу») 1892 году, «Кшудыта-пашан» («Галодныя камяні») 1895 году і «Атыці» («Уцякач») 1895 году ўвасаблялі гэты аналітычны фокус на прыгнечаных[78]. Многія іншыя апавяданьні, якія ўвайшлі ў «Галпагучгу», былі напісаныя ў творчы час літаратара, вядомы як «Сабудж Патра» з 1914 па 1917 гады. Гэты час таксама быў названы паводле назвы іншага Тагорава часопіса[25].

Раманы

рэдагаваць

Тагор напісаў восем раманаў і чатыры навэлі, сярод якіх «Настанір» (1901), «Нукадубі» (1906), «Чатуранга» (1916) і «Чар Адг’я» (1934).

 
Адзін з рукапісаў літаратара.

У «Чохэр Балі» (1902—1903) Тагор апісвае бэнгальскае грамадзтва праз гераіню, якой была мяцежная ўдава, якая імкнулася жыць толькі дзеля сябе. У гэтым творы ён крытыкуе ўкаранёны ў грамадзтве звычай вечнай жалобы з боку ўдоваў, якім не дазвалялася браць шлюб паўторна, таму былі асуджаныя да скону дзён на адасобленасьць і адзіноту. Раман «Ггарэ Бэйрэ» (1916), праз прызму ідэалістычнага героя-заміндара Ніхіла, выкрывае рост індыйскага нацыяналізму, тэрарызму і рэлігійнага запалу праз рух свадэшы. Гэты твор уяўна паказвае на супярэчлівыя настроі Тагора, якія ўзьніклі пасьля спохвату дэпрэсіі 1914 году. Раман сканчваецца індуісцка-мусульманскім гвалтам і, верагодна, сьмяротным раненьнем Ніхіла[79].

Ягоны самы доўгі раман «Гора» (1907—1910) ўзьнімае спрэчныя пытаньні адносна індыйскай ідэнтычнасьці. Як і ў «Ггарэ Бэйрэ», пытаньні самаідэнтыфікацыі, асабістай свабоды і рэлігіі разглядаюцца ў кантэксце сямейнай гісторыі і трохкутніка каханьня[80]. У ім ірляндзкі хлопчык, які асірацеў падчас Паўстаньня сыпаяў, выхоўваецца індуістамі як тытульны гора — «белы». Ня ведаючы свайго замежнага паходжаньня, ён карае індуісцкіх рэлігійных адступнікаў з любові да карэнных індыйцаў і салідарнасьці зь імі супраць сваіх гегемонаў-суайчыньнікаў. Ён закохваецца ў дзяўчыну, прымушаючы свайго прыёмнага бацьку раскрыць сваё страчанае мінулае, што спыняе запал хлопца. Як сапраўдная дыялектыка, якая вылучае аргумэнты за і супраць строгага традыцыяналізму, твор спрабуе разьвязаць каляніяльную дылему, адлюстроўваючы каштоўнасьці усіх пазыцыяў у рамках пэўнай структуры. Тагор вылучае ідэнтычнасьць, якая ўспрымаецца як дгарма[81].

У «Джогаджогу» (1929) гераіня твору Кумудыні, якая кіруецца ідэаламі Шывы-Саці, разрываецца паміж двума варагуючымі сем’ямі ды ненавідзіць свайго мужа зь сям’і супернікаў. Тагор у гэтым творы выяўляе сваю фэміністычную прыхільнасьць, а праз патас адлюстроўвае цяжкае становішча і канчатковую гібель жанчыны, якія апынуліся ў пастцы цяжарнасьці, абавязкаў і сямейнага гонару. Адначасна з гэтым ён выкрывае гніласную сутнасьць сучаснай шляхты Бэнгаліі[82]. Праца «Шэшэр Кабіта» (1929) зважаецца ягоным самы лірычным раманам зь вершамі і рытмічнымі ўрыўкамі, напісанымі галоўным героем паэта. Ён зьмяшчае элемэнты сатыры і постмадэрнізму ды шэраг стандартных пэрсанажаў, якія накідваюцца на рэпутацыю старога вядомага паэта, які мае імя Рабіндранат Тагор. Многія з раманаў пісьменьніка потым былі экранізаваныя.

Паэзія

рэдагаваць
 
Вокладка надрукаванага ў Ангельшчыне зборніку «Гітанджалі».

Самым вядомым зборнікам паэзіі аўтара зважаецца «Гітанджалі», за які ён быў ушанаваны Нобэлеўскай прэміяй у галіне літаратуры ў 1913 годзе. Тагор стаў першым неэўрапейцам, які атрымаў Нобэлеўскую прэмію па літаратуры, і другім неэўрапейцам, які атрымаў Нобэлеўскую прэмію пасьля Тэадора Рузвэлта[83]. Акрамя «Гітанджалі», іншыя вядомыя зборнікі твораў улучаюць «Манасі», «Санар Торы» і «Балака»[84].

Тагораў паэтычны стыль, які паходзіў ад традыцыі вішнуісцкіх паэтаў XV—XVI стагодзьдзяў, вар’іруецца ад клясычнага фармалізму да камічнага, фантастычнага і экстатычнага стылю. На яго паўплываў атавістычны містыцызм Віясы ды іншых рышы-аўтараў Упанішадаў, а таксама працы містыка Кабіра і Рампрасада Сэна[85]. Самая наватарская і сталая паэзія Тагора ўвасабляе ягонае знаёмства з бэнгальскай вясковай народнай музыкай, якая ўлучала містычныя балады баўліскіх песень, як то балады барда Лалона Шага[86][87]. Яны, наноў адкрытыя і зноў папулярызаваныя Тагорам, нагадваюць гімны Картабгаджы XIX стагодзьдзя, якія падкрэсьліваюць нутраную боскасьць і паўстаньне рэлігійных і сацыяльных каштоўнасьцяў новай бэнгальскай буржуазіі[88][89]. У гады жыцьця ў Шылайдага ягоныя вершы набылі лірычнае адценьне.

Пазьней, з разьвіцьцём новых паэтычных ідэй у Бэнгаліі, Тагор увабраў у сябе новыя паэтычныя канцэпцыі, якія дазволілі яму надалей будаваць унікальную ідэнтычнасьць. Прыкладам гэтага ёсьць творы «Афрыка» і «Камалія», якія зважаюцца аднымі з найбольш вядомых ягоных апошніх вершаў.

Музыка

рэдагаваць
Тагор сьпявае Джанаганаману.

Тагор быў плённым кампазытарам, а на ягоным рахунку значацца каля 2230 песень[90]. Ягоны песьні, вядомыя як Рабіндра Шангіт, плытна ўробленыя ў ягоную літаратуру, бо большасьць ягоных вершаў або частак раманаў, апавяданьняў або п’есаў былі лірычнымі. Пад уплывам стылю тумры індустанскай музыкі яны ахоплівалі ўвесь спэктар чалавечых эмоцыяў, пачынаючы ад яго раньніх гімнаў Брагма, падобных на паніхіду, да квазіэратычных кампазіцыяў[91]. Яны ў рознай ступені пераймалі танальны колер клясычных рагаў. Некаторыя песьні дакладна імітавалі мэлёдыю і рытм зададзенай рагі, а іншыя па-новаму спалучалі элемэнты розных рагаў[92]. Аднак, большасьць ягоных музычных твораў спалучалі мясцовую традыцыю з фальклёрнымі элемэнтамі выбранага заходняга, індустанскага, бэнгальскага народнага ды іншага рэгіянальнага калярыту[26].

У 1971 годзе ягоны твор Амар шонар Бангла стаў нацыянальным гімнам Банглядэшу. Жыцьцёвая іронія палягала ў тым, што гэты твор быў складзены на знак пратэсту супраць спробы падзелу Бэнгаліі ў 1905 годзе, якая мела на мэце адсячэньне Ўсходняй Бэнгаліі, пераважна населенай мусульманамі, ад Заходняй Бэнгаліі, дзе дамінуюць індуісты. Тагор разглядаў гэты падзел як хітры плян, каб спыніць рух за незалежнасьць, і таму меў на мэце аднавіць адзінства Бэнгаліі. Песьня Джанаганамана была напісаная на санскрытаванай форме бэнгальскай мовы[93]. Упершыню твор быў прасьпяваны ў 1911 годзе на сэсіі Індыйскага нацыянальнага кангрэсу ў Калькуце[94] і быў прыняты ў 1950 годзе Ўстаноўчым сходам Рэспублікі Індыі ў якасьці нацыянальнага гімну. Дзяржаўны гімн Шры-Ланкі быў натхнёны ягонай працай[95].

Для бэнгальцаў прывабнасьць песень Тагора, якая вынікае з спалучэньня эмацыйнай сілы і прыгажосьці, пераўзыходзіць нават паэзію Тагора[96].

Жывапіс

рэдагаваць
 
«Жаночы твар». Атрамэнт на паперы.

У шэсцьдзесят гадоў Тагор заняўся маляваньнем і жывапісам. Удалыя выставы ягоных шматлікіх твораў, якія ўпершыню зьявіліся ў Парыжы, дзякуючы мастакам, зь якімі ён пазнаёміўся на поўдні Францыі, ладзіліся ва ўсёй Эўропе. Ёсьць меркаваньне, што Тагор быў дальтонікам да чырвонага і зялёнага колераў, у выніку чаго ў працах дэманстраваліся дзіўныя каляровыя схемы і нестандартная эстэтыка. Аўтар быў натхнёны шматлікімі стылямі, у тым ліку стылем скрымшоў народа маланган з Папуа-Новай Гвінэі, разьбярствам гайда зь ціхаакіянскага паўночна-заходняга рэгіёну Паўночнай Амэрыкі і дрэварытам немца Макса Пэхштайна[97]. Ягоны мастацкі стыль выявіўся ў простых мастацкіх і рытмічных ляйтматывах, якія ўпрыгожвалі крымзолі, закрэсьліваньні і макеты словаў у ягоных рукапісах. Некаторыя тэксты Тагора ў сынэстэтычным сэнсе адпавядалі асобным карцінам[26].

Акружаны некалькімі мастакамі, Тагор заўсёды жадаў маляваць. Літаратура і музыка, драматургія і акторскае майстэрства прыйшлі да яго натуральным чынам і амаль без навучаньня, як і ў некаторых іншых ягоных сямейнікаў, і нават у большай ступені. Але з жывапісам ён ня мог даць рады. Тым ня менш, Тагор неаднаразова спрабаваў авалодаць мастацтвам, і маюцца некалькі згадак пра гэта ў ягоных раньніх лістах і ўспамінах.

Нацыянальная галерэя сучаснага мастацтва ў Індыі зьмяшчае ў сваіх калекцыях 102 творы Тагора[98]. У 1937 годзе карціны Тагора былі вывезеныя нацыстамі з бэрлінскага барочнага Палаца кронпрынцаў, а пяць былі ўлучаныя ў сьпіс дэгенэратыўнага мастацтва, складзеным нацыстамі ў 1941—1942 гадах[99].

Тагор і Беларусь

рэдагаваць

У Беларусі творчасьць Тагора вядома з пачатку XX ст. Рэцэнзію на ягоны зборнік «Гітанджалі» напісаў Максім Багдановіч, на беларускую мову яго перакладалі Якуб Колас, Сяргей Грахоўскі, Янка Сіпакоў, Алесь Разанаў, Язэп Семяжон, Аркадзь Мардвілка. У заходнебеларускага філёзафа Ігната Канчэўскага (Абдзіраловіча) ёсьць верш «Па матывах Рабіндраната Тагора». Мастак-дысыдэнт Віктар Маркавец стварыў вершаваны цыкль «На матывы Рабіндраната Тагора». Верш-прывітаньне на прыезд індыйскага паэта ў СССР напісаў Язэп Пушча. Нарыс яму прысьвяціў Міхась Лынькоў. Бюст Тагора працы Заіра Азгура (1956) знаходзіцца ў Палацы мастацтваў у Менску.

Беларускія пераклады

рэдагаваць

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ а б в г д Гнатюк-Данильчук А. П. Тагор // Краткая литературная энциклопедия (рас.) — Москва: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 7.
  2. ^ রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর // Інтэрнэт-база зьвестак фантастыкі (анг.) — 1995.
  3. ^ а б в Rabindranath Tagore Biography - Childhood, Facts, Works, Life History & Achievements (анг.)
  4. ^ а б в Гнатюк-Данильчук А. П. Тагор Рабиндранат // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 25 : Струнино — Тихорецк. — С. 167—168.
  5. ^ а б в https://www.culturalindia.net/indian-art/painters/rabindranath-tagore.html
  6. ^ Rabindranath Tagore // Benezit Dictionary of Artists (анг.) — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  7. ^ The Telegraph (анг.) — Kolkata: ABP Group, 1982.
  8. ^ Каталёг Нямецкай нацыянальнай бібліятэкі (ням.)
  9. ^ Tagore, Rabindranath (1984). «Some Songs and Poems from Rabindranath Tagore». East-West Publications. — С. 12. — ISBN 978-0-85692-055-4.
  10. ^ Thompson 1926. С. 27—28.
  11. ^ Dasgupta, T. (1993). «Social Thought of Rabindranath Tagore: A Historical Analysis». Abhinav Publications. — С. 20. — ISBN 978-81-7017-302-1.
  12. ^ а б «Rabindranath Tagore — Facts». Nobel Foundation.
  13. ^ а б Thompson 1926. С. 20.
  14. ^ Som, R. (2010). «Rabindranath Tagore: The Singer and His Song». Viking. — С. 16. — ISBN 978-0-670-08248-3
  15. ^ Sree, S. Prasanna (2003). «Woman in the novels of Shashi Deshpande: a study». (1st ed.). New Delhi: Sarup & Sons. — С. 13. — ISBN 81-7625-381-2.
  16. ^ Paul, S. K. (1.01.2006). «The Complete Poems of Rabindranath Tagore’s Gitanjali: Texts and Critical Evaluation». Sarup & Sons. — С. 2. — ISBN 978-81-7625-660-5.
  17. ^ Thompson 1926. С. 21—24.
  18. ^ «Tagore’s Garden of Eden». The Telegraph.
  19. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 48—49.
  20. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 50.
  21. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 55—56.
  22. ^ Tagore, Stewart & Twichell 2003. С. 91.
  23. ^ Dev, Amiya (2014). «Tagore and Sikhism». Mainstream Weekly.
  24. ^ Tagore, Stewart & Twichell 2003. С. 3.
  25. ^ а б в г д е Tagore & Chakravarty 1961. С. 45.
  26. ^ а б в г Ghosh, B. (2011). «Inside the World of Tagore’s Music». Parabaas.
  27. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 68.
  28. ^ Thompson 1926. С. 31.
  29. ^ Guha, Ramachandra (2011). «Makers of Modern India». Cambridge, Massachusetts: Belknap Press of Harvard University. — С. 171.
  30. ^ Dutta, Krishna; Robinson, Andrew (1997). «Selected Letters of Rabindranath Tagore». Cambridge University Press. — С. 13. — ISBN 978-0-521-59018-1.
  31. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 373.
  32. ^ Scott, J. (2009). «Bengali Flower: 50 Selected Poems from India and Bangladesh». — ISBN 978-1-4486-3931-1.
  33. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 109—111.
  34. ^ Chowdury, A. A. (1992). «Lalon Shah». Dhaka, Bangladesh: Bangla Academy. — ISBN 984-07-2597-1.
  35. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 109.
  36. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 133.
  37. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 139—140.
  38. ^ «Rabindranath Tagore». Poetry Foundation.
  39. ^ Hjärne, H. (1913). «The Nobel Prize in Literature 1913: Rabindranath Tagore—Award Ceremony Speech». Nobel Foundation
  40. ^ Anil Sethi; Guha; Khullar; Nair; Prasad; Anwar; Singh; Mohapatra, eds. (2014). «The Rowlatt Satyagraha». Our Pasts: Volume 3, Part 2. India: NCERT. — С. 148. — ISBN 978-81-7450-838-6.
  41. ^ «Letter from Rabindranath Tagore to Lord Chelmsford, Viceroy of India». Digital Anthropology Resources for Teaching, Columbia University and the London School of Economics.
  42. ^ «Tagore renounced his Knighthood in protest for Jalianwalla Bagh mass killing». The Times of India.
  43. ^ «When Tagore came to Sylhet». The Daily Star.
  44. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 239—240.
  45. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 242.
  46. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 308—309.
  47. ^ а б Dutta & Robinson 1995. С. 317.
  48. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 312—313.
  49. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 335—338.
  50. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 342.
  51. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 367.
  52. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 363.
  53. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 178—179.
  54. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 1—2.
  55. ^ Nathan, Richard (12.03.2021). «Changing Nations: The Japanese Girl With a Book». Red Circle Authors.
  56. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 206.
  57. ^ Hogan, P. C.; Pandit, L. (2003). «Rabindranath Tagore: Universality and Tradition». Fairleigh Dickinson University Press. — С. 56—58. — ISBN 978-0-8386-3980-1.
  58. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 182.
  59. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 253.
  60. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 256.
  61. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 267.
  62. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 270—271.
  63. ^ Kundu, K. (2009). «Mussolini and Tagore». Parabaas.
  64. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 1.
  65. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 289—292.
  66. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 303—304.
  67. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 292—293.
  68. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 2.
  69. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 315.
  70. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 99.
  71. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 100—103.
  72. ^ «Vice President speaks on Rabindranath Tagore». Newkerala.
  73. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 123—124.
  74. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 124.
  75. ^ Ray, M. K. (2007). «Studies on Rabindranath Tagore». vol. 1. Atlantic. — С. 147—148. — ISBN 978-81-269-0308-5
  76. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 265.
  77. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 45—46.
  78. ^ Tagore & Chakravarty 1961. С. 46.
  79. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 192—194.
  80. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 154—155.
  81. ^ Hogan, P. C. (2000). «Colonialism and Cultural Identity: Crises of Tradition in the Anglophone Literatures of India, Africa, and the Caribbean». State University of New York Press. — С. 213—214. — ISBN 978-0-7914-4460-3
  82. ^ Mukherjee, M. (2004). «Yogayog („Nexus“) by Rabindranath Tagore: A Book Review». Parabaas.
  83. ^ «All Nobel Prizes». Nobel Foundation.
  84. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 1.
  85. ^ Roy, B. K. (1977). «Rabindranath Tagore: The Man and His Poetry». Folcroft Library Editions. — С. 201. — ISBN 978-0-8414-7330-0.
  86. ^ Tagore, Stewart & Twichell 2003. С. 94.
  87. ^ Urban 2001. С. 18.
  88. ^ Urban 2001. С. 6—7.
  89. ^ Urban 2001. С. 16.
  90. ^ Sanjukta Dasgupta; Chinmoy Guha (2013). «Tagore-At Home in the World». SAGE Publications. — С. 254. — ISBN 978-81-321-1084-2.
  91. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 94.
  92. ^ Dasgupta, A. (2001). «Rabindra-Sangeet as a Resource for Indian Classical Bandishes». Parabaas.
  93. ^ «10 things to know about Indian national Anthem». Google Arts & Culture.
  94. ^ Chatterjee, Monish R. (13.08.2003). «Tagore and Jana Gana Mana». Counter Currents.
  95. ^ «How Tagore inspired Sri Lanka’s national anthem». IBN Live.
  96. ^ Dutta & Robinson 1995. С. 359.
  97. ^ Dyson, K. K. (2001). «Rabindranath Tagore and His World of Colours». Parabaas.
  98. ^ «Collections». National Gallery of Modern Art.
  99. ^ «Rabindranath Tagore: When Hitler purged India Nobel laureate’s paintings». BBC News.

Літаратура

рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Рабіндранат_Тагор&oldid=2569862»