Жодзішкі
Жодзішкі — вёска ў Беларусі, на рацэ Вяльлі. Цэнтар сельсавету Смаргонскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 1997 год — 891 чалавек. Знаходзіцца за 19 км на поўнач ад Смаргоні, на аўтамабільнай дарозе Варняны — Кабыльнік.
| Жодзішкі лац. Žodziški | |
 Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы | |
| Магдэбурскае права: | 1774 |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Гарадзенская |
| Раён: | Смаргонскі |
| Сельсавет: | Жодзішкаўскі |
| Насельніцтва: | 835 чал. (1993) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1592 |
| Паштовы індэкс: | 231013 |
| Нумарны знак: | 4 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°37′27.40″ пн. ш. 26°26′35.00″ у. д. / 54.6242778° пн. ш. 26.4430556° у. д.Каардынаты: 54°37′27.40″ пн. ш. 26°26′35.00″ у. д. / 54.6242778° пн. ш. 26.4430556° у. д. |
Жодзішкі на мапе Беларусі ±   Жодзішкі | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Жодзішкі — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і палац Патоцкіх (езуіцкі калегіюм) у стылі рэнэсансу і барока, помнікі архітэктуры XVII стагодзьдзя.
Назва
рэдагавацьШата, пазьней Шат або Шад (Scato, Schat, Schad) — імя германскага паходжаньня[1][2]. На думку географа Вадзіма Жучкевіча, такую ж аснову мае места Жодзін[3].
Яшчэ этнограф і мовазнаўца Яўхім Карскі зьвяртаў увагу на тое, што ў латыскай Курляндыі, «большасьць беларускіх населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі»[4], пазьней падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»[5]. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная „лінія Сафарэвіча“ (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітаваная з балтамі»[6].
Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Жодишъки… Жодышки (1553 год)[7].
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьПершы пісьмовы ўпамін пра Жодзішкі як замак і мястэчка, заснаваныя Мордасам Мішкавічам, датуецца 1511 годам. У гэты час вялікі князь Жыгімонт Стары выдаў мястэчку прывілей на таргі, корчмы і кірмашы. У XVI ст. маёнтак знаходзіўся ў валоднаьні Падбейпецічаў, Забярэзінскіх, Осьцікавічаў, Кішкаў. Каля 1553 году Осьцікавічы заснавалі тут касьцёл. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Жодзішкі ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. У канцы XVI ст. Кішкі збудавалі ў мястэчку кальвінскі збор.
У XVII ст. новы ўладальнік Жодзішак Геранім Комар збудаваў тут касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, пры якім дзеяла школа. 3 другой паловы XVII ст. Жодзішкамі валодалі Міцкевічы. Барбара Міцкевіч з Комараў заснавала езуіцкі кляштар і калегіюм, перадала маёнтак езуітам. У 1701 годзе сярод вернікаў Жодзішкаўскай парафіі ўпаміналася старалітва. У 1774 годзе кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку Магдэбурскае права.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Жодзішкі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі. Зь сярэдзіны XIX ст. мястэчка ўваходзіла ў Дубагоўскую воласьць Сьвянцянскага павету Віленскай губэрні. У другой палове XIX ст. маёнтак Жодзішкі падзяліўся на некалькі ўладаньняў. На 1859 год тут было 39 двароў, дзеялі касьцёл і малітоўны дом, працавалі цагельня і бровар.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Жодзішкі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
- Старая графіка Жодзішак
-
-
Панарама, 1871 г. -
Палац, 1871 г. -
Касьцёл, 1871 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Найноўшы час
рэдагаваць25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жодзішкі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР[8]. У 1918—1920 гадох Жодзішкі займалі бальшавікі і польскае войска. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Жодзішкі апынуліся ў складзе міжваенннай Польскай Рэспублікі, у Вялейскім павеце Віленскага ваяводзтва.
У 1939 годзе Жодзішкі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Смаргонскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да ліпеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. На 1971 год тут было 276 двароў, на 1997 год — 251. У 2000-я гады Жодзішкі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».
- Мястэчка на старых здымках
-
Касьцёл. Ю. Чаховіч, да 1889 г. -
Касьцёл, каля 1900 г. -
Касьцёл, 1917 г. -
Інтэр’ер касьцёла, 1930 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Палац. Ю. Чаховіч, да 1889 г. -
Палац, 1917 г. -
Палац, 1917 г. -
Мост, 1915—1918 гг.
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць- XIX стагодзьдзе: 1859 год — 222 чал.[9]
- XX стагодзьдзе: 1971 год — 794 чал.; 1990 год — 835 чал.[10]; 1997 год — 891 чал.[11]
Інфраструктура
рэдагавацьУ Жодзішках працуюць сярэдняя школа, 2 лякарні, дом культуры, моладзевы культурна-спартовы цэнтар з гатэлем, дашкольная ўстанова, пошта.
Турыстычная інфармацыя
рэдагаваць_003.Jpeg)
Славутасьці
рэдагаваць- Вінакурня (XIX — пачатак XIX стагодзьдзя)
- Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1612)
- Млын водны (XIX ст.)
- Могілкі старыя каталіцкія
- Палацава-паркавы комплекс Патоцкіх (езуіцкі калегіюм; XVIII—XIX стагодзьдзі)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1306.
- ^ Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 227.
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 124.
- ^ Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. С. 559.
- ^ Зайкоўскі Э. Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 31.
- ^ Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 167, 171.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Krzywicki J. Żodziszki // Słownik geograficzny... T. XIV. — Warszawa, 1895. S. 814.
- ^ Шаблюк В. Жодзішкі // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 371.
- ^ БЭ. — Мн.: 1998 Т. 6. С. 438.
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.