Гайцюнішкі
Гайцюні́шкі[1] (таксама — Гайцю́нішкі[1]) — вёска ў Беларусі, на рацэ Войшалцы пры ўтоку яе ў Жыжму. Уваходзяць у склад Канвеліскага сельсавету Вярэнаўскага раёну Гарадзенскай вобласьці.
| Гайцюнішкі лац. Gajciuniški / Hajciuniški | |
 Дом-фартэцыя Нонхартаў | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Гарадзенская |
| Раён: | Вярэнаўскі |
| Сельсавет: | Канвеліскі |
| Насельніцтва: | 288 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1594 |
| Нумарны знак: | 4 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°15′7″ пн. ш. 25°26′0″ у. д. / 54.25194° пн. ш. 25.43333° у. д.Каардынаты: 54°15′7″ пн. ш. 25°26′0″ у. д. / 54.25194° пн. ш. 25.43333° у. д. |
Гайцюнішкі на мапе Беларусі ±   Гайцюнішкі | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Гайцюнішкі або Гайценішкі — старажытная вёска гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны). Тут захаваўся дом-фартэцыя Нонхартаў, мініятурны замак XVII стагодзьдзя.
Назва
рэдагаваць- Асноўны артыкул: Гейдзен
Гайдзін або Гайдзен (Gaidinus, Gaidene) — імя германскага паходжаньня[2]. Іменная аснова -гайд- (-гайт-, -гейт-) (імёны ліцьвінаў Гейдар, Гейтарт, Гайдэман; германскія імёны Geiter, Gaiterda, Geidemann) паходзіць ад германскага gaid 'рагаціна, дзіда'[3].
Яшчэ этнограф і мовазнаўца Яўхім Карскі зьвяртаў увагу на тое, што ў латыскай Курляндыі, «большасьць беларускіх населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі»[4], пазьней у рэчышчы палітыкі летувізацыі падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»[5]. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная „лінія Сафарэвіча“ (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітаваная з балтамі»[6].
Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: з ыменья своего Кгойтенишокъ (1567 год)[7]; Gojcieniszki (1881 год)[8].
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьПершы пісьмовы ўспамін пра Гайцюнішкі датуецца 1512 годам. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) паселішча ўвайшло ў склад Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва. Станам на 1565 год, паводле інвэнтару, маёнтак Гайцюнішкі належаў Рымшам і складаўся зь сядзібы (тры жылыя дамы, стайні і гароды) і гаспадарчых пабудоваў.
.jpg)
У XVII стагодзьдзі Гайцюнішкі перайшлі да Нонхартаў, якія збудавалі тут дом-фартэцыю (1613) і пратэстанцкую царкву (1633). Пазьней маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Храптовічаў, Шротэраў, Путкамераў. У Вялікую Паўночную вайну ў доме-фартэцыі пасьпяхова вытрымалі аблогу швэды, атакаваныя войскамі Аўгуста Моцнага.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Гайцюнішкі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Лідзкім павеце Віленскай губэрні. У пачатку XIX стагодзьдзя маёнтак знаходзіўся ў валоданьні фон дэр Остэн-Сакенаў, з 1830 году — зноў Рымшаў.
У Першую сусьветную вайну вёску занялі нямецкія войскі, у гэты час загінулі архіў і бібліятэка, што месьціліся ў доме-фартэцыі.
Найноўшы час
рэдагавацьУ 1920 годзе Гайцюнішкі апынуліся ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Лідзкім павеце Наваградзкага ваяводзтва.
У 1939 годзе Гайцюнішкі ўвайшлі ў БССР, у Вярэнаўскі раён. Цягам 1946—1949 гадоў у доме-фартэцыі разьмяшчалася школа мэханізатараў, з 1960 году — псыхіятрычная лякарня[9].
Насельніцтва
рэдагаваць- 1999 год — 252 чалавекі
- 2010 год — 288 чалавек
Турыстычная інфармацыя
рэдагавацьСлавутасьці
рэдагаваць- Дом-фартэцыя Нонхартаў (1613)
- Капліца-пахавальня (1633)
- Парк (XIX стагодзьдзе)
Галерэя
рэдагаваць- Гайцюнішкі на старых здымках
-
Дом-фартэцыя, 1911 г. -
Дом-фартэцыя, 1915 г. -
Капліца-пахавальня, да 1939 г. -
Капліца-пахавальня, 1934 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 151, 153
- ^ Bruckner W. Die Sprache der Langobarden. — Strassburg, 1895. S. 251.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 97.
- ^ Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. С. 559.
- ^ Зайкоўскі Э. Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 31.
- ^ Литовская метрика. Отд. 1. Ч. 3. — Петроград, 1915. С. 457.
- ^ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881. S. 650.
- ^ Лаўрэш Л. Гайцюнішкі // Наша слова. № 40 (726), 19 кастрычніка 2005.
Літаратура
рэдагаваць- Лаўрэш Л. Гайцюнішкі // Наша слова. № 40 (726), 19 кастрычніка 2005.