Аўгустоў

	Аўгустоў
	польск. Augustów
	; У цэнтры места
Герб Аўгустова
Першыя згадкі:	1555
Магдэбурскае права:	17 траўня 1557
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Падляскае
Павет:	Аўгустоўскі
Плошча:	80,90 км²
Насельніцтва (2013)
колькасьць:	30 728 чал.
шчыльнасьць:	379,83 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+48 87
Паштовыя індэксы:	16-300 — 16-303
Нумарны знак:	BAU
Геаграфічныя каардынаты:	53°51′0″ пн. ш. 22°58′0″ у. д. / 53.85° пн. ш. 22.96667° у. д.Каардынаты: 53°51′0″ пн. ш. 22°58′0″ у. д. / 53.85° пн. ш. 22.96667° у. д.
	Аўгустоў на мапе Польшчы Аўгустоў
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	Афіцыйны сайт

Аўгусто́ў, Аўгу́стаў (польск. Augustów) — места ў Польшчы, на рацэ Неце. Адміністрацыйны цэнтар Аўгустоўскага павету Падляскага ваяводзтва. Насельніцтва на 2013 год — 30 724 чалавекі. Знаходзіцца за 90 км на поўнач ад Беластоку, за 35 км ад беларуска-польскай граніцы.

Аўгустоў — магдэбурскае места гістарычнага Падляшша, на беларускай этнічнай тэрыторыі. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася царква Маці Божай, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры, а таксама збудаваныя ў стылі клясыцызму меская ратуша, касьцёл Сьвятога Барталамея, кірха і Вялікая сынагога, помнікі архітэктуры XIX ст.

Назва

Назва Аўгустоў паходзіць ад імя караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста.

Гісторыя

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім

Паселішча ўзьнікла на дзяржаўных землях, што знаходзіліся ў трыманьні Радзівілаў (Гарадзенскае і Кнышынскае староствы). У 1526 або 1527 годзе Ян Радзівіл заклаў карчму на рацэ Меце (Неце), на вялікім шляху з Горадні да Праўдзішак. У 1540 годзе каралева і вялікая княгіня Бона Сфорца заснавала фальварак, названы Зыгмунтова ў гонар мужа (Жыгімонта Старога) і сына (Жыгімонта Аўгуста)^[2].

Першы пісьмовы ўпамін пра Аўгустоў як мястэчка ў Падляскім ваяводзтве датуецца 1555 годам. 17 траўня 1557 году Жыгімонт Аўгуст надаў яму Магдэбурскае права і дазволіў праводзіць 2 кірмашы штогод; пазьней вялікі князь заснаваў у мястэчку царкву^[2]. У 1561 годзе Аўгустоў атрымаў мескі герб «у блакітным полі пад мітрай залатая манаграма S[igismundus] A[ugustus] і літары R[ex] P[oloniae]»^[3].

У 1569 годзе згодна з умовамі Люблінскай уніі Аўгустоў перайшоў да Каралеўства Польскага. У 1570 годзе мястэчка стала цэнтрам староства.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Герб Аўгустоўскай губэрні з Пагоняй

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Аўгустоў апынуўся ў складзе Прусіі, а з 1815 году — у Расейскай імпэрыі. У 1837 годзе ўтварылася Аўгустоўская губэрня Царства Польскага з цэнтрам у Сувалках. У 1825—1839 гадох каля места збудавалі Аўгустоўскі канал, які злучыў Віслу зь Нёманам.

У 1848 годзе ў Аўгустове збудавалі мураваны касьцёл. У 1854 годзе ў месьце адрамантавалі і наноў асьвяцілі старую драўляную царкву^[4]. У 1875 годзе расейскія ўлады гвалтоўны перавялі тутэйшую царкву ў юрысдыкцыю Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі, а ў лютым 1879 году яе перабудавалі і асьвяцілі пад тытулам Казанскай іконы Божай Маці. У 1881—1884 гадох вялося будаваньне новай мураванай Петрапаўлаўскай царквы-мураўёўкі.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Аўгустоў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Аўгустоў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларуская ССР^[5], дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Гарадзенскага раёну^[6]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Аўгустоў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам павету Беластоцкага ваяводзтва. У 1926 годзе польскія ўлады разабралі Петрапаўлаўскую царкву-мураўёўку.

З пачаткам Другой сусьветнай вайны 15 верасьня 1939 году Аўгустоў акупавалі войскі Трэцяга Райху, але праз тыдзень места перадалі СССР згодна з пактам Молатава-Рыбэнтропа. У лістападзе 1939 году Аўгустоў увайшоў у склад БССР, дзе стаў цэнтрам раёну Беластоцкай вобласьці. З чэрвеня 1941 да верасьня 1944 году места зноў знаходзілася пад акупацыяй нацысцкай Нямеччыны. 16 жніўня 1945 году ўлады СССР перадалі Аўгустоў Польскай Народнай Рэспубліцы.

Места на старых здымках
Ратуша, да 1915 г.
Стары касьцёл, да 1905 г.
Царква Маці Божай па маскоўскай перабудове
Петрапаўлаўская царква-мураўёўка

Насельніцтва

XIX стагодзьдзе: ~1880 год — 7846 чал. (3939 муж. і 3907 жан.)^[7]; 1897 год — 12 743 чал.
XX стагодзьдзе: 1921 год — 8762 чал.; 1967 год — 18,4 тыс. чал.^[8]
XXI стагодзьдзе: 2002 год — 29 705 чал.; 2013 год — 30 724 чал.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Аўгустоўскі канал (1825—1839)
Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
Капліца-пахавальня Трушкоўскіх (1832)
Касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса і Сьвятога Барталамея (1906—1911)
Комплекс Яхт-клюбу (1934—1936)
Могілкі: каталіцкія, юдэйскія
Парк
Рынак
Сядзіба генэрала Ігната Прандзінскага (1829)
Царква гарнізонная (1898; мураўёўка, цяпер касьцёл Маці Божай Чанстахоўскай)

Страчаная спадчына

Касьцёл Сьвятога Барталамея (1848)
Кірха (1841)
Ратуша (1847)
Сынагога Вялікая (1840)
Царква Божай Маці (XVI ст.)
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1884; мураўёўка)

Галерэя

Славутасьці Аўгустова
Аўгустоўскі канал
Касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса
Былая гарнізонная царква-мураўёўка
Комплекс Яхт-клюбу

Асобы

Ганна Новік (1914—1997) — беларуская паэтка, удзельніца нацыянальна-вызвольнага руху ў Заходняй Беларусі^[9]

Месты-сябры

Пералік местаў-сяброў Аўгустова
Горадня, Беларусь Слонім, Беларусь Порта Цэрэзыя, Італія Друскенікі, Летува Дэмбіца, Польшча Супрасьля, Польшча Шклярска Парэмба, Польшча Рудкі, Украіна Туўсула, Фінляндыя

Крыніцы

^ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013, с. 85 (пол.). Główny Urząd Statystyczny. Праверана 9 чэрвеня 2015 г.
^ ^а ^б Пазднякоў В. Аўгустаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 265.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 108.
^ Вашкевіч А. Паміж Ласоснай і Чорнай Ганчай: Гісторыя праваслаўных прыходаў Сапоцкінскага краю. — Менск, 2014. С. 62.
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 20.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Chlebowski B. Augustów // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 53.
^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ Рэгіянальная газета. № 12 (465), 12 сакавіка 2004 г.

Літаратура

Вашкевіч А. Паміж Ласоснай і Чорнай Ганчай: Гісторыя праваслаўных прыходаў Сапоцкінскага краю. — Менск: ЮрСаПрынт, 2014. — 90 с.: іл. ISBN 978-985-99335-4-9.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі

Аўгустоў , Radzima.org

[autonazwa2-1] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013, с. 85 (пол.). Główny Urząd Statystyczny. Праверана 9 чэрвеня 2015 г.

[evkl-2] а ^б Пазднякоў В. Аўгустаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 265.

[3] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 108.

[4] Вашкевіч А. Паміж Ласоснай і Чорнай Ганчай: Гісторыя праваслаўных прыходаў Сапоцкінскага краю. — Менск, 2014. С. 62.

[5] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 20.

[at-6] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[7] Chlebowski B. Augustów // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 53.

[8] Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[9] Рэгіянальная газета. № 12 (465), 12 сакавіка 2004 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]