Вікіпэдыя

Алесь Гарун

беларускі паэт, празаік, публіцыст, дзяяч беларускага

Алесь Гарун (сапр. імя Алякса́ндар Уладзі́меравіч Прушы́нскі; 11 сакавіка [ст. ст. 27 лютага] 1887 — 28 ліпеня 1920) — беларускі паэт, празаік, публіцыст, дзяяч беларускага Адраджэньня пачатку XX стагодзьдзя.

Алесь Гарун
лац. Aleś Harun
Алякса́ндар Уладзі́меравіч Прушы́нскі
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы Алесь Гарун (А.Г.); І. Жывіца (І.Ж.); А. Новадворскі (А.Н., А.Н-і); Сальвэсь; А. Сумны.
Нарадзіўся 27 лютага (11 сакавіка) 1887
ф. Новы Двор, Менскі павет, Расейская імпэрыя
Памёр 28 ліпеня 1920(1920-07-28)[1] (33 гады)
Кракаў, Польская Рэспубліка
Пахаваны
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці драматург, публіцыст, пісьменьнік, паэт, перакладнік, палітык, вайсковец
Гады творчасьці 1907 — 1920
Жанр паэзія
Мова беларуская мова
Дэбют верш «Маці-Беларусі» («Наша Ніва», 1907)
Творы на сайце Knihi.com

Біяграфія

рэдагаваць

Нарадзіўся 11 сакавіка 1887 году ў фальварку Новы Двор (цяпер у межах Менску) у сям’і чорнарабочага. Скончыў гарадзкую прыходзкую вучэльню ў Менску (1897), вучыўся ў рамесьніцкай вучэльні. З 1902 году працаваў сталяром у розных майстэрнях і на мэблевай фабрыцы ў Менску.

У 1904 годзе ўступіў у партыю эсэраў і актыўна ўключыўся ў падпольную рэвалюцыйную дзейнасьць. У 1907 годзе быў арыштаваны. 26 лютага 1908 году Віленская судовая палата прыгаварыла Алеся Гаруна да чатырох гадоў астрогу, як непаўналетняга. Аднак пракурор апратэставаў пастанову судовай палаты, і ў ліпені 1908 г. Алесь Гарун быў асуджаны на катаргу. 6 лістапада катарга была заменена на дзевяцігадовую высылку ў Сібір. Высылку паэт адбываў у Кірэнскім павеце Іркуцкай губэрні, дзе займаўся сталярнай і цясьлярнай працай. У 1914 годзе працаваў на Лене вадалівам. З 1915 году — на залатых капальнях у Бадайбо, дзе сустрэў Лютаўскую рэвалюцыю. Там быў абраны дэпутатам Савету Ленінскай золатапрамысловай акругі.

У Менск Гарун вярнуўся ў верасьні 1917 году. У 1918 годзе, падчас нямецкай акупацыі, рэдагаваў газэту «Беларускі шлях». У 1919 годзе, пасьля заняцьця Менску палякамі, стаў сябрам Беларускай вайсковай камісіі. У жніўні 1919 году ўзначаліў Часовы беларускі нацыянальны камітэт, які ўключаў радных Рады БНР.

У ліпені 1920 году, пасьля паразы палякаў на Бярэзіне, БВК зьехала зь Менску ў Ваўкавыск. Тамака Алесь Гарун разам зь сябрамі БВК зьеў вішняў, якія прадавалі мясцовыя сяляне, пасьля выпіў некалькі кубкаў зімнае вады. Увечары яму стала блага. Дохтар вызначыў крываўку і параіў перадаць хворага на бліжэйшы санітарны цягнік. Францішак Кушаль і Антон Аўсянік завезьлі на фурманцы Гаруна на станцыю. Санітарны цягнік вывез яго ў Кракаў.

Увосень 1920 БВК, якое знаходзілася ў Лодзі атрымала польскі ўрадавы ліст з вайсковага шпіталя, у якім паведамлялася, што Аляксандар Прушынскі памёр ад дызэнтэрыі і падавалася дакладнае месца яго пахаваньня. Памёр 28 ліпеня 1920 г. Пахаваны ў Кракаве на вайсковых Ракавіцкіх могілках[2]. БВК выправіла ў Кракаў Паўліну Мядзёлку, якая атрымала ў Кракаўскім вайсковым шпіталі ўсю інфармацыю і бачыла месцазанаходжаньне магілу Гаруна, якая была пазначана простым драўляным крыжыкам з таблічкай.

Пасьмяротнае замоўчваньне

рэдагаваць

3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Алеся Гаруна прадугледжвалася «спальваць»[3]. У 1947 годзе быў сярод іншых беларускіх літаратараў абвешчаны «здраднікам беларускаму народу», да 1980-х гадоў яго творы не выдаваліся. У 1980-я закінутую магілу на Ракавіцкіх могілках адшукаў Алег Латышонак. 24 верасьня 1988 на месцы пахаваньня Гаруна быў усталяваны надмагільны помнік.

Творчасьць

рэдагаваць
 
Алесь Гарун — «Матчын дар», перавыданьне 1988

Пісаць пачаў зь дзяцінства. У друку дэбютаваў вершам «Маці-Беларусі» ў 1907 годзе (газэта «Наша Ніва»). Шмат вершаў ды апавяданьняў публікаваліся ў газэтах «Наша Ніва», «Беларус», «Вольная Беларусь», у калектыўных зборніках і календарах, атрымлівалі станоўчыя водгукі з боку крытыкаў (у прыватнасьці, М. Багдановіча й Я. Купалы). Галоўная тэма творчасьці Гаруна — Радзіма, барацьба за свабоду і шчасьце, але таксама ён стварыў шмат выдатных узораў пэйзажнае лірыкі. У паэзіі Гаруна прыметны адначасовы ўплыў сымбалізму ды народных традыцыяў.

Выйшаў зборнік паэзіі «Матчын дар» (меўся быць выдадзены ў Вільні ў 1914 годзе, але праз вайну выйшаў толькі ў 1918, перавыданьне 1929, факсымільнае выданьне ў 1988), таксама зборнік «Жывыя казкі» (1920), куды ўвайшлі тры п’есы для дзіцячага тэатру: «Хлопчык у лесе» (ставілася ў Вільні ў 1921 годзе), «Шчасьлівы чырвонец» і «Дзіўны лапаць, або Ня ўсё тое порах, што ў пораху ляжыць». У Вільні асобным выданьнем выйшла паэма «Мае каляды» (пад псэўданімам «А. Сумны», 1920). Выступаў у друку як публіцыст.

Памяць

рэдагаваць
 
Вуліца Алеся Гаруна ў Менску

У Менску адна з вуліцаў носіць імя Алеся Гаруна (Фрунзэнскі раён).

 
Mагіла,
Кракаў Ракавіцкія могілкі


Песьні на вершы А. Гаруна напісалі барды Андрэй Мельнікаў («Чалавечая кроў», «Край няволі»), Міхаіл Рубін («Ноч»).

Бібліяграфія

рэдагаваць

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Ales Harun // Visuotinė lietuvių enciklopedija (лет.)
  2. ^ Францішак Кушаль. Сорак два гады таму (1960) // Конадні (Нью-Ёрк) №7, 1963
  3. ^ Алесь Лукашук. Мова гарыць (Загад № 33) // Спадчына : часопіс. — 1996. — № 3. — С. 76—91. — ISSN 0236-1019.

Літаратура

рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць
Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула:
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Алесь_Гарун&oldid=2562515»