Райца
Ра́йца[1] — вёска ў Беларусі, каля ракі Зямчаткі. Цэнтар сельсавету Карэліцкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 305 чалавек. Знаходзіцца за 16 км на паўднёвы захад ад Карэлічаў, за 35 км ад чыгуначнай станцыі Наваельня; на аўтамабільнай дарозе Карэлічы — Наваельня.
| Райца лац. Rajca | |
 Царква і плябанія | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Гарадзенская |
| Раён: | Карэліцкі |
| Сельсавет: | Райцаўскі |
| Насельніцтва: | 305 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1596 |
| Паштовы індэкс: | 231453 |
| Нумарны знак: | 4 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°25′0″ пн. ш. 25°57′0″ у. д. / 53.41667° пн. ш. 25.95° у. д.Каардынаты: 53°25′0″ пн. ш. 25°57′0″ у. д. / 53.41667° пн. ш. 25.95° у. д. |
Райца на мапе Беларусі ±   Райца | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Райца — старажытная вёска на гістарычнай Наваградчыне. Да нашага часу тут захаваліся сядзібна-паркавы комплекс Путкамераў і Спаская царква з плябаніяй, помнікі архітэктуры XIX ст.
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагаваць.jpg)
Першы пісьмовы ўпамін пра сядзібу ў Райцы датуецца 1530 годам[2]. У гэты час вёска знаходзілася ў валоданьні роду Раецкіх.
У дакумэнтах Візытаў уніяцкіх цэркваў Менскага і Наваградзкага сабораў 1680—1682 гадоў у Райцы ўпамінаецца царква ў гонар Раства Хрыстова, збудаваная з фундацыі Раецкіх. Сьвятаром у парафіі служыў а. Мікалай Раецкі, яму дапамагаў а. Андрэй Тамашэўскі. Парафія аб’ядноўвала 405 вернікаў[3] .
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагаваць.jpg)
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Райца апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Наваградзкім павеце[4]. У 1811 годзе пажар зьнішчыў старую царкву. У 1816—1817 гадох палкоўнік Канстантын Раецкі збудаваў новую Спаскую царкву. Яе будынак з бутавага каменю і цэглы выконваў ролю пазавальні Раецкіх. У царкве захоўваўся мясцовашанаваны абраз Божай Маці, пакрыты масіўнаю срэбнай рызай.
Перад ліквідацыяй Уніі ў 1839 годзе да парафіі Сьвятога Спаса (Перамяненьня Гасподняга) у Райцы Наваградзкага дэканату належылі 1661 вернік, якімі апекаваліся сьвятары: а. Язэп Гарбацэвіч (парах, 50 гадоў) і а. Міхал Бараноўскі (вікары, 30 гадоў). Парафіі належала 2 валокі зямлі, фундушавы капітал складаў 3000 рублёў срэбрам, а яе гадавы даход быў 150 рублёў срэбрам [5]. Па ліквідацыі Уніі царква належала рыма-каталікам, аднак па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) расейскія ўлады адабралі яе ў Сьвятога Пасаду і перадалі Ўрадаваму сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскаму патрыярхату).
У ХІХ ст. Райца належала брату каханай Адама Міцкевіча Марылі — Юзэфа Верашчакі. У 1897 годзе Верашчакі прадалі маёнтак Путкамерам (унукам Марылі). У 1910 годзе яго атрымала ў пасаг дачка Яніна, пабраўшыся шлюбам з прафэсарам Кракаўскага ўнівэсітэту Адамам Жултоўскім.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Ўзду занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
рэдагаваць25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Райца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Райцаўскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР[6]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі вёска ўвайшла ў склад Беларускай ССР[7]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Райца апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі. Напярэдадні Другой сусьветнай вайны Жултоўскія падаравалі свой маёнтак разам з домам, бібліятэкай, калекцыямі малярства і антыкварыяту сёстрам-палатынкам, а самі канчаткова перабраліся жыць у Кракаў.
У 1939 годзе Райца ўвайшла ў БССР. Па Другой сусьветнай вайны ў колішнім шляхецкім доме разьмясьціўся шпіталь, пазьней — лякарня і паліклініка, потым — вясковая амбуляторыя. У канцы 1990-х гадоў будынак апусьцеў і, як і парк, пачаў прыходзіць у заняпад. У 2009 годзе моцна занядбаны будынак набыла сям’я мастакоў, якія забавязаліся стварыць тут прыватны дом-музэй саломкі і сучаснага мастацтва[2].
За савецкім часам улады спрабавалі разбурыць царкву трактарамі. Аднак, зрабіць гэтага ня здолелі і далі рады толькі зрынуць статую Панны Марыі з фасаду ды пабурылі дэкаратыўныя вежы і кантрафорсы, якія ўмацоўвалі будынак. Помнік адбудавалі ў 2000-я гады як царкву Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату пад тытулам Сьвятой Барбары.
На 2001 год у Райцы было 119 двароў. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».
- Райца на старых здымках
-
Сядзіба. Т. Барэці, да 1894 г. -
Сядзіба. Т. Барэці, да 1894 г. -
Сядзіба. Т. Барэці, да 1894 г. -
Сядзіба. Я. Булгак, 1910 г.
_(2).jpg)
_(4).jpg)
_(8).jpg)
.jpg)
-
Царква. Т. Барэці, да 1894 г. -
Царква, каля 1900 г. -
Царква, 1916—17 гг. -
Царква. А. Віслоцкі, 1923 г.
_(4).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць- XX стагодзьдзе: 1999 год — 319 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2001 год — 320 чал.[8]; 2010 год — 305 чал.
Інфраструктура
рэдагавацьУ Райцы працуюць сярэдняя школа, лякарня, амбуляторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.
Турыстычная інфармацыя
рэдагавацьСлавутасьці
рэдагаваць- Плябанія (ХІХ ст.)
- Слуп з гербам Раецкіх — «Лебедзь»
- Сядзібна-паркавы комплекс Путкамераў (XVIII—ХІХ стагодзьдзі)
- Царква Сьвятога Спаса (1817; Сьвяты Пасад, цяпер царква Сьвятой Барбары Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)
Галерэя
рэдагаваць- Краявіды Райцы
-
Агульны выгляд -
-
Брама -
Слуп з гербам
.jpg)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 249.
- ^ а б Сляды спадчыны. Райца // Intex-press, 27 жніўня 2012 г.
- ^ Візіты уніяцкіх цэркваў Мінскага і Навагрудскага сабораў 1680—1682 гг.» / Уклад. Д. Лісейчыкаў. — Менск, 2009.
- ^ Jelski A. Rajce // Słownik geograficzny... T. IX. — Warszawa, 1888. S. 493.
- ^ Radwan M. Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796-1839. — Lublin, 2004. S. 21.
- ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ БЭ. — Мн.: 2001 Т. 13. С. 273.
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4
- Візіты уніяцкіх цэркваў Мінскага і Навагрудскага сабораў 1680—1682 гг.» / Укладальнік Д. Лісейчыкаў. — Менск: І.П. Логвінаў, 2009. — 270 с.
- Radwan M. Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796-1839. — Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2004. ISBN 83-917615-5-X.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze. — Warszawa, 1888.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Райца , Radzima.org
- Райца (рас.), Глёбус Беларусі