Вікіпэдыя

Мікалай Касьпяровіч

беларускі гісторык, літаратура- і мовазнавец, перакладнік
(Перанакіравана з «М. Касьпяровіч»)

Мікала́й Іва́навіч Касьпяро́віч (22 траўня 1900, в. Ізабалёва, Ігуменскі павет — 26 сьнежня 1937) — гісторык, лексыкограф, краязнавец, мастацтвазнавец, літаратурзнавец, перакладчык.

Мікалай Касьпяровіч

лац. Mikałaj Kaśpiarovič
Род дзейнасьці гісторык, лексыкограф, краязнавец, мастацтвазнавец, літаратурзнавец, перакладчык
Дата нараджэньня 22 траўня 1900
Месца нараджэньня в. Ізабалёва, Ігуменскі павет, Менская губэрня
Дата сьмерці 26 сьнежня 1937
Месца сьмерці
Прычына сьмерці агнястрэльная рана[d]
Месца вучобы
Занятак літаратуразнаўца, гісторык, лексыкограф, краязнавец, мастацтвазнавец, перакладнік
Месца працы
Псэўданімы Волмар М., Смалярскі М. і Стаход А.
Сябра ў Маладняк
Дзеці Алесь

Біяграфія

рэдагаваць

Нарадзіўся ў сям’і арандатара. У 1912 скончыў Багушэвіцкую аднаклясную царкоўна-прыходзкую школу. У 1917 скончыў Ігуменскае пачатковае вучылішча. У 1921 скончыў Менскі інстытут народнай асьветы. У 1915—1917 знаходзіўся ў бежанстве ў Кастрамской губэрні, вучыўся ў Кастрамской мужчынскай гімназіі. У 1917—1921 настаўнічаў у Ігуменскім павеце: здаўшы пры Бабруйскай мужчынскай гімназіі спэцыяльныя экзамэны на званьне народнага настаўніка, пачаў выкладаць у Міраслаўскай школе 1-й ступені. Абавязкі школьнага інспэктара спалучаў зь дзейнасьцю няштатнага карэспандэнта газэты «Савецкая Беларусь». Удзельнічаў у Першым Усебеларускім зьезьдзе. У 1919—1920 інструктар Часовага беларускага нацыянальнага камітэту і Цэнтральнай беларускай школьнай рады, арганізаваў і быў першым старшынём Ігуменскіх павятовых беларускага нацыянальнага камітэту і школьнай рады, удзельнічаў у антыпольскім падпольлі.

У 1918—1920 вучыўся ў Менскім беларускім пэдагагічным інстытуце, у 1921—1922 — у БДУ на пэдагагічным аддзяленьні факультэта грамадзкіх навук, быў выключаны за «непрадстаўленьне дакумэнтаў пра вайсковую службу ў чырвоным войску». Член арганізацыі «Маладая Беларусь», Менскага таварыства гісторыі і старажытнасьцяў, у 1918—1924 — Беларускай партыі сацыялістаў рэвалюцыянэраў. 3 1921 інструктар Наркамасьветы БССР, зь верасьня 1922 інспэктар Слуцкага, з 1924 — Віцебскага аддзелаў народнай асьветы. У канцы 1923 з ініцыятывы М. Касьпяровіча быў створаны Слуцкі музэй краязнаўства і паказальная школа, якая, між іншым, паставіла «Страхі жыцьця» Ф. Аляхновіча. Сёлета перад тутэйшай аўдыторыяй Якуб Колас чытаў паэму «Новая зямля». У Віцебску стаў ініцыятарам стварэньня мясцовай філіі «Маладняка» і Віцебскага акруговага таварыства краязнаўства. У 1926 адкліканы ў Менск і прызначаны навуковым сакратаром Цэнтральнага бюро краязнаўства пры Інбелкульце, сакратар краязнаўчага часопіса «Наш край».

 
Мікалай Касьпяровіч

У яго службовыя абавязкі ўваходзіла кіраўніцтва краязнаўчым рухам на Беларусі, рэдагаваньне прысланых зь месцаў краязнаўчых матэрыялаў, удзел у краязнаўчых нарадах і зьездах, частыя камандзіроўкі ў розныя мясьціны рэспублікі і за мяжу. Выяжджаў у навуковыя экспэдыцыі: у 1928 — у Аршанскую акругу для вывучэньня вопраткі мясцовага насельніцтва, у 1929 — у Чэрвеньскі раён для вывучэньня гаспадарчага побыту, у 1930 — у Сыбір для вывучэньня мовы і фальклёру даўніх перасяленцаў Беларусі.

Арыштаваны ГПУ БССР 29 чэрвеня 1930 па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі». Паводле пастановы АГПУ СССР ад 10 кастрычніка 1931 зьняволены ў лягерах тэрмінам на 5 гадоў (Асінкі Кемераўскай вобл.). Пасьля вызваленьня вярнуцца на Беларусь не дазволілі і з 1935 жыў у Новасыбірску, выкладаў расейскую мову і літаратуру ў тэхнікуме сувязі. Паўторна арыштаваны 28 жніўня 1937; паводле пастановы ад 17 сьнежня 1937 прыгавораны да расстрэлу. Паводле першага прыгавора рэабілітаваны 19 верасьня 1960 Вярхоўным судом БССР, паводле другога — 14 лютага 1958 Ваенным трыбуналам Сыбірскай ваеннай акругі.

Быў жанаты, гадаваў дваіх дзяцей. Алесь Касьпяровіч — доктар тэхнічных навук, жыве і працуе ў Навасыбірску; удзельнічаў у навуковай канфэрэнцыі, прысьвечанай 100-годзьдзю зь дня нараджэньня яго бацькі.

Дзейнасьць

рэдагаваць
 
Мікалай Касьпяровіч

Навуковая дзейнасьць Мікалая Касьпяровіча працягвалася фактычна толькі восем гадоў, але была вельмі плённай. За гэты пэрыяд ён апублікаваў больш як 230 прац — манаграфій, артыкулаў, рэцэнзій, навуковых паведамленьняў. Пісаў пра гісторыю краязнаўчай працы на Беларусі, яе задачы і мэтодыку, дасьледаваў гісторыю беларускага выяўленчага мастацтва, архітэктуру, сучасную графіку (арт. «Беларускае малярства ў Польшчы (XIV—XVI стст.)», «Асноўныя моманты гісторыі беларускага дойлідзтва», «Менск у графіцы А. М. Тычыны» і інш.). Цікавіўся гісторыяй тэатра, навукі (нарысы «Уладзіслаў Галубок», «Беларускі тэатар у Горадні», «Беларуская навука да Кастрычніка і пасьля яго», «Беларуская культура: Да дзесяцігодзьдзя абвяшчэньня БССР»).

 
«Віцебскі краёвы слоўнік»

У 1927 годзе надрукаваў у часопісе «Маладняк» артыкул, у якім сярод найбольш выдатных творчых постацяў у гісторыі Віцебска назваў Марка Шагала і прысьвяціў яму больш за старонку тэкста: «М[арк] З[ахаравіч] зьяўляецца адным з найбольш яркіх прадстаўнікоў экспрэсіянізму і глыбокім яўрэйскім нацыянальным мастаком».

Перакладаў з расейскай, украінскай і нямецкай моваў: пераклаў зборнік твораў У. Леніна «Новая эканамічная палітыка. Артыкулы і прамовы» (1926), кнігу М. Шчакаціхіна «Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва» (1928).

Ня ўсе завершаныя і падрыхтаваныя да друку працы і фальклёрныя матэрыялы ўбачылі сьвет, а некаторыя зь іх, відаць, старачаныя: манаграфія пра краязнаўчы рух, асьвету і культуру ў Фінляндыі і прыбалтыйскіх краінах, зборнік нарысаў «На мастацкім шляху», зборнік мэтадычных нарысаў «На тэму асьветнага краязнаўства», зборнік крытычных артыкулаў «Іскры», зборнік беларускіх народных казак і легендаў уласнага запісу, манаграфія па гісторыі вугальных распрацовак у Сыбіры.

 
Экслібрыс М. Каспяровіча мастака Яфіма Мініна

Аўтар некалькіх мовазнаўчых артыкулаў і двух слоўнікаў: «Беларуска-расійскі слоўнічак» (1925), «Віцебскі краёвы слоўнік» і «Слоўнічак уласных найменьняў» (1927).

Уласны досьвед над «Віцебскім краёвым слоўнікам» потым абагульніў у інструкцыі «Як сабраць і ўкласьці слоўнік мовы свайго раёну» (1928), ухваленай Слоўнікавай і Дыялекталягічнай камісіямі Аддзелу гуманітарных навук Інбелкульта і рэкамэндаванай усім мясцовым краязнаўцам у якасьці практычнага дапаможніка. Распрацаваў у суаўтарстве зь Мікалаем Азбукіным яшчэ адну інструкцыю — «Як укласьці геаграфічны слоўнік» (1928), выступіў з рэзэнзіяй на «Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны» (1930).

Склаў бібліяграфію твораў Каруся Каганца, дасьледаваў асобныя праблемы разьвіцьця беларускай літаратуры (нарыс «Карусь Каганец», арт. «Матывы барацьбы ў творчасьці М. Багдановіча», «Беларуская літаратура ў Латвіі»). Укладальнік першага беларускага дапаможніка па тэорыі літаратуры «Узоры для літаратурных гурткоў пры „Маладняку“ і гурткоў селькораў» (1927).

Ушанаваньне памяці

рэдагаваць
  • 21 траўня 2013 году ў Віцебску на доме № 4 па вуліцы Крылова дзе жыў Мікалай Каспяровіч была адкрытая дошка ў гонар выдатнага дзеяча беларускай навукі, славутага краязнаўца, лексыкографа, мастацтвазнаўца й літаратуразнаўца [1][2].

Бібліяграфія

рэдагаваць

1925
1926
1927
1928
1929
1930
2010
  • Мікола Касьпяровіч. «Як сабраць і ўкласьці слоўнік мовы свайго раёну» / рэдактар: Валер Булгакаў , Сяргей Запрудзкі // ARCHE. Лінгвістыка 1920-х: тэрміналёгія, лексыкаграфія, правапіс, фармаваньне літаратурнай мовы : навуковы, навукова-папулярны, грамадзка-палітычны й літаратурна-мастацкі часопіс. — Менск: «Рэдакцыя часопіса «Архэ-Пачатак», 2010. — № 11 (98). — С. 142—157. — ISBN ISSN1392-9682.
2011

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ У Віцебску прайшлі ўрачыстасці ў гонар Мікалая Каспяровіча. // Наша Ніва : газэта. — 2013,22 траўня.
  2. ^ Канстанцін Карнялюк. Ведаць, шанаваць і любіць.  (бел.) // СБ. Беларусь сегодня : газэта. — 2013, 8 жніўня.

Літаратура

рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Мікалай_Касьпяровіч&oldid=2572408»