Мікалай Радзівіл «Стары»
Мікалай Радзівіл (Мікалай Радзівілавіч, мянушка «Стары»; каля 1440[1] — 16 ліпеня 1509) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Намесьнік смаленскі (1482—1486) і наваградзкі (1488—1490), кашталян троцкі (1488—1491), ваявода віленскі і канцлер вялікі літоўскі (з 1492).
.jpg) Мікалай Радзівіл «Стары» | |
 Герб «Трубы» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | каля 1440 |
| Памёр | 16 ліпеня 1509 |
| Пахаваны | |
| Род | Радзівілы |
| Бацькі | Радзівіл Осьцікавіч |
| Жонка | Соф’я з Манівідаў Соф’я з Заслаўскіх Соф’я з Рагацінскіх |
| Дзеці | ад 1-га шлюбу: Войцех, Ганна, Мікалай, Юры, Ян |
| Дзейнасьць | палітык |
Стварыў вялікую лятыфундыю, якая заклала падмурак магутнасьці роду Радзівілаў. Валодаў Жупранамі і Геранёнамі ў Ашмянскім павеце, Нягневічамі ў Наваградзкім павеце, воласьцю Бобрыкам на Прыпяці, Дубінкамі ў Віленскім павеце, Біржамі ўва Упіцкім павеце, Кейданамі ў Жамойці ды іншымі. У канцы жыцьця атрымаў Райгарад і Гонядзь на Падляшшы, якія раней належалі Міхалу Глінскаму[2].
Імя
рэдагавацьВарыянты імя ў гістарычных крыніцах: пан Миколаи Рад[и]вилович (1486 год[3], 1 сакавіка 1491 году[4]), Nicolaus Radzivilowicz (30 верасьня 1497 году)[5], Nicolaus Radziwylowicz (6 чэрвеня 1498 году)[6], Nicolaus Radivilowicz (6 чэрвеня 1498 году)[7], Миколай Радивилович (23 чэрвеня 1499 году, 10 студзеня 1501 году)[8], Nicolaus Radziwilowicz, Nicolaus Radiwyl, Миколаи Родивилович[9].
Біяграфія
рэдагаваць._%D0%A1%D0%BE%D1%84%E2%80%99%D1%8F_%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%B2%D1%96%D0%BB_(%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B2%D1%96%D0%B4)_(1830-39).jpg)
З шляхецкага роду Радзівілаў гербу «Трубы», сын Радзівіла Осьцікавіча, кашталяна віленскага.
З 1481 году займаў пасаду намесьніка смаленскага. У 1488 годзе як кашталян троцкі і намесьнік наваградзкі ўвайшоў у склад Рады Вялікага Княства Літоўскага. Неўзабаве вылучыўся на галоўную ролю ў Радзе і ў 1492 годзе атрымаў урады ваяводы віленскага і канцлера вялікага літоўскага[10].
Выконваючы тэстамэнт вялікага князя Казімера, у 1492 годзе забясьпечыў пераход стальца да Аляксандра. Выступаў за шлюб апошняга з Аленай Іванаўнай, дачкой маскоўскага гаспадара Івана III. Быў адным з ініцыятараў падпісаньня ў 1499 годзе новага акта уніі паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім. Кіраваў дзяржавай пры браку вялікага князя. Паводле тэстамэнту Аляксандра, спрыяў пераходу ў 1506 годзе стальца да Жыгімонта Старога.
Першы раз ажаніўся з Соф’яй, дачкой ваяводы віленскага Яна Манівіда, другі — з Соф’яй, дачкой князя Івана Заслаўскага, трэці — з Соф’яй (Хвядорай), дачкой князя Яна Рагацінскага. У першым шлюбе меў дачку Ганну, а таксама сыноў Мікалая, Яна, Войцеха і Юрыя[11].
Ад трох ягоных сыноў пайшлі асобныя лініі роду Радзівілаў:
- Першая (старэйшая) з тытулам князёў на Гонядзі (цяпер Польшча) і Мядзелі (Беларусь) пайшла ад старэйшага сына Мікалая, згасла ў 1542 годзе
- Другая (фактычна малодшая), з тытулам князёў на Біржах і Дубінках (Летува) — ад Юрыя Радзівіла «Геркулеса Літоўскага», згасла ў 1669 годзе
- Трэцяя, з тытулам князёў на Нясьвіжы (Беларусь) і Алыцы (Украіна) — ад Яна «Барадатага»
Мова і культура
рэдагавацьУ сваёй лацінамоўнай грамаце 1482 году надаў касьцёлу ва Упніках зямлю, якая «па-народнаму» называецца «на чатыры сахі» (terram super quatuor aratra vulgariter na czothiri sochi), а таксама сенажаці, якія «па-народныму» называюцца «на тры сьцірты сена» (vulgariter na trzy sthirthi syana)[12]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы[13].
Галерэя
рэдагаваць- Іканаграфія Мікалая Радзівіла «Старога»
-
Невядомы мастак, 1646—1653 гг. -
Невядомы мастак, XVII ст. -
Невядомы мастак, XVII ст. -
Невядомы мастак, канец XVII — XVIII стагодзьдзі
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
-
Невядомы мастак, 1730 г. -
З альбома «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 г. -
Невядомы мастак, 1830-я гг. -
М. Старкман, 1857 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Гісторыя роду Радзівілаў. ДУ «Нацыянальны гісторыка-культурны музей-запаведнік «Нясвіж». Праверана 8 лістапада 2010 г.
- ^ Насевіч В. Генеалагічныя табліцы старадаўніх княжацкіх і магнацкіх беларускіх родаў 12—18 ст. — Менск: БелЭН, 1993.
- ^ Грамота боярина Станислава Ековича о продаже дедичной земли Миколаю Радзивилловичу (1486), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Грамота Анны, вдовы дорогичинского судьи Немиры Римовидовича, о продаже имения Миколаю Радзивилловичу (1491), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 114.
- ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 115.
- ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 116.
- ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 118, 122.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 288.
- ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 492—493.
- ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 493.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 151.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.
Літаратура
рэдагаваць- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)