Геадэзі́чная дуга́ Стру́вэ — сетка з 265 трыянгуляцыйных пунктаў працягласьцю больш за 2820 кілямэтраў. Стваралася з мэтай вызначэньня парамэтраў Зямлі, яе формы і памеру. Названая паводле прозьвішча галоўнага выканаўцы — расейскага астранома нямецкага паходжаньня Фрыдрыха Георга Вільгельма Струвэ.

Геадэзічная дуга Струвэ
Struve Geodetic Arc*
Сусьветная спадчына ЮНЭСКО

Краіна Беларусь
Латвія
Летува
Малдова
Нарвэгія
Расея
Украіна
Фінляндыя
Швэцыя
Эстонія
Тып культурны
Крытэры ii, iv, vi
Спасылка 1187
Рэгіён** Эўропа і Паўночная Амэрыка
Гісторыя ўключэньня
Уключэньне 2005  (29-я сэсія)
* Назва ў афіцыйным сьпісе па-ангельску
** Рэгіён паводле клясыфікацыі ЮНЭСКО

Геадэзічная дуга Струвэ была вымераная з 1816 да 1855 году ад Фугленэсу недалёка ад мыса Норд-Кап у Нарвэгіі (70°40′12″ пн. ш. 23°39′48″ у. д. / 70.67° пн. ш. 23.66333° у. д. / 70.67; 23.66333) да Ізмаілу паблізу Чорнага мора (45°19′54″ пн. ш. 28°55′41″ у. д. / 45.33167° пн. ш. 28.92806° у. д. / 45.33167; 28.92806), што ўтварыла дугу мэрыдыяна працягласьцю 2821,833 км і амплітудай 25° 20′ 08″. Апорныя пункты дугі пазначаліся на мясцовасьці рознымі спосабамі: паглыбленьнямі ў скалах, жалезнымі крыжамі, пірамідамі з камянёў ці спэцыяльна ўсталяванымі абэліскамі. Два скрайнія пункты, як найістотнейшыя, у знак удалага сканчэньня работаў пазначаныя манумэнтальнымі слупамі.

На час стварэньня Дуга пралягала па тэрыторыі дзьвюх дзяржаваў: Расейскай імпэрыі ды Швэдзка-нарвэскай уніі. У цяперашні час пункты дугі можна знайсьці на тэрыторыі 10 краінаў: Нарвэгіі, Швэцыі, Фінляндыі, Расеі, Эстоніі, Латвіі, Летувы, Беларусі, Малдовы і Ўкраіны. У 2005 годзе 34 пунктам Дугі Струвэ, якія захаваліся да нашых дзён, нададзены статус Помніка Сусьветнай спадчыны[1].

Каардынаты дугі рэдагаваць

Нарвэгія рэдагаваць

 
Самы паўночны пункт Дугі Струвэ, Хамэрфэст, Нарвэгія

Швэцыя рэдагаваць

Фінляндыя рэдагаваць

Расея рэдагаваць

 
«Пункт Z», в. Гоглянд

Эстонія рэдагаваць

Латвія рэдагаваць

Летува рэдагаваць

Беларусь рэдагаваць

 
в. Шчакоцк, Янаўскі раён, Беларусь

На тэрыторыі Беларусі знаходзіўся 31 пункт дугі. У 2001 годзе сіламі спэцыялістаў «Белаэракосмагеадэзіі» былі знойдзеныя 19 пунктаў, закладзеных у пэрыяд з 1825 па 1826 год. З усіх 10 краінаў, па тэрыторыі якіх праходзіла Дуга Струвэ, тут знойдзена найбольшая колькасьць геадэзычных пунктаў. Уключаныя ў сьпіс ЮНЭСКО такія беларускія пункты:

Іншыя пункты на тэрыторыі краіны:

Гарадзенская вобласьць рэдагаваць

  1. Дзергелі, Зэльвенскі раён
  2. Тарасаўцы, Зьдзецельскі раён
  3. Пуцэвічы, Наваградзкі раён
  4. Амальенгоф, Наваградзкі раён
  5. Дакудава, Лідзкі раён
  6. в. Урцішкі (каля г. Іўе, Іўеўскі раён)
  7. Даўкны, Вярэнаўскі раён
  8. Віднопаль, Іўеўскі раён
  9. Лойці, Ашмянскі раён
  10. Дэйбісі, Ашмянскі раён
  11. Цюпішкі, Ашмянскі раён (54°17′29″ пн. ш. 26°2′43″ у. д. / 54.29139° пн. ш. 26.04528° у. д. / 54.29139; 26.04528)
  12. Кандраты, Астравецкі раён

Берасьцейская вобласьць рэдагаваць

  1. Белін астра, Дарагічынскі раён
  2. Опаль, Янаўскі раён
  3. Безьдзеж, Дарагічынскі раён
  4. Гаць, Івацэвіцкі раён
  5. Марынус, Івацэвіцкі раён
  6. Івацэвічы (52°43′28.0560″ пн. ш. 25°19′15.0240″ у. д. / 52.72446° пн. ш. 25.32084° у. д. / 52.72446; 25.32084)

Малдова рэдагаваць

 
Самы паўднёвы пункт Дугі Струвэ ў вёсцы Старая Някрасаўка (Адэская вобласьць), Украіна

Сяло Рудзь (48°19′05″ пн. ш. 27°52′35″ у. д. / 48.31806° пн. ш. 27.87639° у. д. / 48.31806; 27.87639) на поўначы Малдовы ўваходзіць у лік аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО, бо празь яго праходзіць Дуга Струвэ. Раней у Малдове было 27 стаяначных пунктаў, па якіх праводзіліся абмеры для складаньня міжнародных мапаў. У цяперашні час у краіне застаўся толькі адзін пункт у сяле Рудзь. Ён знаходзіцца ў яблыневым садзе, за 300 мэтраў ад аўтатрасы Сарокі — Атакі.

Украіна рэдагаваць

Ня ўключаныя ў сьпіс рэдагаваць

Дуга Струвэ ў нумізматыцы рэдагаваць

Беларусь рэдагаваць

   
Манэта «Дуга Струвэ». Авэрс

29 сьнежня 2006 году Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь увёў у абарачэньне памятную манэту «Дуга Струвэ» наміналам 1 і 20 беларускіх рублёў. Выпуск памятных манэтаў быў прымеркаваны да важнай падзеі для Рэспублікі Беларусь: у 2005 годзе 5 з выяўленых 19 пунктаў дугі былі ўнесеныя ў сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО. Манэты вылучаюцца арыгінальнай формай. На авэрсным баку манэтаў выяўленыя: уверсе зьлева — рэльефная выява дзяржаўнага гербу Рэспублікі Беларусь; справа — надпіс «Рэспубліка Беларусь»; у цэнтры — контурная выява Рэспублікі Беларусь і схема пунктаў Дугі Струвэ на яе тэрыторыі; унізе ўказаныя проба сплаву і намінал — «20 рублёў» на срэбнай і «1 рубель» на медна-нікелевай, а таксама на кожнай з манэтаў — год біцьця[2].

Малдова рэдагаваць

15 чэрвеня 2009 року Нацыянальны банк Малдовы ўвёў у абарачэньне срэбную памятную манэту «Геадэзічная дуга Струвэ» з сэрыі «Помнікі Малдовы» наміналам 50 леяў.

На авэрсе манэты ў цэнтры — Герб Малдовы; у верхняй частцы — лічба з пазначэньнем году біцьця; у ніжняй частцы — надпіс «50 LEI»; па коле манэты вялікімі літарамі выбіты надпіс «REPUBLICA MOLDOVA». На рэвэрсе — у цэнтры мапа Рэспублікі Малдовы, на якой выяўленая Геадэзічная дуга Струвэ, геадэзічны пункт Рудзь і геаграфічныя каардынаты, у верхняй частцы надпіс «RUDI»; па коле ў верхняй частцы вялікімі літарамі выбіты надпіс «ARCUL GEODEZIC STRUVE»[3].

Украіна рэдагаваць

   
Юбілейная манэта Ўкраіны наміналам 5 грыўняў

7 чэрвеня 2016 року Нацыянальны банк Украіны ўвёў у абарачэньне юбілейную манэту «Геадэзічная дуга Струвэ (да 200-рочча пачатку зьдзяйсьненьня астронама-геадэзічных работаў)».

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ Апісаньне і характарыстыка Дугі Струвэ на афіцыйным сайце ЮНЭСКО (анг.) Праверана 21 ліпеня 2020 г.
  2. ^ Памятныя манэты «Дуга Струвэ» Банкноты і манэты. Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусі. Праверана 21 ліпеня 2020 г.
  3. ^ Geodezic Arch Struve (анг.). Нацыянальны банк Малдовы (15 чэрвеня 2009). Праверана 21 ліпеня 2020 г.

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

  Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  410Д000001