Нарвэгія
Карале́ўства Нарвэ́гія, Карале́ўства Нарвэ́ґія (па-нарвэску: Kongeriket Norge, па-нованарвэску: Kongeriket Noreg) — краіна ў Скандынавіі. Мяжуе з Швэцыяй, Фінляндыяй і Расеяй.
| Нарвэгія Kongeriket Norge Kongeriket Noreg | |||||
| |||||
| Нацыянальны дэвіз: Alt for Norge, Enig og tro til Dovre faller | |||||
| Дзяржаўны гімн: «Ja, vi elsker dette landet» | |||||
| |||||
| Афіцыйная мова | нарвэская | ||||
| Сталіца | Осьлё | ||||
| Найбуйнейшы горад | Осьлё | ||||
| Форма кіраваньня | Канстытуцыйная манархія Гаральд V Ёнас Гар Стэрэ | ||||
| Плошча • агульная • адсотак вады |
67-е месца ў сьвеце 385 207[1] км² 5,7 | ||||
| Насельніцтва • агульнае (2024) • шчыльнасьць |
120-е месца ў сьвеце 5 550 203[2] 14,4/км² | ||||
| СУП • агульны (2009) • на душу насельніцтва |
42-е месца ў сьвеце $254,537 млрд $52561 | ||||
| Валюта | Нарвэская крона (NOK) | ||||
| Часавы пас • улетку |
CET (UTC+1) CEST (UTC+2) | ||||
| Незалежнасьць — абвешчаная — прызнаная |
Ад саюзу са Швэцыяй 7 чэрвеня 1905 26 кастрычніка 1905 | ||||
| Аўтамабільны знак | N | ||||
| Дамэн верхняга ўзроўню | .no | ||||
| Тэлефонны код | +47 | ||||
 | |||||
Геаграфія
рэдагавацьНарвэгія займае заходнюю, горную частку Скандынаўскага паўвострава. Гэты буйны масіў складзены пераважна гранітамі й гнейсамі характарызуецца перасечаным рэльефам. Паўвостраў асымэтрычна падняты да захаду, у выніку заходнія, нарвэскія, схілы вельмі стромкія і кароткія.
На поўдні ў межах Нарвэгіі разьмешчана шырокае нагор’е. Да поўначы ад мяжы Нарвэгіі й Фінляндыі вышэй за 1200 м паднімаюцца ўсяго некалькі вяршыняў, але па кірунку да поўдня вышыні гор паступова павялічваюцца, дасягаючы максымальных адзнак 2469 м (гара Галхёпіген) у масіве Ютунхеймэн. Іншыя ўзьнятыя ўчасткі нагор’я толькі нешмат саступаюць па вышыні. Там нярэдка сустракаюца голыя скалы, пазбаўленыя глебава-расьліннага покрыва. Вонкава паверхня шматлікіх гор больш нагадвае слабахвалістае плято, і такія ўчасткі носяць назву «віда».
Падчас вялікага ледавіковага пэрыяду ў гарах Нарвэгіі было разьвіта зьлядненьне, але сучасныя ледавікі невялікія. Самыя значныя зь іх — у гарах Ютунхеймэн і ў паўночнай частцы Нарвэгіі. Звычайна сьняговая лінія ў Нарвэгіі знаходзіцца на вышынях 900—1500 м. Шматлікія асаблівасьці рэльефу краіны сфармаваліся падчас ледавіковага пэрыяду. Верагодна, тады было некалькі мацерыковых зьлядненьняў, і кожнае зь іх спрыяла разьвіцьцю эрозіі, паглыбленьню і выпростваньню старажытных рачных далін і іх ператварэньню ў маляўнічыя, са стромкімі схіламі трогі U-падобнай формы, што глыбока праразаюць паверхню нагор’яў.
Пасьля раставаньня мацерыковага ледавіка былі затопленыя нізоўі старажытных далін, дзе ўтварыліся фіёрды. Фіёрдавыя берагі дзівяць незвычайнай маляўнічасьцю і маюць вельмі важнае гаспадарчае значэньне. Шматлікія фіёрды вельмі глыбокія. Напрыклад, Согне-фіёрд, разьмешчаны ў 72 км да поўначы ад Бэргену, у ніжняй частцы дасягае глыбіні 1308 м. Ланцуг прыбярэжных выспаў — т. зв. скергор абараняе фіёрды ад моцных заходніх вятроў, якія дзьмуць з Атлянтычнага акіяна. Некаторыя выспы ўяўляюць сабой аголеныя скалы, аб якія разьбіваецца прыбой, іншыя дасягаюць значных памераў.
.jpg)
Большасьць нарвэжцаў жывуць на берагах фіёрдаў. Найважнейшыя — Осьлё-фіёрд, Хардангер-фіёрд, Согне-фіёрд, Нур-фіёрд, Стур-фіёрд і Троннхеймс-фіёрд.
На ўсходзе Нарвэгіі знаходзяцца самыя вялікія рэкі, уключаючы Глому даўжынёй 591 км. На захадзе краіны рэкі кароткія і хуткія. У паўднёвай Нарвэгіі шмат маляўнічых азёраў. Найбуйнае ў краіне возера М’еса. У канцы 19 стагодзьдзя было збудавана некалькі невялікіх каналаў, якія злучаюць возера з марскімі партамі на паўднёвым узьбярэжжы, але ў цяперашні час яны выкарыстоўваюцца мала. Гідраэнэргарэсурсы рэк і азёраў Нарвэгіі ўносяць істотны ўклад у яе эканамічны патэнцыял.
Нягледзячы на паўночнае становішча, Нарвэгіі ўласьцівы спрыяльны клімат з прахалодным летам і адносна мяккай (для адпаведных шырот) зімой — вынікам узьдзеяньня Гальфстрыму. Сярэдняя гадавая колькасьць ападкаў вар’іруе ад 3330 мм на захадзе, куды ў першую чаргу паступаюць вільготныя вятры, да 250 мм у некаторых адасобленых рачных далінах на ўсходзе краіны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня каля 0 °С характэрная для паўднёвага і заходняга ўзьбярэжжаў, тады як ва ўнутраных раёнах яна паніжаецца да –4 °С і меней. У ліпені сярэднія тэмпэратуры на ўзьбярэжжа каля 14 °С, а ва ўнутраных раёнах — каля 16 °С.
Урадлівыя глебы пакрываюць усяго каля 4 % усёй тэрыторыі Нарвэгіі і сканцэнтраваны пераважна ў навакольлях Осьлё і Тронхэйму.
_forest_from_Vestfold_county_in_Norway.jpg)
Паколькі бoльшую частку краіны займаюць горы, плято і ледавікі, магчымасьці для росту і разьвіцьця расьлінаў абмежаваныя. Вылучаюць пяць геабатанічных раёнаў: бязьлесны прыбярэжны з лугамі і хмызьнякамі, на ўсход ад яго лісьцёвыя лясы, далей у глыб краіны і да поўначы — хваёвыя лясы, вышэй і яшчэ далей на поўнач пояс карлікавых бяроз, верб і шматгадовай травы; нарэшце, на самых вялікіх вышынях — пояс травы, імхаў і лішайнікаў. Хваёвыя лясы — адзін з найважных прыродных рэсурсаў Нарвэгіі, яны даюць разнастайную экспартную прадукцыю.
У арктычным раёне звычайна сустракаюцца паўночны алень, лемінг, пясец і гага. У лясах да самога поўдні краіны водзяцца гарнастай, заяц, лось, лісіца, вавёрка і, у невялікай колькасьці, воўк і буры мядзьведзь. Высакародны алень распаўсюджаны ўздоўж паўднёвага ўзьбярэжжа.
Дэмаграфія
рэдагавацьНарвэгія — даволі аднародная паводле складу насельніцтва краіна. Пераважную большасьць складаюць нарвэжцы, на поўначы жывуць ляпляндцы, паступова павялічваецца доля мігрантаў зь іншых краінаў.
Традыцыйныя заняткі насельніцтва — рыбалоўства ў фіёрдах, земляробства, жывёлагадоўля і лясная гаспадарка ў асобных месцах па берагах фіёрдаў і ў горах.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Arealstatistics for Norway 2019. Kartverket, mapping directory for Norway (2019). Праверана 2019-03-20 г.
- ^ Population, 2024-01-01 (анг.). Statistics Norway (2024-02-21). Праверана 2024-02-25 г.
