Нарвэгія

Нарвэгія Kongeriket Norge Kongeriket Noreg
(Сьцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: Alt for Norge, Enig og tro til Dovre faller
Дзяржаўны гімн «Ja, vi elsker dette landet»
Афіцыйная мова	нарвэская
Сталіца	Осьлё
Найбуйнейшы горад	Осьлё
Форма кіраваньня Кароль Прэм’ер-міністар	Канстытуцыйная манархія Гаральд V Ёнас Гар Стэрэ
Плошча  • агульная  • адсотак вады	67-е месца ў сьвеце 385 207 км² 5,7
Насельніцтва  • агульнае (2023)  • шчыльнасьць	120-е месца ў сьвеце 5 488 984 14,3/км²
СУП  • агульны (2009)  • на душу насельніцтва	42-е месца ў сьвеце $254,537 млрд $52561
Валюта	Нарвэская крона (NOK)
Часавы пас  • улетку	CET (UTC+1) CEST (UTC+2)
Незалежнасьць — абвешчаная — прызнаная	Ад саюзу са Швэцыяй 7 чэрвеня 1905 26 кастрычніка 1905
Аўтамабільны знак	N
Дамэн верхняга ўзроўню	.no
Тэлефонны код	+47

Карале́ўства Нарвэ́гія, Карале́ўства Нарвэ́ґія (па-нарвэску: Kongeriket Norge, па-нованарвэску: Kongeriket Noreg) — краіна ў Скандынавіі. Мяжуе з Швэцыяй, Фінляндыяй і Расеяй.

Геаграфія

Нарвэгія займае заходнюю, горную частку Скандынаўскага паўвострава. Гэты буйны масіў складзены пераважна гранітамі й гнейсамі характарызуецца перасечаным рэльефам. Паўвостраў асымэтрычна падняты да захаду, у выніку заходнія, нарвэскія, схілы вельмі стромкія і кароткія.

На поўдні ў межах Нарвэгіі разьмешчана шырокае нагор’е. Да поўначы ад мяжы Нарвэгіі й Фінляндыі вышэй за 1200 м паднімаюцца ўсяго некалькі вяршыняў, але па кірунку да поўдня вышыні гор паступова павялічваюцца, дасягаючы максымальных адзнак 2469 м (гара Галхёпіген) у масіве Ютунхеймэн. Іншыя ўзьнятыя ўчасткі нагор’я толькі нешмат саступаюць па вышыні. Там нярэдка сустракаюца голыя скалы, пазбаўленыя глебава-расьліннага покрыва. Вонкава паверхня шматлікіх гор больш нагадвае слабахвалістае плято, і такія ўчасткі носяць назву «віда».

Падчас вялікага ледавіковага пэрыяду ў гарах Нарвэгіі было разьвіта зьлядненьне, але сучасныя ледавікі невялікія. Самыя значныя зь іх — у гарах Ютунхеймэн і ў паўночнай частцы Нарвэгіі. Звычайна сьняговая лінія ў Нарвэгіі знаходзіцца на вышынях 900—1500 м. Шматлікія асаблівасьці рэльефу краіны сфармаваліся падчас ледавіковага пэрыяду. Верагодна, тады было некалькі мацерыковых зьлядненьняў, і кожнае зь іх спрыяла разьвіцьцю эрозіі, паглыбленьню і выпростваньню старажытных рачных далін і іх ператварэньню ў маляўнічыя, са стромкімі схіламі трогі U-падобнай формы, што глыбока праразаюць паверхню нагор’яў.

Пасьля раставаньня мацерыковага ледавіка былі затопленыя нізоўі старажытных далін, дзе ўтварыліся фіёрды. Фіёрдавыя берагі дзівяць незвычайнай маляўнічасьцю і маюць вельмі важнае гаспадарчае значэньне. Шматлікія фіёрды вельмі глыбокія. Напрыклад, Согне-фіёрд, разьмешчаны ў 72 км да поўначы ад Бэргену, у ніжняй частцы дасягае глыбіні 1308 м. Ланцуг прыбярэжных выспаў — т. зв. скергор абараняе фіёрды ад моцных заходніх вятроў, якія дзьмуць з Атлянтычнага акіяна. Некаторыя выспы ўяўляюць сабой аголеныя скалы, аб якія разьбіваецца прыбой, іншыя дасягаюць значных памераў.

Гейрангер-фіёрд

Большасьць нарвэжцаў жывуць на берагах фіёрдаў. Найважнейшыя — Осьлё-фіёрд, Хардангер-фіёрд, Согне-фіёрд, Нур-фіёрд, Стур-фіёрд і Троннхеймс-фіёрд.

На ўсходзе Нарвэгіі знаходзяцца самыя вялікія рэкі, уключаючы Глому даўжынёй 591 км. На захадзе краіны рэкі кароткія і хуткія. У паўднёвай Нарвэгіі шмат маляўнічых азёраў. Найбуйнае ў краіне возера М’еса. У канцы 19 стагодзьдзя было збудавана некалькі невялікіх каналаў, якія злучаюць возера з марскімі партамі на паўднёвым узьбярэжжы, але ў цяперашні час яны выкарыстоўваюцца мала. Гідраэнэргарэсурсы рэк і азёраў Нарвэгіі ўносяць істотны ўклад у яе эканамічны патэнцыял.

Нягледзячы на паўночнае становішча, Нарвэгіі ўласьцівы спрыяльны клімат з прахалодным летам і адносна мяккай (для адпаведных шырот) зімой — вынікам узьдзеяньня Гальфстрыму. Сярэдняя гадавая колькасьць ападкаў вар’іруе ад 3330 мм на захадзе, куды ў першую чаргу паступаюць вільготныя вятры, да 250 мм у некаторых адасобленых рачных далінах на ўсходзе краіны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня каля 0 °С характэрная для паўднёвага і заходняга ўзьбярэжжаў, тады як ва ўнутраных раёнах яна паніжаецца да –4 °С і меней. У ліпені сярэднія тэмпэратуры на ўзьбярэжжа каля 14 °С, а ва ўнутраных раёнах — каля 16 °С.

Урадлівыя глебы пакрываюць усяго каля 4 % усёй тэрыторыі Нарвэгіі і сканцэнтраваны пераважна ў навакольлях Осьлё і Тронхэйму.

Хваёвы лес

Паколькі бoльшую частку краіны займаюць горы, плято і ледавікі, магчымасьці для росту і разьвіцьця расьлінаў абмежаваныя. Вылучаюць пяць геабатанічных раёнаў: бязьлесны прыбярэжны з лугамі і хмызьнякамі, на ўсход ад яго лісьцёвыя лясы, далей у глыб краіны і да поўначы — хваёвыя лясы, вышэй і яшчэ далей на поўнач пояс карлікавых бяроз, верб і шматгадовай травы; нарэшце, на самых вялікіх вышынях — пояс травы, імхаў і лішайнікаў. Хваёвыя лясы — адзін з найважных прыродных рэсурсаў Нарвэгіі, яны даюць разнастайную экспартную прадукцыю.

У арктычным раёне звычайна сустракаюцца паўночны алень, лемінг, пясец і гага. У лясах да самога поўдні краіны водзяцца гарнастай, заяц, лось, лісіца, вавёрка і, у невялікай колькасьці, воўк і буры мядзьведзь. Высакародны алень распаўсюджаны ўздоўж паўднёвага ўзьбярэжжа.

Дэмаграфія

Нарвэгія — даволі аднародная паводле складу насельніцтва краіна. Пераважную большасьць складаюць нарвэжцы, на поўначы жывуць ляпляндцы, паступова павялічваецца доля мігрантаў зь іншых краінаў.

Традыцыйныя заняткі насельніцтва — рыбалоўства ў фіёрдах, земляробства, жывёлагадоўля і лясная гаспадарка ў асобных месцах па берагах фіёрдаў і ў горах.

Вонкавыя спасылкі

• Афіцыйны партал