Вікіпэдыя

Баркулабаўскі летапіс

(Перанакіравана з «Баркалабаўскі летапіс»)

Баркула́баўскі ле́тапіс, Баркулабаўская хро́ніка — летапісны звод, складзены ў мястэчку Баркулабаве Аршанскага павету. Помнік літоўскага (беларускага) летапісаньня пачатку ХVII ст. Аўтарам, магчыма, быў мясцовы праваслаўны сьвятар Фёдар Філіповіч.

Баркулабаўскі летапіс, старонка рукапісу

Апісаньне рэдагаваць

 
Баркулабаўскі летапіс. Фрагмэнт.

Гістарычны помнік упершыню быў заўважаны гісторыкамі ў сярэдзіне XIX ст., калі зьявіўся «Паказальнік» рукапісаў бібліятэкі Сыноду ў Санкт-Пецярбурзе[1]. Сяргей Салаўёў карыстаўся Баркулабаўскім летапісам пры напісаньні X-га тому «Гісторыі Расеі»[2].

Баркулабаўскі летапіс знаходзіцца ў канцы рукапіснага збору сшыткаў, які захоўваецца ў Аддзеле рукапісаў Маскоўскага Дзяржаўнага гістарычнага музэю ў Сынадальным зборы пад нумарам 790 на аркушах 137—174. Рукапіс пісаны беларускім скорапісам, які Панцеляймон Куліш і Еўдакім Раманаў вызначылі XVII ст., рэдактары XVII тому ПСРЛ — канцом XVII ст., а Мітрафан Доўнар-Запольскі лічыў, што першыя 70 аркушаў пісаны почыркам сярэдзіны альбо канца XVI ст., рэшта ж — каля сярэдзіны XVII ст. Вокладка скураная, на карашку надпіс: «ЛҌтописец вкратцѣ». Папера розная: першыя 70 аркушаў — белая, шчыльная, тонкая; рэшта (з 71-га аркуша й да канца) — жоўтая, рыхлая. Філіграні на аркушах 1-70 — ражок і літары MCED, датаваны 1656 годам; на аркушах 71-128 — збан зь літарамі G/AB і вялікая лілея, датаваны 1651 годам; на аркушах 129—174 — певень на тарчы гербу й над ім літары SOLA, датаваны 1660 годам. Такім чынам, зборнік перапісаны, імаверна, у 60-х гадах XVII ст., а сам летапіс раней на некалькі дзесяцігодзьдзяў[3][4][5].

Летапіс быў створаны ў мястэчку Баркулабаве, каля места Стары Быхаў у канцы XVI — пачатку XVII ст. Аўтарам летапісу, імаверна, быў баркулабаўскі сьвятар Фёдар Філіповіч, як прапанаваў першы дасьледчык Панцеляймон Куліш, але аўтарам мог быць і дзяк гэтай жа царквы.

Летапіс упершыню надрукаваў Панцеляймон Куліш пад назвай «Боркулабовская хроника. 1563—1608» у 1877 годзе.

Мітрафан Доўнар-Запольскі ў 1898 годзе апублікаваў летапіс у «Киевских университетских известиях», а ў 1908 годзе перадрукаваў асобнай кнігай, дадаўшы палеаграфічнае апісаньне, уласныя меркаваньні пра аўтара і крыніцазнаўчую значнасьць летапісу.

Беларускі этнограф, археоляг і гісторык Еўдакім Раманаў перадрукаваў з публікацыі Мітрафана Доўнар-Запольскага 1899 году ў «Могилевских губернских ведомостях» і ў першым выпуску «Могилевской старины», а потым пад назваю «Варколабовская летопись» у Памятнай кніжкі Віленскай губэрні на 1910 год і ў зборніку «Первоисточники для истории Могилевского края» у 1916 годзе.

У 1962 г. поўны тэкст помніка пад загалоўкам «Баркулабовская летопись» з уступным артыкулам, у якім даецца агляд гісторыі вывучэньня гэтага твора, апублікаваў Мальцаў А. Н.

У 1975 годзе Мікалай Улашчык уключыў Баркулабаўскі Летапіс у 32 том ПСРЛ і ў прадмове пракмэнтаваў папярэднія выданьні летапісу[6].

Поўны тэкст летапісу з камэнтарамі ўпершыню ў Беларусі быў надрукаваны ў зборніку «Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасьці» ў 1975 годзе.

Доктарка філялягічных навук Ніна Вайтовіч у манаграфіі «Баркулабаўскі летапіс» (1977 год) зрабіла поўны лінгвістычны аналіз пісьмовага помніка, а ў дадатку ўпершыню быў пададзены арыгінал тэксту з захаваньнем палеаграфічных і артаграфічных асаблівасьцяў рукапіснага арыгінала.

Першы пераклад на сучасную беларускую мову выканаў Сяргей Вераціла ў выданьні 1997 году «Беларускія летапісы і хронікі». Укладаньнік Уладзімер Арлоў, навуковы рэдактар і аўтар прадмовы Вячаслаў Чамярыцкі.

У 2013 годзе Баркулабаўскі Летапіс быў перавыданы выдавецтвам Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі з факсымільным аднаўленьнем кнігі. Факсымільнае выданьне складаецца зь дзьвюх кніг, якія ўключаюць факсымільны ўнікальны беларускі летапіс, транслітараваны тэкст рукапіснага помніка, матэрыялы яго гісторыка-культурнага дасьледаваньня.

Зьмест рэдагаваць

Апісаньне падзеяў пачынаецца з сойму ў Берасьці (1545 год) і пабудовы Магілёўскага замку (1526 год). Потым назіраецца 11-гадовы перапынак. Больш сыстэматызавана выкладаюцца падзеі з 1563 году (захоп маскоўскім гаспадаром Іванам IV Тыранам Полацку) і да 1608 году. У канцы летапісу ёсьць пазьнейшы дадатак невядомага аўтара пра паход караля і вялікага князя Ўладзіслава Вазы на Смаленск у час вайны 1632—1634 гадоў. Разгорнута апісваецца Берасьцейская царкоўная унія; магчыма, што аўтар браў удзел у Берасьцейскім царкоўным саборы (1596 год) і бараніў інтарэсы праваслаўнага насельніцтва.

Асноўныя крыніцы летапісу — гэта асабістыя назіраньні і ўспаміны аўтара. Падзеі асьвятляюцца з патрыятычных пазыцыяў. Так, асуджаюцца дзеяньні ўкраінскіх казакаў, якія «вялікую шкоду чынілі… горш, чым злыя непрыяцелі».

У твор улучаецца ліст Івана IV Тырана да Стэфана Баторыя (1580 год), грамата Жыгімонта Вазы (1592 год), тэкст «Унівэрсалу» рокашу 1606 году.

Каштоўнасьць рэдагаваць

Летапіс зьмяшчае ўнікальныя зьвесткі з гісторыі Ўсходняй Беларусі: інфармацыю пра асобныя ваенна-гістарычныя падзеі, пра гісторыю беларускай культуры і праваслаўнай царквы, пра гістарычных асобаў, у тым ліку двух Дзьмітрыяў-Самазванцаў, пра ўзьнікненьне мястэчка Баркулабава[7].

1 верасьня 2013 году ў Быхаве ўсталявалі манумэнтальную скульптурную кампазыцыю «Баркулабаўскі летапіс» ў форме Кнігі: абраз Божай Маці на адным развароце зь пісьмёнамі на другой[8].

Выданьні рэдагаваць

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ Викторов, Алексей Егорович. Алфавитный указатель славянских рукописей Московской синодальной библіотеки. — Москва: Въ Университетской типографіи, 1858. — С. 51(№790). — 128 с.
  2. ^ Соловьевъ С. М. Исторія Россіи съ древнѣйшихъ временъ. — Второе изданіе. — С.-Петербургъ: «Общественная польза», 1896. — Т. 10. — С. 725 (слупок 1428). — 875 с.
  3. ^ Полное собраніе русскихъ лѣтописей изданное по высочайшему повелѣнію Императорскою археографическою коммиссіею / Пташицкій С. Л., Шахматовъ А. А. — редакторы; Колашевскій В. К. — указатели. — С.-Петербургъ: Типографія М. А. Александрова. — Т. 17. Западнорускія лѣтописи. — С. V—VII. — 350 с.
  4. ^ М. В. Довнаръ-Запольскій. Баркулабовская лѣтопись.. — Кіевъ: Типографія Кіевского Университета св.Владиміра, 2008. — С. 1(39)—12(53).
  5. ^ Е. Р. Романов. Варколабовская лѣтопись. // Подъ редакціей Е. Р. Романова Памятная книжка Виленской губерніи на 1910 годъ.. — Вильна: Губернская Типографія, 1910. — С. Часть ІІІ 3—7.
  6. ^ Улащик Н. Н.  Предисловие. // составитель и редактор тома доктор исторических наук Н. Н. Улащик Полное Собрание Русских Летописей (ПСРЛ). — Москва: «Наука», 1975. — Т. 32. Хроники Литовская и Жмойтская, и Быховца. — С. 9–12.
  7. ^ Белазаровіч В. А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я.Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006. С. 54.
  8. ^ Тацьцяна Студзенка. Не растрачаны пісьмёны… // Літаратура і мастацтва : штотыднёвая літаратурная і грамадзка-палітычная дзяржаўная газэта. — 6 верасьня 2013. — № 35 (4733). — С. 8. — ISSN 0024-4686.

Літаратура рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Баркулабаўскі_летапіс&oldid=2289355»