Хальч

Хальч — вёска ў Беларусі, на рацэ Сажы. Цэнтар сельсавету Веткаўскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2005 год — 1285 чалавек. Знаходзіцца за 2 км на захад ад Веткі, за 16 км ад Гомелю; на аўтамабільнай дарозе Гомель — Ветка.

Хальч лац. Chalč
Сядзіба
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Веткаўскі
Сельсавет:	Хальчанскі
Вышыня:	135 м н. у. м.
Насельніцтва:	1287 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2330
СААТА:	3208868041
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	52°33′44″ пн. ш. 31°8′18″ у. д.
Хальч на мапе Беларусі ± Хальч Хальч
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Хальч — даўняе мястэчка гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя), колішняя рэзыдэнцыя роду Халецкіх. Да нашага часу тут захаваўся палацава-паркавы комплекс у стылі клясыцызму, помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва XIX стагодзьдзя.

Гісторыя

Раньнія часы

Выяўленыя археолягамі гарадзішча мілаградзкай і зарубінецкай культураў раньняга жалезнага веку і часоў Русі (на ўсходняй ускраіне, на мысе тэрасы правага берага ракі), гарадзішча раньняга жалезнага веку (сярэдзіна — 3-я чвэрць 1-га тыс. н. э., 0,4 км на паўночны захад ад вёскі, ва ўрочышчы Зыбені), курганны могільнік (5 насыпаў, 0,35 км на паўночны захад ад вёскі) і селішча часоў Русі (0,5 км на поўдзень ад вёскі) сьведчаць пра засяленьне гэтай мясцовасьці ў глыбокай старажытнасьці.

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Хальч упамінаецца ў пісьмовых крыніцах у XIV ст., калі вёска ўваходзіла ў склад Чарнігаўскага княства. У 1437 годзе Сьвідрыгайла перадаў яе продку шляхецкага роду Халецкіх — Паўлу Мішковічу, ад гэтага часу Хальч стала рэзыдэнцыяй роду. Пад 1471 годам вёска ўпамінаецца ў зьвязку зь перадачай двара Г. Радзівонавічу.

Марыя Элеанора і Мікалай Крыштап Халецкія, каля 1646 г.

У інвэнтары Гомельскага староства 1640-х гадоў значацца сяло і маёнтак Хальч. У другой палове XVII ст. Халецкія збудавалі тут касьцёл і кляштар езуітаў, у 1731—1829 гадох дзеяла місія. Іх матэрыяльна падтрымлівалі Халецкія і Дзерналовічы. На 1747 год у Хальчы было 159 двароў. Пад 1752 годам яна ўпамінаецца ў актах Галоўнага Трыбуналу. У 1764 годзе Хальч атрымала статус мястэчка, у валоданьні княгіні Радзівіл.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Хальч апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі. У пачатку XIX ст. на паўночна-заходняй ускраіне мястэчка ўзьвялі сядзібу і стварылі пэйзажны парк. Замалёўкі палаца ў 2-й палове XIX ст. зрабіў Напалеон Орда. На 1860 год Хальч была ў валоданьні А. Войніч-Сенажацкага, тут было 2 мураваныя і 105 драўляных дамоў; штогод праводзіліся 2 кірмашы (Пятроўскі і Міхайлаўскі). На 1866 год гаспадар маёнтку меў 1568 дзесяцінаў зямлі і 3 крамы; дзеяў хлебазапасны магазын. У 1879 годзе пан Войніч-Сенажацкі заснаваў тут вінакурню.

Сядзіба. Н. Орда, 31.08.1877 г.

На 1881 год у Хальчы было 230 двароў, на 1886 год — 173 двары, дзеяла царква і юдэйская малітоўная школа, працавалі 3 ветракі і 85 крамаў, штогод праводзіліся 2 кірмашы. Вялікую шкоду прычынілі мястэчку пажары 1887, 1891 і 1892 гадоў, калі згарэў 261 двор. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Хальчы было 363 двары, дзеяла царква, працавалі царкоўна-прыходзкая школа, юдэйскі малітоўны дом, 5 ветракоў, 5 крамаў (у тым ліку вінная), карчма. У аднайменным фальварку, што размяшчаўся побач, былі карчма і вінакурны завод. На 1909 год у мястэчку было 1159 драўляных і 1 мураваны будынкі, працавалі пошта і сенапрасавальны завод (у 1913 годзе — 40 работнікаў).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Хальч занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Хальч абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1926 годзе Хальч вярнулі БССР, дзе яна 8 сьнежня стала цэнтрам сельсавету Веткаўскага, з 25 сьнежня 1962 году Гомельскага, з 6 студзеня 1965 году Веткаўскага раёнаў Гомельскай (да 26 ліпеня 1930 году) акругі, з 20 лютага 1938 году Гомельскай вобласьці. На 1928 год у Хальчы працавала цагельня. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да 16 кастрычніка 1943 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 2002 год у Хальчы было 506 двароў.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Сядзіба, да 1918 г.
• 
  Сядзіба, 1936 г.
• 
  Аэраздымак, 1941 г.
• 
  Сядзіба, 1941 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1860 год — 1136 чал.; 1886 год — 1072 чал.; 1897 год — 1975 чал.
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 2256 чал.; 1959 год — 1829 чал.; 1999 год — 1376 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 1194 чал.; 2005 год — 1285 чал.; 2010 год — 1287 чал.

Інфраструктура

У Хальчы працуюць базавая школа, дашкольная ўстанова, фэльчарска-акушэрскі пункт, дом культуры, 2 бібліятэкі, пошта, 2 крамы.

У 1991 годзе ў вёсцы збудавалі драўляную царкву.

Турыстычная інфармацыя

Сядзіба

Славутасьці

• Палацава-паркавы комплекс Халецкіх і Войніч-Сенажацкіх (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Касьцёл і кляштар езуітаў (XVII стст.)
• Царква

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 16: Трыпалі — Хвіліна. — 576 с. — ISBN 985-11-0263-6
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 1, кн. 1. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2004. — 632 с.: іл. ISBN 985-11-0303-9.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі

• Хальч, Radzima.org