Вікіпэдыя

Войцех Манівід

(пам. 1420-я) ваявода віленскі
(Перанакіравана з «Манівід Войцех»)
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Манівід (неадназначнасьць).
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Войцех Манівід (сын Івана).

Манівід (у каталіцтве Войцех або, паводле мясцовай традыцыі, Альбэрт; каля 1360—1424) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, намесьнік (1396—1413) і першы ваявода віленскі (з 1413). Пачынальнік роду Манівідаў. На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Ляліва».

Войцех Манівід
лац. Vojciech Manivid

Герб «Ляліва»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1370
Памёр каля 1460
Пахаваны
Род Манівіды
Бацькі Гайлігін
Дзеці Іван (Івашка)

Меў вотчынныя ўладаньні ў Вішневе[1]. Ад вялікага князя Вітаўта атрымаў Геранёны, Суботнікі (абодва ў 1396), Лаздуны і Жупраны ў Ашмянскім павеце, Бярэзань, Гнязьдзілавічы, Дзедзелавічы, Домжарыцы, Докшыцы, Мсьціж у Харэцкай воласьці, Гасьцілавічы ў Лагойскім княстве (1407), Станькаў у Менскім павеце, Сярпейск у Смаленскай зямлі, Брагін у Кіеўскім княстве, Горваль і Любеч у былым Чарнігаўскім княстве[2].

Імя

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Манівід

Манвід (Manvidus[3]) і Відзіман (Widiman) — імёны германскага паходжаньня[4]. Іменная аснова -ман- (імёны ліцьвінаў Мангерд, Дзерман, Есьман; германскія імёны Mangerðr, Derman, Esmann) паходзіць ад гоцкага manna[5], германскага man 'чалавек'[6], а аснова -від- (імёны ліцьвінаў Відмунд, Мельвід, Торвід; германскія імёны Widmund, Melvid, Torvid) — ад гоцкага wida 'повязь, злучэньне, моцнасьць' або ад гоцкага і германскага widus 'дрэва'[7]. Такім парадкам, імя Манівід азначае «чалавек моцы»[8] (тое ж, што і імя Відзіман).

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Монивидъ Койликинович (1387—1392 гады[9])[10][11]; Moniwidone (2 лютага 1395 году)[12]; Albertus Monwid de Wischna (1396 год)[1]; Moniuido capitaneo Wilnensi (9 траўня 1397 году)[13]; Manewyd houptman czur Wille (23 красавіка 1398 году)[14]; Monwide houptman czur Wille[15], Manewit, capitaneus in Wilna[16] (12 кастрычніка 1398 году); Монивид(ъ) (3 красавіка 1399 году)[17]; Manwede (23 красавіка, 9 чэрвеня і 15 верасьня 1404 году)[18]; Manewide (8 і 30 чэрвеня 1404 году)[19]; Manewyde (8 чэрвеня 1404 году, 21 лістапада 1405 году)[20]; mit dem edlen Manewiden euwern houptmanne (12 ліпеня 1404 году)[21]; Moniwid (17 жніўня 1404 году)[22]; Moniwid (17 жніўня 1404 году)[23]; Albertus alias Monywid (13 студзеня 1407 году)[24]; Monywido (11 чэрвеня 1407 году)[25]; Manewid (10 сьнежня 1408 году)[26]; Monywid (24 студзеня 1409 году)[27]; Albertus alias Monywyd (23 траўня 1409 году)[28]; Alberto Moniuith capitaneo Vilnensi (24 траўня 1409 году)[29]; Alberto alias Moniwyd capitaneo Wylnensi (16 лютага 1410 году)[30]; Alberto andirs Monywyd (26 траўня 1410 году)[31]; Alberti alias Monywyd capitanei Wilnensis (1 лютага 1411 году)[32]; Alberto alias Moniwid voyeuoda Vilnensi (20 красавіка 1411 году)[33]; Alberti Monuid capitanei Vilnensis (15 красавіка 1412 году)[34]; Alberto alias Moniuido capitaneo Vilnensi (31 траўня 1412 году)[35]; cum domo et stirpe nobilis Monywid palatini Wilnensis[36], Moniuidus palatinus Vilnensis[37], Monywid palatinum Vylnensem[38] (2 кастрычніка 1413 году); Alberto Monywid woiewoda und houbtman czur Wille (4 студзеня 1414 году)[39]; Manewidt czur Wille houptman (10 жніўня 1415 году)[40]; Manneuite (10 красавіка 1418 году)[41]; ex parte Alberti Maniwidi palatini et capitanei Wilnensis (11 студзеня 1419 году)[42]; Alberto Monywid palatino et capitaneo (22 чэрвеня 1421 году)[43]; Mannewid (2 студзеня 1422 году)[44]; Albertus alias Moniwid (27 верасьня 1422 году)[45]; Albertus Moniwid (27 жніўня 1423 году)[46]; Manwid, Manwede[47].

Біяграфія

рэдагаваць

Зь літоўскага баярскага роду, сын Гайлігіна. Меў брата Юрыя Гедыгольда.

Упамінаецца з 1387 году ў складзе рады вялікага князя. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» каля Геранёнаў значыцца Manewidendorf[1].

Першы раз ажаніўся зь Юліяніяй, дачкой Сьвятаслава Смаленскага, другі — зь Ядвігай. Меў сына Івана (праўдападобна, у першым шлюбе).

Мова і культура

рэдагаваць
Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

У сваёй лацінскай грамаце ад 1407 году ўжыў «народны» выраз «паўустаўнае» (vulgariter dictam pol ustavy)[48]. У 1411 годзе засьведчыў дароўную грамату вялікага князя Вітаўта як voyevoda[49]. У 1423 годзе Вітаўт зацьвердзіў яго дароўную грамату капліцы пры Віленскай катэдры, якая прызначала тром «сем’ям» (familiae vulgariter siemie) Цярэнцевічаў (Terentiewiczy) даваць «лукно пяціпяднае» (lukno petypedne) мёду, а братам Львовічам (Lwowiczy) і Небутовічам (Nebutowiczy) — «лукно шасьціпяднае» (vulgariter lukno szescipedne) мёду на карысьць той капліцы[50]. Апроч таго, у зробленым яму наданьні Вітаўта ад 1407 году тройчы падавалася народная назва «бортнікі» (censuales mellis alias bortnyky), а таксама ўпаміналіся тагачасныя назвы Лаздуноў (Loszduni), Жупранаў (Szuprany) ды іншых паселішчаў[51]. Паводле тэксту лацінскай граматы 1409 году, атрымаў ад Вітаўта «новае паселішча, якое ў народнай мове называецца Новае Сяло» (Novam villam alio nomine in vulgari Nowesyolo nuncupatam)[52]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы[53].

Змацаваў дакумэнт Вітаўта для Тэўтонскага ордэну ад 14 кастрычніка 1398 году пячацьцю з лацінамоўным гатычным надпісам[54]:

+ SIGILLUM • ALBRECI • D • MONEWID

Да дакумэнту ад 26 траўня 1410 году прывесіў пячаць зь іншым надпісам[54]:

+ s. alberti : capit : de : vilna

Да дакумэнту 1419 году прывесіў пячаць з гербам «Лялівай».

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ а б в Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 93.
  2. ^ Насевіч В. Манівідавічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 270.
  3. ^ Die Matrikel der Universität Helmstedt. Bd. 2 (1636—1685). — Hildesheim, 1981. S. 128, 281.
  4. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1089, 1571.
  5. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 167.
  6. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
  7. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
  8. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
  9. ^ Поручная грамота за Гридка Константиновича (1387—1392), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  10. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 108.
  11. ^ Українські грамоти. Т. 1. — Київ, 1928. С. 47.
  12. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 42.
  13. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 47.
  14. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. P. 54.
  15. ^ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1. — Marburg, 1970. S. 12.
  16. ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 4. — Reval, 1859. S. 226.
  17. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 142.
  18. ^ Das Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399—1409. — Königsberg, 1896. S. 306, 308, 317.
  19. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 99—100.
  20. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 99, 121.
  21. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 101.
  22. ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
  23. ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
  24. ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 258.
  25. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 72.
  26. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 164.
  27. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 166.
  28. ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 259.
  29. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 76.
  30. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 78.
  31. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 208.
  32. ^ Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim. T. 2. — Poznań, 1892. S. 460.
  33. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 86.
  34. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 231.
  35. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 90.
  36. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
  37. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
  38. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
  39. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 278.
  40. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 327.
  41. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 405.
  42. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 740.
  43. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741—742.
  44. ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 5. — Riga, 1867. S. S. 790—791.
  45. ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
  46. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 745.
  47. ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 262.
  48. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 175.
  49. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 175.
  50. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 176.
  51. ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 257.
  52. ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 259.
  53. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.
  54. ^ а б Semkowicz W. Braterstwo szlachty polskiej z bojarstwem litewskiem w unii Horodelskiej 1413 roku // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. S. 411.

Літаратура

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Войцех_Манівід&oldid=2580634»