Юры Гедыгольд
Гедыгольд, Гедыгоўд (у каталіцтве Юры; ? — па 9 чэрвеня 1435) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Ваявода кіеўскі (1411), намесьнік смаленскі (каля 1424), ваявода віленскі (1426—1432). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Ляліва».
 Герб «Ляліва» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | XIV стагодзьдзе |
| Памёр | па 9 чэрвеня 1435 |
| Пахаваны | |
| Род | Гедыгольдавічы[d] |
| Бацькі | Гайлігін |
| Дзеці | Пётар Сямён (Сенька) |
Валодаў маёнткамі Вішневам, Волмай, Дзераўнай, Каменем, Налібакамі, Радашкавічамі ў Менскім павеце, Мірам і Сьвержанем у Наваградзкім павеце[1]; ад Жыгімонта Кейстутавіча атрымаў маёнтак Вішнеў ў Ашмянскім павеце. Быў старостам падольскім (1411—1423).
ІмяРэдагаваць
- Асноўны артыкул: Гедыгольд
Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Гедыгоўд складаецца з фармантаў -гед-, які мае значэньне 'нораў, пыха' і паходзіць ад старагерманскага gidd- 'пыхлівы, ганарысты', ісьляндзкага geð 'нораў, тэмпэрамэнт', і -гаўд- (-гоўд-), які паходзіць ад гоцкага goþs 'добры, годны', godei 'дабро, годнасьць, цнота', або ад гоцкага і бургундзкага auds 'багацьце, спор'[2]. Такім парадкам, імя Гедыгоўд азначае «пышнасьць цноты»[3].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Gedigoldo etiam marschalco[4], Monywid cum fratre germano Gedigoldo[5] (18 студзеня 1401 году); Gedigolt (17 жніўня 1404 году[6], 9 сьнежня 1432 году[7]); воевода виеленьскии панъ Дедикголдъ (20 траўня 1407 году)[8]; Gregorio alias Gedigold (Georgius alias Gedigold[9][10]; 20 красавіка 1411 году)[11]; Gedigoldi pridem Woywode Kyoviensis (Gedigold woyewoda Kyoviensis[9]; 1 лютага 1411 году)[12]; oú je trouvay und chevalier, capitaine de Lopodolie, nommé Gheldigold (Guedigol) (1421 год)[13]; Jeorgius alias Gedigeldus (27 верасьня 1422 году)[14]; Georgio alias Gedigoldo Vilnensi (Georgius alias Gedigold palatinus Vilnensis[9][10]; 21 кастрычніка 1430 году)[15]; woyewod Gedigold (20 чэрвеня 1430 году)[16]; Georgio alias Gedigowd (21 кастрычніка 1430 году)[17]; strenuis militibus Bedigoldo (Bedigold[10]; 10 лістапада 1430 году)[18]; Gedigoldus (29 лістапада 1430 году)[19]; Gedigoldi Vilnensis (Gedigold palatinus Vilnensis[9], 1430 год)[20]; Gedigoldi palatini Wilnensis (8 верасьня 1431 году)[21]; Gedegow (16 лютага 1432 году, 10 красавіка 1432 году)[22]; Gedegaw (16 сьнежня 1432 году)[7]; Gedigol (17 сьнежня 1432 году)[7]; una cum Gedigold (20 сьнежня 1432 году)[7], Кгедикговдъ (25 верасьня 1433 году)[23]; Georgio alias Gedigoldo de Wissnewo[9] (Georgius alias Gedigold de Wissnewo[9][10]; 17 ліпеня 1435 году)[24]; Дедиголд, Дидикгоилд (Супрасьлеўскі летапіс).
БіяграфіяРэдагаваць
Зь літоўскага баярскага роду, сын Гайлігіна. Меў брата Войцеха Манівіда.
Упершыню ўпамінаецца ў 1401 годзе як маршалак надворны Вітаўта. Засьведчыў акт Віленска-Радамскай уніі (1401 год), Торунскі мір (1411 год). У 1415 годзе езьдзіў на Канстанцкі сабор 1414—1418 гадоў. У 1429 годзе быў паслом да Ягайлы ў справе каранацыі Вітаўта каралеўскай каронай[25].
За часамі фэўдальнай вайны 1431—1435 гадоў сьпярша падтрымліваў Сьвідрыгайлу. Пры замаху на жыцьцё апошняга ў Ашмянах (1432 год) быў у ліку малога аддзелу, разам зь якім Сьвідрыгайла зьбег да Полацку. У бітве пад Ашмянамі 8 сьнежня 1432 году трапіў у палон да Жыгімонта Кейстутавіча (пры апісаньні гэтага эпізоду літоўскімі летапісамі Гедыгольд выступае сярод «рускіх князёў і баяраў»[26][27]). Тады ж пазбавіўся ваяводзкага ўраду. Пазьней вызнаў уладу Жыгімонта і сьведчыў на ягоных дакумэнтах ў якасьці пана на Вішневе да 1435 году[24].
У шлюбе з Анастасіяй (магчыма, дачкой князя Юрыя Талочкі) меў сына Пятра Сямёна (Сеньку)[10].
Спачыў у капліцы Сьвятога Альбэрта і Сьвятога Юрыя ў Віленскім замку, фундаванай яго братам Манівідам (30 верасьня 1442 году Гедыгольдава Анастасія зрабіла на яе ахвяраваньне)[28].
КрыніцыРэдагаваць
- ^ Пазднякоў В. Гедыгольд // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 522.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 21.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 36.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 37.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 103.
- ^ а б в г Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 309.
- ^ Українські грамоти XV ст. — Київ, 1965. С. 35.
- ^ а б в г д е Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 144—145.
- ^ а б в г д Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 233.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 86.
- ^ Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim. T. 2. — Poznań, 1892. S. 460.
- ^ Voyages et ambassades de messire Guillebert de Lannoy, 1399—1450. — Mons, 1840. P. 38.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 136.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 907.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 138.
- ^ Акты литовско-русскаго государства. Вып. 1. — Москва, 1899. С. 11.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 515.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 517.
- ^ Дополнения к Актам историческим, относящимся к России : Собраны в иностранных архивах и библиотеках и изданы Археографической Комиссией. — СПб., 1848. С. 306.
- ^ Regesta historica-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198-1525. Pars I. — Göttingen, 1973. S. 371, 376.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 532.
- ^ а б Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 158.
- ^ Пазднякоў В. Гедыгольд // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 521.
- ^ ПСРЛ. Т. 17. — СПб., 1907. С. 62.
- ^ Ліцкевіч А. Да пытання пра рутэнізацыю балтаў ВКЛ у XV — пачатку XVI стст. // ARCHE Пачатак. № 11—12, 2009. С. 63.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 234.
ЛітаратураРэдагаваць
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r.1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6, Nr. 11—12, 1913.