Казяны

Казя́ны — вёска ў Беларусі, на рацэ Дзісьне пры ўтоку ў яе ракі Дрысьвяціцы. Уваходзяць у склад Відзаўскага сельсавету Браслаўскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 473 чалавекі. Знаходзяцца за 62 км на паўднёвы захад ад Браслава, за 20 км ад чыгуначнай станцыі Паставы; на аўтамабільнай дарозе Браслаў — Паставы.

Казяны лац. Kaziany
Старыя камяніцы
Першыя згадкі:	1504
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Браслаўскі
Сельсавет:	Відзаўскі
Вышыня:	120 м н. у. м.
Насельніцтва:	473 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2153
Паштовы індэкс:	211994
СААТА:	2208812286
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°17′59″ пн. ш. 26°51′26″ у. д.
Казяны на мапе Беларусі ± Казяны Казяны
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Казяны — даўняе мястэчка гістарычнай Браслаўшчыны (частка Віленшчыны).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У гістарычных крыніцах Казяны ўпамінаюцца пад назвамі Козян, Козьяны. Першы пісьмовы ўпамін пра зямлю казянскую датуецца 1504 годам. У 1514 годзе паселішча знаходзілася ў валоданьні Зяновічаў і ўваходзіла ў Ашмянскі павет.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Казяны ўвайшлі ў склад Браслаўскага павету Віленскага ваяводзтва. У XVII ст. паселішчам валодалі Пацы. У 1686 годзе падкаморы Ф. Я. Пац перадаў частку ўладаньняў віленскім бэнэдыктынкам, якія збудавалі ў Казянах царкву. Паводле рэестру падымнага за 1690 год, Пацы ў Казянах «зь вёскамі» валодалі 45 дымамі, бэнэдыктынкам належала 38 дымоў.

З канца XVIII ст. Казяны знаходзіліся ў валоданьні графаў Манузі. За падтрымку апошнімі Таргавіцкай канфэдэрацыі 1792 году і расейскіх войскаў маёнтак канфіскавалі паўстанцы Т. Касьцюшкі, аднак па здушэньні выступленьня ў 1794 годзе яго вярнулі былым уладальнікам.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Казяны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Дзісенскім павеце Віленскай губэрні. У 1800 годзе мястэчкам валодаў М. Манузі, тут было 90 двароў, драўляная царква Сьвятога Духа. Побач знаходзілася аднайменная вёска (56 двароў). У Вайну 1812 году 1 ліпеня праз Казяны на Дрысу адступаў 3-і расейскі кавалерыйскі корпус Палена. Пад мястэчкам адбылася сутычка паміж ар’ергардам корпусу і францускім конным аддзелам (28 эскадронаў, 6 конных гарматаў). 3 1823 году паселішчам валодалі Плятэры.

Царква, каля 1900 г.

За часамі вызвольнага паўстаньня 19 траўня 1831 году ў ходзе рэйду праз Казяны прайшлі асноўныя сілы (каля 2 тыс. чал.) паўстанцаў Дзісенскага павету. У траўні 1863 году тут прыпыняўся паўстанцкі аддзел Я. Ельскага-Ёдкі. На 1866 год у мястэчку было 35 двароў. У канцы XIX ст. граф Ф. Плятэр заснаваў каля Казянаў кардонны, лесапільны і гонтавы заводы, каля якіх узьнікла невялікае паселішча Плятэрова. На 1903 год у мястэчку (сяле) існавала мураваная царква, земскі паштовы пункт, кожную сераду праводзіўся кірмаш.

За часамі Першую сусьветную вайну ў верасьні 1915 году Казяны занялі войскі Нямецкай імпэрыі. З восені 1915 да лютага 1918 году мястэчка знаходзілася на расейскім баку ў прыфрантавой зоне, у гэты час расейскія ўлады перайменавалі яго ў Раманава-Нікольскае.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Казяны абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР.

Плян мястэчка, 1938 г.

Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Казяны апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Богінскай гміне Браслаўскага павету Віленскага ваяводзтва. На 1931 год у мястэчку было 106 двароў, у вёсцы — 153 двары.

У 1939 годзе Казяны ўвайшлі ў БССР, дзе ў 1940 годзе сталі цэнтрам сельсавету Відзаўскага раёну (з 1960 году ў Браслаўскім раёне). Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году Казяны знаходзіліся пад акупацыяй Трэцяга Райху. На 1997 год у вёсцы было 277 двароў.

8 красавіка 2004 году ў зьвязку зь ліквідацыяй Казянскага сельсавету Казяны разам зь іншымі населенымі пунктамі перадалі ў склад Відзаўскага сельсавету.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1800 год — 223 чал. у мястэчку Казянах і 298 чал. у вёсцы Казянах
• XIX стагодзьдзе: 1866 год — 480 чал.; 1869 год — 369 чал.
• XX стагодзьдзе: 1903 год — 750 чал. у мястэчку Казянах і 677 чал. у вёсцы Казянах; 1931 год — 692 чал. у мястэчку Казянах і 828 чал. у вёсцы Казянах; 1995 год — 1288 чал.; 1997 год — 667 чал.; 1999 год — 630 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 473 чал.

Інфраструктура

У Казянах працуюць сярэдняя і музычная школы, амбуляторыя, бібліятэка імя П. Сергіевіча, пошта.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
• Млын
• Царква Сьвятога Духа (1903; мураўёўка)

Галерэя

• Краявіды Казянаў
• 
  Брукоўка
• 
  Камяніца
• 
  Камяніца
• 
  Млын

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883.

Вонкавыя спасылкі

• Казяны, Radzima.org