Дзісна (рака)
Дзісна́ — рака ў Беларусі і Летуве, левы прыток Дзьвіны. Цячэ ў Віцебскай вобласьці. Даўжыня 178 км, у межах Беларусі каля 149 км. Плошча вадазбору 8180 км², у межах Беларусі каля 7730 км². Выдатак вады ў вусьці 52,4 м³/с. Агульны спад ракі 39,7 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,2 ‰.
| Дзісна лац. Dzisna | |
 Рака Дзісна каля аднайменнага места | |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Выток | возера Дзісна (Летува) |
| Вусьце | Дзьвіна |
| Краіны басэйну | Беларусь, Летува |
| Вобласьці | Віцебская вобласьць і Ігналінскі раён |
| Даўжыня | 178 км |
| Сярэднегадавы сьцёк | 52,4 м³/с |
| Плошча басэйну | 8180 км² |
| Нахіл воднай паверхні | 0,2 ‰ |
Асноўныя прытокі
рэдагавацьНа рацэ
рэдагаваць- Места: Дзісна
- Мястэчка: Шаркоўшчына
- Гістарычныя мястэчкі: Казяны, Германавічы
Агульныя зьвесткі
рэдагавацьВыцякае з возера Дзісны ў Летуве, цячэ тэрыторыяй Браслаўскага (у тым ліку граніцай зь Летувой), Пастаўскага, Шаркоўшчынскага і Мёрскага раёнаў Дзісенскай нізінай — заходняй часткай Полацкай нізіны.
Даліна трапэцападобная, шырыня яе 400—600 м, месцамі да 1,5 км. Абалона ў вярхоўі чаргуецца па берагах (шырыня 200—400 м), на астатнім працягу двухбаковая, шырыня яе ў сярэдняй плыні 80—100 м, у ніжняй да 500 м. Рэчышча зьвілістае, на працягу 7,7 км (1 км на ўсход ад вёскі Германаўшчына — 2 км на поўдзень ад вёскі Марозаўка Браслаўскага раёну) каналізаванае; шырыня яго 20—30 м, у сярэдняй плыні да 60 м, у нізоўях да 100 м. Берагі ў вярхоўях нізкія, часткова забалочаныя, на астатнім працягу стромкія, вышынёй 2—7 м, у месцах выхаду грунтавых водаў забалочаныя.
Максымальны выдатак вады 710 м³/с, мінімальны — 5 м³/с (вёска Пазікі Мёрскага раёну, за 15 км ад вусьця; адпаведна 1963, 1960). Рака замярзае ў 2-й дэкадзе сьнежня, крыгалом у 1-й дэкадзе сакавіка[1].
Рэльеф
рэдагавацьВадазбор разьмяшчаецца ў межах моцна забалочанай Дзісенскай нізіны, толькі верхняя частка яго займае сярэдняўзгорысты паўночна-ўсходні ўскраек Беларускай грады. Сярэдняя вышыня вадазбору 155 м, сярэдні ўхіл 6,1‰. Лінія водападзелу мае параўнальна плыўныя абрысы, праходзіць Сьвянцянскімі градамі і паўночна-ўсходнімі адгор’ямі Беларускай грады, адлучаючы вадазборы сумежных рэчак Вяльля, Бярэзіна й Вушача. Даўжыня водападзельнай лініі 535 км, каэфіцыент яе разьвіцьця 1,67.
Азёры
рэдагавацьШырокае пашырэньне (каля 600) маюць невялікія азёры, якія складаюць каля 3% плошчы вадазбору. Да найбольшых азёраў належаць: Дрысьвяты, Дзісна, Мядзел, Богінскае, Рычы, Шо, Апіварда, Аболе, Пруты і іншыя.
Расьліннасьць
рэдагавацьЛесы мяшаныя зь перавагай іглічных пародаў, разьмяшчаюцца асобнымі масівамі, у асноўным у сярэдняй плыні ракі (вадазборы рэчак Дрысьвята, Янка, Галбіца) і ў басэйне ракі Шоша, найбольшы зь якіх лес Гарадзец. Агульная лясістасьць 15%.
Гаспадарчая дзейнасьць
рэдагавацьНа вадазборы праводзіліся мэліярацыйныя працы, у выніку якіх, на 1 студзеня 2006 23.5% плошчы басэйну мэліяраваныя. Працягласьць адкрытай асушальнай сеткі складае 6990 км[2].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Блакітная кніга Беларусі. Энцыкл. — Мн.: 1994. С. 142—143.
- ^ Гідрамэтцэнтар Беларусі (рас.)
Літаратура
рэдагаваць- Блакітная кніга Беларусі: энцыкл / Рэдкал.: Н. А. Дзісько, М. М. Курловіч, Я. В. Малашэвіч і інш.; Маст. В. Г. Загародні. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — ISBN 5-85700-133-1 С. 142—143.
- Энцыклапедыя прыроды Беларусі: у 5 т. Т. 2: Гатня ― Катынь / Рэдкал.: І. П. Шамякін (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1983. — 520 с.
- Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил.
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971.