Гісторыя Лебедзева

Лебедзева — мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны. Першы пісьмовы ўспамін пра Лебедзева зьмяшчаецца ў даравальнай грамаце Ягайлы, якую ён падпісаў на Троцкае, Менскае і Полацкае княжаньні брату князю Скіргайлу «пад нашею печатью завесистою», і датуецца 25 красавіка 1387.

Владислав Божиею милостию Король Польский и Литовский и Руский и иныхъ земель государь чинимъ славно и знаемо и даемъ ведомо всемъ, кто коли сию грамоту видитъ а любо слышитъ прочитая. Богъ дал намъ всего много, а ныне язь и со своимъ братомъ со княземъ Скиригайломъ умыслили есмы и приимаемъ Божий даръ честно по Божию изволению и его Пречистой Матери Девицы Богородицы Марии. Ажъ ся намъ то прилучило тая вера приняти и держати, прото мы обещаемъ и слюбуемъ нашему брату князю Скиригайлу, и нялися есмы крепко блюсти его княженья, и державы подъ братомъ нашимъ князем Скиригайломъ, чтожъ и ныне держитъ братъ наш гнязь Скиригайло въ Литовской земле княженье Троцкое, всего ми того подъ братомъ нашимъ не подисковати а не обидети к ни которымъ временемъ не отнимати, ни злобою а ни которымъ гневомъ, не слушати ми лихихъ людей, кто коли на него молвитъ тому веры не няти, а брата ми своего не утаити, сказати ми ему лихо и добро, а держати ми его выше всей наше братьи, и слушати его боле всех своих приятелей и братьи, а всякому ми делу исправа ему чинити и его людемъ, а въ обиду ми брата своего князя Скиригайла не выдати, кто коли его приобидитъ любо братъ а любо иные которые люди, стати ми за своего брата крепко, во всемъ обида его правити. Такожъ на руской стороне городъ Менескъ Литовскогожъ княженья весь и со всеми людьми и съ землею и со всякою пошлиною и съ доходомъ и князи служебные, тымъ всемъ володети князю Скиргайлу брату нашему. Такожъ волость Свислочь и съ данью и съ землею и с людьми и со всемъ доходомъ, такожъ Бобруескъ обе половины и съ данью и съ землею и съ людьми и со всеми доходы, такожъ и Речица вся и весь доход и дань, такожъ Любечь есь и люди и земля и весь доходъ и съ данью, такожъ Пропошескъ весь и люди и земля и весь доходъ и вся дань серебреная, такожъ и Любошаны и съ данью и съ людьми и земля и весь доходъ, такожъ Игумена и вся дань и люди и земля и доходъ весь, такожъ Логожескъ весь и Рылова доля, люди и села и земля и дань Рылова и есь доходъ, такожъ Логоская дань и люди и весь доходъ, што Воишвилтъ держал, то есва по слову учинила и доспела есва монастырь, церковь святаго Ивана, и прилучила есва къ церкви на веки святому Иоанну Предтечи, и далъ мой братъ князь Скиригайло всю ту дань, что ни есть дохода, дань серебреная, бобры, белки, и лукна вся и люди вси, а что отлучила есва святой церкви, тую истную дань съ людьми и со всякимъ доходомъ, того нама не порушити никоторымъ деломъ, а ни приобидети ни одним пенеземъ, а хто приобидитъ или отъиметъ отъ святого Ивана церкви, тотъ будетъ проклятъ и въ сей векъ и въ будущи, а то есва учинила себе на память а святому Ивану въ честь и славу. Такожъ село Лебедево, што и къ Лебедеву тягло и тягнетъ и што Лебедевская волостка, люди си и села тая околица, такожъ Дмитриево село Груздовица, Анцыпорово село и Сколубино и Тургенево село, тые чытыре села и што къ нимъ тягло и тягнетъ. Тыми городы и селы и всеми людьми володети князю Скиргайлу.

Лебедзева ў канцы ХІХ ст.

• 1413: у Віленскім ваяводзтве Вялікага Княства Літоўскага; валоданьне князёў Гальшанскіх, потым Радзівілаў.
• 1467: збудаваны касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Багародзіцы.
• 1519—1557: горад — уладаньне вялікіх князёў, шляхецкае мястэчка.
• 1567: у Лебедзеве вялікі князь Жыгімонт Аўгуст з мэтаю падрыхтоўкі да падпісаньня уніі склікаў у Лебедзеве 30 тысячаў прадстаўнікоў літоўскай шляхты.
• кан. ХVI ст.: у Лебедзеве, як мястэчку з разьвітой панскай гаспадаркай, уведзена сыстэма валокаў.
• 1655: у Трынаццацігадовай вайне (1654—1667) Лебедзева было зруйнавана маскоўскімі захопнікамі, большасьць насельніцтва было забіта, астатнія былі вымушаны ўцячы ў лес і працягваць барацьбу супраць захопнікаў.
• 1708: у Паўночную вайну Лебедзева на пэўны час захапілі швэдзкія войскі, дзе атрымалі адпор з боку мясцовага насельніцтва.
• 1793: у выніку другога падзелу Рэчы Паспалітае Абодвух Народаў апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Вялейскім павеце Менскай губэрні. Паўстаньне, што ўзьнікла ў выніку супраціву падзелам краіны, разгарнулася ў тым ліку на паўночным захадзе сучаснай Беларусі, закрануўшы мястэчка.

Паўстаньне	Асноўныя дзейныя асобы
Паўстаньне Тадэвуша Касьцюшкі	Юзэф Коцел, Казімер Міхал Коцел, Міхал Клеафас Агінскі
Паўстаньне 1830—1831 гадоў	Міхал Ходзька, Караль Пшазьдзецкі, Юзэф Зянковіч, Юстын Поль
Паўстаньне 1863—1864 гадоў	Юльян Бакшанскі, Зыгмунт Мінейка, Зыгмунт Чаховіч, Вінцэнт Козел-Паклеўскі

• 4 сьнежня 1812: у час расейска-францускай вайны празь Лебедзева праяжджаў Напалеон на сустрэчу са сваім генэралам Гагендорпам у Беніцу.

Асноўны артыкул: Паўстаньне 1830—1831 гадоў на Маладэчаншчыне

• 13 красавіка 1831: паўстанцкі атрад Міхала Ходзькі, што ішоў з боку Вільні, вызваліў Маладэчна з-пад расейскай улады. Жыхары мястэчка сабраліся на галоўнай плошчы і абвясьцілі пра стварэньне паўстанцкага атраду, які будзе вясьці барацьбу за вольнасьць роднай зямлі. Паўстанцы актыўна дзейнічалі на тэрыторыі да Маладэчна.
• 1847: у складзе Віленскай губэрні (Вялейскі павет).

Асноўны артыкул: Паўстаньне 1863 году на Маладэчаншчыне

• 1864: жыхары мястэчка бралі актыўны ўдзел у нацыянальна-вызваленчым паўстаньні 1863—1864 гадоў. У ваколіцах Лебедзева дзейнічалі паўстанцкія аддзелы 3ыгмунта Мінейкі, Зыгмунта Чаховіча, Юліяна Бакшанскага й Вінцэнта Козел-Паклеўскага.
• 1864 г.: расейскія ўлады на чале з Мураўёвым-вешальнікам жорстка падаўляюць паўстаньне, пасьля чаго ў Лебедзеве разгарнулася актыўная палітыка русіфікацыі краю.

Рынак, 1897 год

• 1 верасьня 1915: да Лебедзева падышлі нямецкія войскі. Расейскія ўлады распачалі эвакуацыю насельніцтва ўглыб Расеі.
• 18 лютага 1918: Лебедзева занята нямецкімі войскамі.
• 3 сакавіка 1918: згодна зь Берасьцейскім мірам, Лебедзева ўвайшло ў склад Германскай імпэрыі. Нямецкая ўлада займалася ў асноўным ваеннымі пытаньнямі, у той час як прамысловасьць, гандаль, асьвета, адукацыя, культурнае жыцьцё й грамадзянская апека былі аддадзены пад кантроль Народнага сакратарыяту Беларускай Народнай Рэспублікі, абвешчанай 25 сакавіка 1918 году, дзякуючы гэтаму ў Лебедзева некаторы час разьвівалася нацыянальная культура.
• 18 сьнежня 1919: з адступленьнем нямецкіх войск Лебедзева было занята Чырвонай арміяй.
• 4 ліпеня 1919: польскія войскі занялі Лебедзева.
• 12 ліпеня 1920 Лебедзева зноў было занята Чырвонай арміяй.
• 12 кастрычніка 1920: польскія войскі падчас контранаступленьня вярнулі Лебедзева.
• 1918—1925: у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, самастойная гміна ў Вялейскім павеце Віленскага ваяводзтва.

• 1925—1939: самастойная гміна ў Маладэчанскім павеце Віленскага ваяводзтва.
• 1939: у БССР.
• 1940: цэнтар сельсавету Маладэчанскага раёну Вялейскай вобласьці.
• 1941 — 5 ліпеня 1944: знаходзілася пад нямецкай акупацыяй; гітлераўцы стварылі ў мястэчку гета, дзе нацысты зьнішчылі больш за 600 габрэяў.
• 5 ліпеня 1944 горад быў вызвалены салдатамі 3-га Беларускага фронту пад камандаваньнем генэрала войска Івана Чарняхоўскага.
• 1944: у складзе Маладэчанскай вобласьці.
• 1960: у складзе Менскай вобласьці.
• 2005: Лебедзеву нададзены статус аграгарадка.

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Lebiedziów // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 111.