Азёры (Гарадзенская вобласьць)
Азёры[1] — вёска ў Беларусі, на берагох азёраў Белага і Рыбніцы. Цэнтар сельсавету Гарадзенскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 2705 чалавек. Знаходзяцца за 28 км на ўсход ад Горадні, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Жытомля; на аўтамабільных дарогах Р41 і Р145.
| Азёры | |
| трансьліт. Aziory | |
.jpg) Царква-мураўёўка і касьцёл | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Гарадзенская |
| Раён: | Гарадзенскі |
| Сельсавет: | Азёрскі |
| Насельніцтва: | 2705 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 152 |
| Паштовы індэкс: | 231753 |
| Нумарны знак: | 4 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°43′30″ пн. ш. 24°11′0″ у. д. / 53.725° пн. ш. 24.18333° у. д.Каардынаты: 53°43′30″ пн. ш. 24°11′0″ у. д. / 53.725° пн. ш. 24.18333° у. д. |
Азёры на мапе Беларусі ±   Азёры | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Азёры — даўняе мястэчка гістарычнай Гарадзеншчыны (частка Троччыны). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся драўляныя царква, касьцёл і сынагога.
ГісторыяРэдагаваць
Вялікае Княства ЛітоўскаеРэдагаваць
Першы пісьмовы ўпамін пра Азёры як «двор князя Вітаўта» датуецца 1398 годам[2]. У XV—XVII стагодзьдзяў паселішча знаходзілася ў валоданьні вялікіх князёў і было цэнтрам воласьці Гарадзенска павету Троцкага ваяводзтва.
У 1518 годзе вялікі князь Жыгімонт Стары аддаў Азёры ў заставу старосту гарадзенскаму Ю. Радзівілу. У 1555 годзе мясцовым вялікакняскім намесьнікам стаў Сэбастыян Дыбоўскі. Згодна з прывілеем 1568 году вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ў Азёрах праводзіліся штотыднёвыя таргі.
У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) маскоўскія захопнікі спалілі мясцовы касьцёл. Новы касьцёл імя Маці Божай Ружанцовай збудавалі на Рынку ў 1679 годзе (у 1779 годзе на сродкі караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Панятоўскага праводзілася яго аднаўленьне).
Пад уладай Расейскай імпэрыіРэдагаваць
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Азёры апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Гарадзенскім павеце. У канцы XVIII ст. мястэчка набыў вядомы навуковец, авантурыст і філянтроп Міхал Валіцкі, які заснаваў тут суконную (1807 год) і папяровую фабрыкі (1809 год).
.jpg)
У 1840-я гады ў Азёрах было 116 двароў. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) расейскія ўлады канфіскавалі маёнтак у Валіцкіх. Мясцовыя прадпрыемствы прыйшлі ў заняпад. У канцы 1870-х гадоў у мястэчку дзейнічалі касьцёл, царква і сынагога, працавалі заводы вырабу сьвечак і скураў. У 1895 годзе ў Азёрах утварылася гарбарнае прадпрыемства, у 1899 годзе аднавіла сваю дзейнасьць папярова-кардонная фабрыка. У 1904 годзе на ткацкім прадпрыемстве раздавалі лісты з зваротам «Да работнікаў» пра сьвята 1 траўня.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Азёры занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы часРэдагаваць
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Азёры абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР[3]. Згодна з савецка-польскай Рыскай мірнай дамовай 1921 году Азёры апынуліся ў складзе міжваенннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Гарадзенскага павету Беластоцкага ваяводзтва. У гэты час тут пачалі дзейнічаць гурткі БСРГ, якія неўзабаве праз жорсткі ўціск польскіх уладаў перайшлі да КПЗБ і КСМЗБ. У 1924 годзе ў мястэчку адбыўся антыўрадавы мітынг, а ў 1926 годзе 130 работнікаў лесапільні прыпынялі работу празь незадаволенасьць умовамі працы[4].
У 1939 годзе Азёры ўвайшлі ў БССР, дзе ў 1940 годзе сталі цэнтрам сельсавету. За часамі нямецка-савецкай вайны ў 1941—1944 гадох у вакольных лясах дзейнічалі савецкія партызаны. У 1942 годзе яны зьнішчылі ў мястэчку вайсковы аддзел Трэцяга Райху.
На 1989 год у Азёрах быў 741 двор. У 2009 годзе вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».
- Мястэчка на старых здымках
Рынак, 1915—1918 гг.
Касьцёл, каля 1900 г.
Касьцёл, 1915—1918 гг.
Касьцёл, 1941 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Старая царква, 1928 г.
Вуліца Школьная, 1907 г.
Сынагога, 1930-я гг.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
НасельніцтваРэдагаваць
ДэмаграфіяРэдагаваць
- XIX стагодзьдзе: 1830 год — 426 муж., зь іх шляхты 7, духоўнага стану 2, мяшчанаў-юдэяў 235, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 181[5]; 1878 год — 1013 чал., зь іх 508 жыдоў[6]; 1897 год — 3283 чал.
- XX стагодзьдзе: 1921 год — 1755 чал.[7]; 1989 год — 2447 чал.[8]; 1999 год — 2828 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2010 год — 2705 чал.
ІнфраструктураРэдагаваць
У Азёрах працуюць сярэдняя школа, школа-інтэрнат, 2 дашкольныя ўстановы, дом культуры.
У 1990-я гады ў вёсцы збудавалі касьцёл Хрыста Валадара.
ЗабудоваРэдагаваць
Вуліцы і пляцыРэдагаваць
| Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
| Кастрычніцкая вуліца | Кароткая вуліца |
| Кірава вуліца | Дворная вуліца |
| Леніна плошча | Рынак пляц |
| Могілкавая вуліца | Піянэрская вуліца |
| Першамайская вуліца | Броварная вуліца |
| Пушкіна вуліца | Старарыбацкая вуліца |
| Савецкая вуліца | Гарадзенская вуліца |
| Чырвонаармейская вуліца | Скідзельская вуліца |
| Чырвонапартызанская вуліца | Астрынская вуліца Царкоўная вуліца |
З усёй урбананімічнай спадчыны Азёраў да нашага часу гістарычную назву захавала толькі вуліца Школьная.
ЭканомікаРэдагаваць
Прадпрыемствы: норкавая фэрма, лесазавод.
Турыстычная інфармацыяРэдагаваць
.jpg)
СлавутасьціРэдагаваць
- Магіла паўстанцаў 1863—1864 гг.
- Могілкі старыя каталіцкія
- Царква Сьвятога Духа (1866; мураўёўка)
Каля Азёраў захаваліся помнікі археалёгіі: 2 стаянкі першабытнага чалавека (8—5-га і 3-га тыс. да н. э.) і курганныя могільнікі.
Страчаная спадчынаРэдагаваць
- Касьцёл Маці Божай Ружанцовай (XVIII ст.)
- Царква (1676)
- Сынагога (XVIII ст.)
КрыніцыРэдагаваць
- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 167.
- ^ БЭ. Т. 1. — Менск, 1996. С. 164.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Ткачоў М., Трусаў І., Шаблюк В. Азёры // ЭГБ. Т. 1. — Менск, 1993. С. 70.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 412.
- ^ Słownik geograficzny... T. III. — Warszawa, 1882. S. 580.
- ^ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom V: Województwo Białostockie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924.
- ^ Ткачоў М., Трусаў І., Шаблюк В. Азёры // ЭГБ. Т. 1. — Менск, 1993. С. 69.
ЛітаратураРэдагаваць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 1996. — 552 с.: іл. ISBN 985-11-0036-6
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Гродзенскага р-на. — Менск: БелЭн, 1993. — 431 с.: іл. ISBN 5-85700-084-Х.
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1993. — 494 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-074-2.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.