Сялява (заказьнік)

«Сялява» — рэспубліканскі краявідны заказьнік Беларусі, заснаваны ў лютым 1993 году на поўначы Крупскага раёну Менскай вобласьці і поўдні Чашніцкага раёну Віцебскай вобласьці.

Сялява
Возера Сялява (2003 год)
Плошча	19 364,83 га
Краіна	Беларусь
Геаграфічныя каардынаты	54° пн. ш. 29° у. д. / 54; 29
Месцазнаходжаньне	Крупскі раён
Утварэньне	25 лютага 1993 (31 год таму)
Сялява на мапе Беларусі Сялява

Быў створаны для аховы азёраў і ваколічных краявідаў з рэдкімі відамі жывёлаў і расьлінаў. Улучаў азёры Сялява, Абіда, Худава, Болюцкае і Квеціна, а таксама прылеглыя лясы і сельскагаспадарчыя палеткі. Меў буйна- і дробнаўзгорысты рэльеф з хваліста-марэнна-азёрнымі краявідамі Беларускага Паазер'я. Расьлінны сьвет налічваў 578 відаў найвышэйшых судзінкавых расьлінаў і 27 відаў водарасьцяў, зь іх 11 рэдкіх відаў, занесеных у Чырвонаю кнігу Беларусі: звычайны барванец, цёмначырвоны гайнік, горны купальнік, эўрапейская пярэспа і чарапіцавы шпажнік. Сустракалася шмат дэкаратыўных, кармавых і лекавых відаў расьлінаў. Жывёльны сьвет улучаў 142 віды птушак і 40 відаў сысуноў, 10 відаў земнаводных і 5 відаў паўзуноў. Сярод іх 20 відаў былі ў Чырвонай кнізе: барсук, вялікі і малы бугай, дзербнік, вялікі зьмеяед, каршачок, буры мядзьведзь, малая паганка, малы падворлік, звычайная пустальга, скапа і арэшнікавая соня. У азёрах прамысловае значэньне мелі гусьцяра, лешч, плотка, сом, судак, шчупак і язь. Даўжыня берагавой лініі возера Сялява складала 50,4 км. На возеры знаходзілася 3 выспы.

2 ліпеня 2014 году Савет міністраў Беларусі ўхваліў Пастанову № 648, якой павялічыў плошчу заказьніка на 103,83 га да 19 319,83 га. На землях заказьніка «Сялява» дадаткова забаранілі выведку і здабычу карысных выкапняў, а таксама спальваньне пасечаных рэшткаў нарыхтаванай драўніны. Дапускалася толькі санітарная высечка ў выпадку поўнай гібелі насаджэньняў. Паводле Пастановы № 648, у заказьніку таксама забаранілі разьмяшчаць адкіды. На паўночнай высьпе археолягі раскапалі паселішча 3-га тысячагодзьдзя да народзінаў Хрыста, дзе знайшлі печ для выплаўкі жалеза, скарб і скроневае жаночае ўпрыгажэньне. У 2014—2017 гадох возера Сялява зарыблялі сяголеткамі шчупака каля вёсак Дубы і Калодніца (Заборскі сельсавет), Клішына (Халопеніцкі сельсавет) і Худава (Заборскі сельсавет). Плошча возера складала 15 кв.км. Яго добраўпарадвалі Крупская лясная гаспадарка (Крупскі пасёлак), ААТ «Кляновічы» (Бобрскі сельсавет), Крупскі раённы выканаўчы камітэт і заказьнік «Сялява» (Прошыка), кіраўніком якога быў Сяргей Мазьнёў. Для гэтага выкарыстоўвалі звыш 3000 шчупакоў агульнай масай звыш тоны зь Любані, Новалукомлю, Ігумену і рыбнай гаспадаркі «Волма» (Азёрны пасёлак у Ігуменскім раёне). Возера Сялява было праточным. На поўдні ў яго ўпадала Высокая рака, а на ўсходзе — рака Ракітаўка. Па паўднёвым захадзе возера Сялява злучалася пратокай з возерам Худавец, а на захадзе і поўначы ў яго ўпадалі 3 ручаі. З возера Сялява выцякала рака Югна, якая ўпадала ў возера Абіда на поўначы. Даўжыня возера Сялява перавышала 14 км, сярэдняя шырыня складала 1,2 км, а найбольшая глыбіня дасягала 17,6 м. Азёрная катлавіна падзялялася на сярэдзінную, што была вузкай і глыбакаводнай, а таксама на паўночную, што была шырокай. Берагавая лінія была моцная зрэзаная мысамі і паўвыспамі з глыбокімі затокамі. Дно возера было пясчаным да глыбіні 10 мэтраў, а ніжэй было высланае сапрапэлем. Плошча найбольшай на Сяляве выспы складала 105 га. У складзе расьліннасьці заказьніка лясы займалі 58 % земляў, балоты — 7 %, а лугі — каля 1 %. На берагах Сялявы існавала 7 пляцовак адпачынку — «Выспа» (Белыя Баркі), «Гузовіна», «Залаты рог» (Худава), «Камсамольскі бераг» (Калодніца), «Лебядзіны бераг» (Вялікія Хальнявічы), «Панская купальня» (Калодніца) і «Шып» (Дубы). Экалягічная сьцежка «Прошыцкія балоты» пралягала празь лес на правым баку Сялявы на 6 км, зь якіх 5 км праходзіла па вадзе.

На 2022 год каля паловы земляў заказьніка прыпадала на лясы, куды выдавалі пуцёўкі для паляваньня на глушцоў, гусей, казарак і цецерукоў. Таксама дзейнічалі хаткі паляўнічых і рыбаловаў (Янаўшчына ў Халопеніцкім сельсавеце). Возера Сялява ўзьнікла ў 1956 годзе ў выніку ўздыму ўзроўня вады на рацэ Югне, дзе пабудавалі плаціну для Сяляўскай гідраэлектрастанцыі. Паўночная частка возера мела глыбіню да 11 мэтраў, а паўднёвая — да 17,6 м. На поўдзень ад возера месьцілася вёска Прошыка Заборскага сельсавету, дзе знаходзілася кіраўніцтва заказьніка. Возера Сялява месьцілася за 20 км на поўнач ад Крупак і адносілася да басэйну Дзьвіны. Сярэдзінная частка Сялявы падзялялася выспай на паўночны і паўднёвы плёсы. Прыбярэжнае плыткаводзьдзе зарастала трысьнягом і чаротам. Каля ўпадзеньня ручаёў і вадацёкаў цягнулася паласа аеру. На возеры налічвалася 16 відаў рыбы: акунь, гусьцяра, ёрш, карась, краснапёрка, лешч, лінь, мянтуз, плотка, пячкур, рапушка, сом, уклея, шчупак, шыпоўка і язь. На поўдні заказьніка месьцілася балота Жалязьніца. З захаду на ўсход заказьнік перасякала асфальтаваная аўтадарога Н8641, якая ішла з Халопенічаў ў Лютыя (Заборскі сельсавет) праз 6 вёсак Заборскага сельсавету ў заказьніку — Дуброўка, Дакучына, Прошыка, Гузовіна, Дубы і пасёлак Язбы. Таксама з Крупак у Прошыку пралягала аўтадарога Н8642.

Вонкавыя спасылкі

• Сувязныя зьвесткі (рас.) // Заказьнік «Сялява», 2022 г. Праверана 2 чэрвеня 2022 г.
  • Цэны (рас.)