Мікола Гусоўскі

беларускі і польскі паэт

Міко́ла Гусо́ўскі (па-лацінску: Nicolaus Hussovianus, па-польску: Mikołaj Hussowczyk; прыкладна 1470 — прыкладна пасьля 1533) — паэт Вялікага Княства Літоўскага; у сучасным літаратуразнаўстве — беларускі[4][5] і польскі паэт-гуманіст і асьветнік эпохі Адраджэньня, прадстаўнік новалацінскай усходнеэўрапейскай школы паэзіі.

Мікола Гусоўскі
лац. Mikoła Husoŭski
Nicolaus Hussovianus
Мікола Гусоўскі (меркаваны партрэт). Марка Белпошты (1996)
Мікола Гусоўскі (меркаваны партрэт). Марка Белпошты (1996)
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся каля 1470
Памёр 1533[1][2]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці паэзія
Кірунак новалацінізм
Жанр паэма, верш
Мова лацінская мова[3]
Значныя творы «Песьня пра зубра»

Біяграфія

рэдагаваць

Нараджэньне

рэдагаваць

Нарадзіўся верагодна ў вёсцы Уса (Усава) цэнтральнай Беларусі[5], дакладнае месцазнаходжаньне якой дагэтуль нявысьветленае за нястачаю дакумэнтальных крыніцаў. Паходзіў зь сям’і паляўнічага.

Адукацыя

рэдагаваць

Авалодаў пісьмом у катэдральнай або царкоўна-прыходзкай школе. Працягваў навучаньне ва ўнівэрсытэтах Балёньні, Вільні, Кракава.

Місія ў Рым (1518—1522)

рэдагаваць
 
Песьня пра зубра

Быў у складзе пасольства Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага на чале з Эразмам Вітэліюсам у Рым. На замову Папы Рымскага Льва Х напісаў паэму: «Песьня пра зубра». Арыгінальная назва: «Carmen de statura feritate ac venatione Bisontis» («Песьня пра аблічча, дзікасьць зубра і паляваньне на яго»). Калі паэт заканчваў пісаць паэму, чума прыйшла на Апэнінскі паўвостраў. Уражаны трагічнымі падзеямі, Гусоўскі стварае верш-малітву «Да сьвятога Сэбастыяна». Памерлі і папа Леў X і біскуп Вітэліюс. Без апекуноў ён ня змог надрукаваць свой твор у Рыме, але толькі ў 1523 годзе ў Кракаве, пры дапамозе вялікай княгіні літоўскай і каралевы польскай Боны Сфорца, ён змог надрукаваць свой верш-малітву.

Прозьвішча

рэдагаваць

Выдаючы ў 1523 годзе сваю паэму, паэта даў ёй гэткі лацінскі загаловак: «Carmen Nicolai Hussoviani de statura, feritate, ac venatione Bisontis», што па беларуску будзе: «Песьня Міколы Гусавяніна пра выгляд і дзікасьць зубра ды пра паляваньне на яго». З лацінскага загалоўку відаць, што сам паэта сябе называў па лацінску «Hussovianus». Шануючы волю аўтара, па беларуску й трэба прозьвішча паэты падаваць у напісаньні як найбліжэйшым да арыгіналу – Гусавянін. Беларускай мове характэрныя падобныя, створаныя ад месца паходжаньня, назовы: палачанін, віцеблянін, лідчанін. З часам у архіўных крыніцах было знойдзенае ня рукой самога паэты ды няведамым часам дадзенае напісаньне ягонага прозьвішча «Husowski», якое, як блізкое польскай мове, польскія аўтары цяпер пераважна й ўжываюць[6].

Меркаваны партрэт

рэдагаваць
 
Выява ў першым выданьні кнігі.

Беларуская дасьледніца Жанна Вацлаваўна Некрашэвіч-Кароткая лічыць, што адшукала ў першым выданьні паэмы аўтэнтычную выяву, на якой адлюстраваны Мікола Гусоўскі[7]. Аднак М. Касьцюковіч зьвяртае ўвагу, што тая ж выява зьмешчаная ў мностве іншых выданьняў Віетора, прычым кніга Гусоўскага сярод іх — ня першая храналягічна; выглядае, такім чынам, што гэта проста марка друкара, натхнёная, гледзячы па ўсім, пэрсанальнай эмблемай Эразма Ратэрдамскага[8].

  • паэма «Песьня пра зубра». «Carmen de statura feritate ac venatione Bisontis» («Песьня пра аблічча, дзікасьць зубра і паляваньне на яго») 1523;
  • верш «Суцяшэньне» 1523;
  • верш-малітва «Да сьвятога Себасьцяна» 1523;
  • паэма «Новая і славутая перамога над туркамі…» 1524;
  • паэма «Жыцьцё і подзьвігі сьвятога Гіяцынта» 1525.

Пераклады

рэдагаваць

На беларускай мове існуе тры пераклады «Песьні пра зубра», якія належаць пяру Язэпа Семяжона, Уладзімера Шатона і Натальлі Арсеньневай. Акрамя беларускай яна перакладзеная на польскую, летувіскую, расейскую і ўкраінскую мовы.

Імем Міколы Гусоўскага названа вуліца ў Менску (53°54′13.13″ пн. ш. 27°30′50.05″ у. д. / 53.9036472° пн. ш. 27.5139028° у. д. / 53.9036472; 27.5139028).

У 1980 годзе ЮНЭСКО з нагоды 500-годзьдзя паэта ўключыла імя Міколы Гусоўскага ў каляндар міжнародных датаў выдатных дзеячоў сусьветнае культуры.

  1. ^ Deutsche Nationalbibliothek Record #118962507 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
  2. ^ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (фр.): плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
  3. ^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
  4. ^ Гусоўскі Мікола // Беларусь: энцыкл. даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш. — Мінск: БелЭн, 1995. С. 256
  5. ^ а б Вячаслаў Чамярыцкі. Гусоўскі Мікола // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 562
  6. ^ Р. Максімовіч. Рэцэньзія: Мікола Гусоўскі. Песня пра зубра. Пераклаў з лацінскай мовы Язэп Семяжон. Мінск, Выдав. «Мастацкая літаратура», 1973, 96 бал // Запісы БІНіМ. — New York: Беларускі інстытут навукі і мастацтва, 1977. — Т. 15. — С. 103—109.
  7. ^ Виктор Корбут. «Песнь о зубре. Обнаружен портрет Миколы Гусовского». Беларусь Сегодня. 19-03-2004
  8. ^ Николай Костюкович. Закрытие чудных открытий // Веды, 27.08.2012. С. 6.

Літаратура

рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць