Моўчадзь
Мо́ўчадзь[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Моўчадзі. Цэнтар сельсавету Баранавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 661 чалавек. Знаходзіцца за 33 км на паўночны захад ад Баранавічаў; на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Зьдзецел Р108[2]. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Ліда (не займаецца прыёмам-адпраўкай грузаў, найбліжэйшая грузавая станцыя — Міцкевічы).
| Моўчадзь лац. Moŭčadź | |
.jpg) Вуліца мястэчка | |
| Дата заснаваньня: | 1503 |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Берасьцейская |
| Раён: | Баранавіцкі |
| Сельсавет: | Маўчадзкі |
| Вышыня: | 193 м н. у. м. |
| Насельніцтва: | 661 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 163 |
| Паштовы індэкс: | 225340 |
| СААТА: | 1204854046 |
| Нумарны знак: | 1 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°18′46″ пн. ш. 25°41′57″ у. д. / 53.31278° пн. ш. 25.69917° у. д.Каардынаты: 53°18′46″ пн. ш. 25°41′57″ у. д. / 53.31278° пн. ш. 25.69917° у. д. |
Моўчадзь на мапе Беларусі ±   Моўчадзь | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Моўчадзь — даўняе мястэчка гістарычнай Слонімшчыны (частка Наваградчыны).
Назва
рэдагавацьНа думку навукоўцаў, тапонім Моўчадзь (як і адпаведны гідронім) мае балцкае паходжаньне або ўтварыўся ад асабістага імя[3].
Назва вёскі на іншых мовах: рас. Молчадь, польск. Mołczadź, ідыш Meitshet.
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьУпершыню Моўчадзь упамінаецца ў 1-й палове XV ст., калі тут заснавалі касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. З 1486 году ў пісьмовых крыніцах паселішча значыцца як мястэчка Слонімскага павету, уладаньне вялікіх князёў.
У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1654 годзе Моўчадзь зруйнавалі маскоўскія захопнікі, па чым улады Рэчы Паспалітай вызвалілі яе ад падаткаў. У 1660-я гады маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Халецкіх, у 1716—1770 гадох — Юдзіцкіх, пазьней — Тызэнгаўзаў.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Моўчадзь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слонімскім павеце. У 1860-я гады ў мястэчку было 127 двароў, дзеялі касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (ліквідаваны расейскімі ўладамі ў 1867 годзе) царква, капліца і 2 юдэйскія малітоўныя дамы, штогод праводзілася 4 кірмашы. У 1879 годзе адбыўся вялікі пажар, які зьнішчыў паселішча. На 1886 год тут было 45 двароў 2 царквы, 3 сынагогі, школа, бровар, торг у нядзелі, 4 кірмашы.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Моўчадзь занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
рэдагаваць25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Моўчадзь абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, у Баранавіцкі павет («падраён») Баранавіцкага раёну[4]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Моўчадзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Слонімскім, з 1926 году — у Баранавіцкім павеце.
У 1939 годзе Моўчадзь увайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Гарадзішчанскага раёну, з 25 сьнежня 1962 году ў Баранавіцкім раёне. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1998 год тут было 369 двароў, на 1999 год — 348. У 2000-я гады Моўчадзь атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».
У 2021 годзе памагатыя рэжыму Лукашэнкі разбурылі млын, помнік архітэктуры пачатку XX стагодзьдзя.
- Мястэчка на старых здымках
-
Панарама, 1915 г. -
Панарама, 1917 г. -
Панарама, 1917 г. -
Касьцёл, да 1918 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
-
Царква, да 1918 г. -
Рынак, да 1918 г. -
Станцыя, 1916 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць- XIX стагодзьдзе: 1830 год — 363 муж., зь іх шляхты 6, духоўнага стану 2, мяшчанаў-юдэяў 183, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 169, жабракоў 3[5]; 1865 год — 737 чал.; 1885 год — 1128 чал. (524 муж. і 604 жан.), зь іх 702 юдэі[6]; 1886 год — 479 чал.[7][8]
- XX стагодзьдзе: 1921 год — 1483 чал.[9][10]; 1998 год — 882 чал.[11]; 1999 год — 870 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2010 год — 661 чал.
Інфраструктура
рэдагавацьУ Моўчадзі працуюць сярэдняя школа, школа-інтэрнат, дашкольная ўстанова, лякарня.
У 1990-я гады ў вёсцы збудавалі новы касьцёл.
Забудова
рэдагавацьВуліцы і пляцы
рэдагаваць| Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
| Кірава вуліца | Калесьніцкая вуліца[12] |
| Савецкая вуліца | ? |
З урбананімічнай спадчыны Моўчадзі да нашага часу гістарычную назву захавала толькі Слонімская вуліца. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы. Таксама ў мястэчку існавалі вуліцы Рыбацкая і Юрздыка.
Турыстычная інфармацыя
рэдагавацьСлавутасьці
рэдагаваць- Карчма (канец ХІХ ст.)
- Могілкі юдэйскія
- Сынагога (канец ХІХ ст.)
- Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1869—1873; мураўёўка)
Страчаная спадчына
рэдагаваць- Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
- Млын (пачатак ХХ ст.)
Галерэя
рэдагаваць- Краявіды Моўчадзі
-
-
Млын -
Старая камяніца -
Могілкі юдэйскія
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Асобы
рэдагаваць- Аляксандар Данілевіч (1877—1949) — пэдагог, публіцыст, матэматык
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010. — 319 с. ISBN 978-985-458-198-9. (pdf, djvu, online) С. 69.
- ^ Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 2 августа 1993 г. № 516 (СП Республики Беларусь, 1993 г., № 22, ст. 426) «Об утверждении перечня автомобильных дорог республиканского значения и единого порядка установления километража, нумерации автомобильных дорог общего пользования»
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 240.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 414.
- ^ Krzywicki J. Mołczadź // Słownik geograficzny... T. VI. — Warszawa, 1885. S. 642.
- ^ Шаблюк В., Вяроўкін-Шэлюта У. Моўчадзь // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 221.
- ^ БЭ. — Мн.: 2000 Т. 10. С. 530.
- ^ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I — Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923
- ^ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej — podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku. — Lwów: Książnica-Atlas, 1933
- ^ Шаблюк В., Вяроўкін-Шэлюта У. Моўчадзь // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 222.
- ^ Стефанович А. Воспоминания детства
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10: Малайзія — Мугаджары. — 544 с. — ISBN 985-11-0169-9
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.