Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»
Крыштап Мікалай Радзівіл (мянушка «Пярун»; 9 лютага 1547, Вільня — 20 лістапада 1603, вёска Ласосна каля Горадні) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Крайчы (1567—1569) і падчашы вялікі літоўскі (1569—1579), гетман польны літоўскі (1572—1589), падканцлер вялікі літоўскі (1579—1585), ваявода віленскі (з 1584) і адначасна гетман вялікі літоўскі (з 1589).
.jpg) Крыштап Радзівіл. М. Бачыявэлі, 1781 | |
 Герб Трубы | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 9 лютага 1547 Вільня |
| Памёр | 20 лістапада 1603 Ласосна каля Горадні |
| Пахаваны | |
| Род | Радзівілы |
| Бацькі | Мікалай Радзівіл «Руды» Кацярына з Таміцкіх |
| Жонка | Кацярына з Собекаў Кацярына з Астроскіх Кацярына з Тэнчынскіх Альжбета з Астроўскіх |
| Дзеці | ад 2-га шлюбу: Януш ад 3-га шлюбу: Крыштап, Альжбета |
| Дзейнасьць | дыплямат |
| Подпіс | .jpg){kind=small}
|
Меў адну з найбольшых лятыфундыяў у Вялікім Княстве Літоўскім. Асноўныя маёнткі — Валожын, Койданаў, Смалявічы, Станькаў, Уселюб ды іншыя (сучасная Беларусь); Біржы, Віжуны (сучасная Летува); Орля (сучасная Польшча). Быў старостам барысаўскім, кокенгаўзэнскім і інш. Князь Сьвятой Рымскай Імпэрыі на Біржах і Дубінках.
Біяграфія
рэдагавацьЗь біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Мікалая «Рудога», канцлера вялікага літоўскага, і Кацярыны з Таміцкіх. Меў брата Мікалая.
Атрымаў хатнюю адукацыю. Браў удзел у Інфлянцкай вайне (1558—1582 гады), пачынаючы зь бітвы на Уле (1564 год). З 1567 году быў ротмістрам коннай роты, пазьней атрымаў урады крайчага, падчашага, гетмана польнага, ахоўваў паўночна-ўсходнюю мяжу дзяржавы. У кампаніі 1580 году ўзяў замак Усьвяты і нанёс паразу маскоўскаму войску каля Вялікіх Лук. У жніўні-кастрычніку 1581 году ягоны аддзел (4 тыс. чалавек) разам з аддзелам Ф. Кміты-Чарнабыльскага (2 тыс. чалавек) зьдзейсьніў рэйд да вярхоўяў Волгі, заняў Старыцу і Ржэў. Гэты рэйд і аблога Пскова прымусілі Івана Жахлівага падпісаць замірэньне.
У 1579—1584 гадох меў урад кашталяна троцкага, адначасна ў 1579—1585 гадох падканцлер вялікі літоўскі. Па сьмерці бацькі з 1584 году — ваявода віленскі.
Быў прыхільнікам самастойнасьці Вялікага Княства Літоўскага. Па сьмерці Стэфана Баторыя падтрымліваў плян часткі літоўскіх магнатаў і шляхты скласьці дзяржаўную унію паміж Вялікім Княствам Літоўскім, Каралеўствам Польскім і Маскоўскай дзяржавай на чале зь вялікім князем. Быў прыхільнікам мірных дачыненьняў з Масквой.
У 1589 годзе атрымаў булаву гетмана вялікага літоўскага. На чале аддзелаў літоўскага войска змагаўся з паўстаньнем Налівайкі 1594—1596 гадоў. У вайну Рэчы Паспалітай са Швэцыяй (1600—1629 гады) з 1600 году камандаваў войскамі ў Інфлянтах. 23 чэрвеня 1601 году нанёс паразу швэдзкаму войску пад Кокенгаўзэнам, у ліпені 1601 году ўзяў Вэндэн.
Дамогся шлюбу ў 1600 годзе Соф’і Алелькавіч з сваім 21-гадовым сынам Янушам[1]. Па сьмерці Соф’і (1612 год) Слуцкае княства і іншыя ўладаньні Алелькавічаў перайшлі да роду Радзівілаў. Як і бацька, вызнаваў кальвінізм, будаваў кальвініскія саборы. Пры ягоным двары было шмат навукоўцаў, зь ім мелі зьвязкі дзеячы беларускай культуры: А. Рымша, Г. Пельгрымоўскі, С. Рысінскі, А. Волан.
У шлюбе з Ганнай Собек меў дачку і сына Мікалая, у шлюбе з Кацярынай Астроскай — сына Януша, у шлюбе з Кацярынай Тэнчынскай — дачку і сына Крыштапа. Шлюб з Альжбетай Астроскай быў бязьдзетным[2].
У літаратуры
рэдагавацьПаход Крыштапа Радзівіла ў тылы маскоўскіх войскаў увосень 1581 году паслужыў нагодай для стварэньня шэрагу паэтычных твораў: лацінамоўныя паэмы «Апісаньне маскоўскага паходу князя Крыштапа Радзівіла» Ф. Градоўскага (Кракаў, 1582 год), «Панэгірык… у гонар князя Крыштапа Радзівіла» Г. Пельгрымоўскага (Кракаў, 1583 год) і польскамоўная «Паход на Маскву» Я. Каханоўскага (Кракаў, 1583 год). Найбольш падрабязнае паэтычнае апісаньне паходу К. Радзівіла стварыў А. Рымша ў паэме «Дзесяцігадовая аповесьць ваенных справаў князя Крыштапа Радзівіла»[3].
Галерэя
рэдагаваць- Іканаграфія Крыштапа Мікалая Радзівіла «Перуна»
-
Невядомы мастак, 1646—1653 гг. -
З альбому «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 г. -
М. Старкман, 1857 г. -
В. Герсан, 1860—1862 гг.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Грицкевич А. П. Древний город на Случи. — Мн.: Полымя, 1985. С. 14.
- ^ Грыцкевіч А. Радзівіл Крыштоф // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 490.
- ^ Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Том 1. Даўняя літаратура XI — першай паловы XVIII стагоддзя. — Мінск. Беларуская навука. 2006. С. 472.
Літаратура
рэдагаваць- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0