Дыктатура

Дыктату́ра (ад лац. dicto — «прадпісваю») — лад неабмежаванага панаваньня на чале з правадыром, што суправаджаецца здушэньнем грамадзянскай супольнасьці, палітычным запалохваньнем, засяроджаньнем улады ў руках правадыра, усталяваньнем прававых абмежаваньняў грамадзянскіх правоў і свабодаў. Унутранае й зьнешняе кіраваньне грунтуецца на прымусе непакорных і бачаньні асаблівага значэньня правадыра. Ягонае імя й вызначанае ім грамадзкае мысьленьне дае назоў адпаведнай разнастайнасьці самаўладзьдзя (абсалютызм, банапартызм, таталітарызм, фашызм). У канстытуцыях Італіі й Францыі прадугледжвае ажыцьцяўленьне ў надзвычайных абставінах узброенага гвалту для аднаўленьня законнасьці. Згодна вызначэньнем дэмакратыя ёсьць рэжымам, пры якім кіраўнікі абіраюцца шляхам канкураваных і сумленных выбараў, таму дыктатуры не зьяўляюцца дэмакратыямі.

Формы кіраваньня й палітычныя рэжымы
Арыстакратыя Дэмакратыя Імітацыйная дэмакратыя Лібэральная дэмакратыя Прадстаўнічая дэмакратыя Прамая дэмакратыя Гібрыдны рэжым Аўтарытарызм Ваенна-бюракратычны рэжым Карпаратыўны аўтарытарызм Дататалітарны аўтарытарызм Посткаляніяльны аўтарытарызм Расавая квазідэмакратыя Султаніцкі рэжым Інфармацыйная аўтакратыя Таталітарызм Анархія Дэспатызм Джамахірыя Дыктатура Ваенная дыктатура Клептакратыя Карпаратакратыя Мэрытакратыя Манархія Абсалютная манархія Ангельскі абсалютызм Саслоўна-прадстаўнічая манархія Канстытуцыйная манархія Дуалістычная манархія Парлямэнтарная манархія Аднапартыйная сыстэма Алігархія Ахлакратыя Плутакратыя Рэспубліка Парлямэнцкая рэспубліка Прэзыдэнцкая рэспубліка Зьмяшаная рэспубліка Супэрпрэзыдэнцкая рэспубліка Савецкая рэспубліка Тэакратыя Тэхнакратыя Матрыярхат Патрыярхат Тыранія Фэадалізм Манархія з рэспубліканскімі элемэнтамі Тэакратычная рэспубліка

З XIX і XX стагодзьдзяў дыктатуры й канстытуцыйныя дэмакратычныя дзяржавы сталіся дзьвюма асноўнымі формамі кіраваньня ў сьвеце, паступова ліквідуючы манархіі, якая да таго была традыцыйнай і шырока распаўсюджанай формай дзяржаўнага кіраваньня. Звычайна ва ўмовах дыктатарскага рэжыму лідэр краіны атаясамляецца з тытулам дыктатара, хаця фармальны тытул можа нагадваць нешта падобнае на слова «правадыр» ці «лідэр». Распаўсюджаным аспэктам, які характарызуе дыктатуру, ёсьць выкарыстаньне дыктатарам сваёй моцнай індывідуальнасьці, звычайна шляхам падаўленьня свабоды думкі й слова ў масах, каб захаваць поўнае палітычнае й сацыяльнае вяршэнства й стабільнасьць. Дыктатуры й таталітарныя грамадзтвы звычайна выкарыстоўваюць палітычную прапаганду для памяншэньня ўплыву прыхільнікаў альтэрнатыўных сыстэмаў кіраваньня.

Паводле марксізму-ленінізму пераход да сацыялізму адбываецца праз устанаўленьне дыктатуры пралетарыяту шляхам перавароту. У Старажытным Рыме часоў Рэспублікі тытул дыктара быў найвышэйшай надзвычайнай пасадай, якую да прыкладу мелі Гай Юліюс Цэзар і Люцыюс Карнэліюс Сула.

Прадухіленьне

Пазьбяганьню самаўладзьдзя спрыяе акрэсьленьне ў асноўным законе дзяржавы наступных рамак:

• мэта ўраду;
• межы ўлады;
• спосаб і тэрміны выбараў ураду й заканадаўцаў;
• неад’емныя правы грамадзянаў;
• дачыненьні ўраду зь мясцовым самакіраваньнем;
• дакладнае падзяленьне ўлады між выканаўчай, заканадаўчай і судовай галінамі;
• забарона ўсялякага мяшаньня войска, выведкі й паліцыі ў палітыку;
• наданьне асноўных паўнамоцтваў мясцоваму самакіраваньню;
• адсутнасьць невыканальных абавязкаў і ўмоваў, што вымагаюць засяроджаньня кіраваньня;
• адназначнасьць, зразумеласьць для большасьці насельніцтва й простасьць асноўнага закону.

Вонкавыя спасылкі

• Дыктатура. Encyclopædia Britannica^(анг.).
• Што такое дыктатура?. Study.com^(анг.).
• Дыктатура. ScienceDirect^(анг.).
• Прыклады дыктатураў. Your Dictionary^(анг.).