Дыктатура
Дыктату́ра (ад лац. dicto — «прадпісваю») — лад неабмежаванага панаваньня на чале з правадыром, што суправаджаецца здушэньнем грамадзянскай супольнасьці, палітычным запалохваньнем, засяроджаньнем улады ў руках правадыра, усталяваньнем прававых абмежаваньняў грамадзянскіх правоў і свабодаў. Унутранае й зьнешняе кіраваньне грунтуецца на прымусе непакорных і бачаньні асаблівага значэньня правадыра. Ягонае імя й вызначанае ім грамадзкае мысьленьне дае назоў адпаведнай разнастайнасьці самаўладзьдзя (абсалютызм, банапартызм, таталітарызм, фашызм). У канстытуцыях Італіі й Францыі прадугледжвае ажыцьцяўленьне ў надзвычайных абставінах узброенага гвалту для аднаўленьня законнасьці. Згодна вызначэньнем дэмакратыя ёсьць рэжымам, пры якім кіраўнікі абіраюцца шляхам канкураваных і сумленных выбараў, таму дыктатуры не зьяўляюцца дэмакратыямі[1].
| Базавыя формы кіраваньня |
|---|
| Крыніца ўлады |
|
| Форма дзяржаўнага ладу |
| Формы дзяржаўнага кіраваньня |
| Іншае |
| рэд · пр · разм |
З XIX і XX стагодзьдзяў дыктатуры й канстытуцыйныя дэмакратычныя дзяржавы сталіся дзьвюма асноўнымі формамі кіраваньня ў сьвеце, паступова ліквідуючы манархіі, якая да таго была традыцыйнай і шырока распаўсюджанай формай дзяржаўнага кіраваньня. Звычайна ва ўмовах дыктатарскага рэжыму лідэр краіны атаясамляецца з тытулам дыктатара, хаця фармальны тытул можа нагадваць нешта падобнае на слова «правадыр» ці «лідэр». Распаўсюджаным аспэктам, які характарызуе дыктатуру, ёсьць выкарыстаньне дыктатарам сваёй моцнай індывідуальнасьці, звычайна шляхам падаўленьня свабоды думкі й слова ў масах, каб захаваць поўнае палітычнае й сацыяльнае вяршэнства й стабільнасьць. Дыктатуры й таталітарныя грамадзтвы звычайна выкарыстоўваюць палітычную прапаганду для памяншэньня ўплыву прыхільнікаў альтэрнатыўных сыстэмаў кіраваньня[2][3].
Паводле марксізму-ленінізму пераход да сацыялізму адбываецца праз устанаўленьне дыктатуры пралетарыяту шляхам перавароту[4]. У Старажытным Рыме часоў Рэспублікі тытул дыктара быў найвышэйшай надзвычайнай пасадай, якую да прыкладу мелі Гай Юліюс Цэзар і Люцыюс Карнэліюс Сула.
Прадухіленьне
рэдагавацьПазьбяганьню самаўладзьдзя спрыяе акрэсьленьне ў асноўным законе дзяржавы наступных рамак:
- мэта ўраду;
- межы ўлады;
- спосаб і тэрміны выбараў ураду й заканадаўцаў;
- неад’емныя правы грамадзянаў;
- дачыненьні ўраду зь мясцовым самакіраваньнем;
- дакладнае падзяленьне ўлады між выканаўчай, заканадаўчай і судовай галінамі;
- забарона ўсялякага мяшаньня войска, выведкі й паліцыі ў палітыку;
- наданьне асноўных паўнамоцтваў мясцоваму самакіраваньню;
- адсутнасьць невыканальных абавязкаў і ўмоваў, што вымагаюць засяроджаньня кіраваньня;
- адназначнасьць, зразумеласьць для большасьці насельніцтва й простасьць асноўнага закону[5].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Ezrow, Natasha (2011). «Dictators and dictatorships: understanding authoritarian regimes and their leaders». Frantz, Erica. New York: Continuum. — ISBN 978-1-4411-1602-4.
- ^ Tucker, Robert C. (1965). «The Dictator and Totalitarianism». World Politics. 17 (4). — С. 555—583. — DOI:10.2307/2009322. JSTOR 2009322. OCLC 4907282504.
- ^ Cassinelli, C. W. (1960). «Totalitarianism, Ideology, and Propaganda». The Journal of Politics. 22 (1). — С. 68—95. DOI:10.2307/2126589. JSTOR 2126589. OCLC 6822391923.
- ^ Яўген Бабосаў. Дыктатура // Беларуская энцыкляпэдыя ў 18 тамах / Генадзь Пашкоў. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі, 1998. — Т. 6. — С. 280. — 576 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0106-0
- ^ Джын Шарп. Распрацоўка канстытуцыі // Ад дыктатуры да дэмакратыі. — Бостан: Інстытут імя Альбэрта Айнштайна, 2005. — С. 54-55. — 64 с.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Дыктатура. Encyclopædia Britannica (анг.).
- Што такое дыктатура?. Study.com (анг.).
- Дыктатура. ScienceDirect (анг.).
- Прыклады дыктатураў. Your Dictionary (анг.).