Гісторыя Зьдзецелу

Зьдзецел (Дзятлава) — даўняе мястэчка гістарычнай Слонімшчыны (частка Наваградчыны). Да нашага часу тут захаваліся барокавыя касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і палац Радзівілаў, часткова зруйнаваны расейскімі ўладамі.

Вялікае Княства Літоўскае

Палац Радзівілаў, 1871 год

Упершыню Зьдзецел упамінацецца ў 1440—1450-х гадох. У гэты час паселішча ўваходзіла ў склад Троцкага ваяводзтва. Каля 1492 году вялікі князь Казімер фундаваў тут будаваньне касьцёла. У 1498 годзе вялікі князь Аляксандар перадаў воласьць Зьдзецел гетману вялікаму Канстантыну Астроскаму ў вечнае карыстаньне з правам заснаваньня мястэчка^[1]. Апошні ў пачатку XVI ст. збудаваў у мястэчку драўляны замак, які некаторы час меў важнае абарончае значэньне (у дакумэнтах упамінаецца як двор Здетело).

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Зьдзецел увайшоў у склад Слонімскага павету Наваградзкага ваяводзтва. На 1580 год тут было 118 двароў і 5 вуліцаў^[1]. У пачатку XVIІ ст. Зьдзецел перайшоў у валоданьне Сапегаў. У 1624—1646 гадах Леў Сапега збудаваў у мястэчку касьцёл, пры якім дзейнічаў шпіталь. З 1655 году Зьдзецелам валодалі князі Палубінскія, з 1685 году — Радзівілы. На 1689 год — 126 двароў і 9 вуліцаў^[1].

Палац Радзівілаў, 1846 год

За часамі Вялікай Паўночнай вайны ў студзені 1708 году ў ваколіцах Зьдзецела некаторы час знаходзілася асноўная групоўка расейскіх войскаў. У самім мястэчку на працягу тыдню кватараваў маскоўскі гаспадар Пётар I. Пазьней Зьдзецел занялі швэды, якія спалілі яго разам з замкам. У 1743 годзе мястэчка пацярпела ад пажару. У 1751 годзе Радзівілы збудавалі ў Зьдзецеле палац. На 1784 год тут было 176 двароў, 5 вуліцаў і 3 завулкі; працавалі 3 млыны, школа і шпіталь^[1]. У канцы XVIII ст. мясьціна перайшла ў валоданьне Солтанаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Зьдзецел апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі. Апошні ўладальнік мястэчка Станіслаў Солтан браў удзел у паўстаньні 1830—1831 гадоў, за што расейскія ўлады канфіскавалі ягоныя маёнткі.

Рынак

У 1866 годзе ўлады Расейскай імпэрыі з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага склалі сьпіс населеных пунктаў, назвы якіх «перакруцілі ў час польскага панаваньня ў краі» (рас. подверглись извращению во время польского господства в здешнем крае) і якім неабходна надаць «тутэйшыя расейскія назвы» (рас. местные русские названия). Адным з пунктаў гэтага сьпісу было перайменаваньне Зьдзецелу ў Дзятлава^[2].

На 1878 год у Зьдзецеле было 118 двароў; дзейнічалі мураваны касьцёл, драўляная царква і 2 сынагогі; працавалі народная вучэльня, паштовая станцыя, валасная ўправа, магазын, крамы, 6 заезных двароў, корчмы; у аўторкі праводзіліся кірмашы. На 1914 год — працавалі ватная фабрыка, 5 мёдаварняў, лесапільня, цагельня і 2 гарбарныя заводы. У Першую сусьветную вайну ў жніўні 1915 году мястэчка занялі нямецкія войскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Зьдзецел абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён ўвайшоў у склад Беларускай ССР^[3]. Паводле Рыскай мірнай дамовы (1921) Зьдзецел апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Наваградзкага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Зьдзецел увайшоў у БССР, дзе 15 студзеня 1940 году атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стаў цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці (з 8 студзеня 1954 году ў складзе Гарадзенскай вобласьці). У Другую сусьветную вайну з 30 чэрвеня 1941 да 9 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 25 сьнежня 1962 году Зьдзецельскі раён расфармавалі, яго тэрыторыя ўвайшла ў склад Слонімскага, Наваградзкага і Лідзкага раёнаў. 6 студзеня 1965 году раён аднавілі ў складзе Гарадзенскай вобласьці.

21 чэрвеня 1990 году Зьдзецел атрымаў статус места. 1 сьнежня 2004 году адбылося афіцыйнае зацьверджаньне мескіх гербу і сьцяга.

Галерэя

Палац Радзівілаў

Палац Радзівілаў і Солтанаў
Па частковым руйнаваньні расейскімі ўладамі
З боку става, да 1939 году
З боку вуліцы Замкавай, да 1939 году

Рынак

Рынак і касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
1900 г.
да 1915 г.
1915 г.
1915 г.

1916 г.
1921 г.
Я. Булгак, 1926 г.
Ю. Клос, 1925 г.

Па пажары, 1933 г.
1930-я гг.
Аўтобус на Наваельню, 1930-я гг.
да 1939 г.

да 1939 г.
да 1939 г.
да 1939 г.
да 1939 г.

Вуліца Замкавая

Вуліца Замкавая
1915 год
1930-я
1930-я
да 1939 году

да 1939 году
да 1939 году
да 1939 году
да 1939 году

Вуліца Слонімская

Вуліца Слонімская і царква
Царква, 1915 год
1916 год
Школа, 1928 год
да 1939 году

Рака Зьдзецелка

Рака Зьдзецелка
да 1939 году
да 1939 году
да 1939 году
да 1939 году

Іншае

Места на старых здымках
Агульны выгляд, 1916 г.
Камяніца, 1916 г.
Вуліца Наваградзкая, 1916 г.
Вуліца, 1915—1918 гг.

Пажарная дружына, 1920 г.
Наваградзкая каля Рынку
Вуліца Памарайская. Лазьня
Вуліца Памарайская. Лякарня

Вуліца Памарайская. Юдэйская школа
Сынагога
Сынагога
Вуліца Савіцкая. Юдэйскія могілкі

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г Ярашэвіч А. Дзятлава // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 590.
^ Соркіна І. Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 377.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Дзятлаўскага р-на. — Мн.: Універсітэцкае, 1997. — 398 с.: іл. ISBN 985-09-0068-7
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.

[evkl-1] а ^б ^в ^г Ярашэвіч А. Дзятлава // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 590.

[2] Соркіна І. Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 377.

[at-3] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[1]

[2]

[3]