Царква Сьвятых Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Ружаны)

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Петрапаўлаўская царква.

Помнік сакральнай архітэктуры
Царква Сьвятых Пятра і Паўла
Царква Сьвятых Пятра і Паўла, аўтэнтычны выгляд (праект 1762—1788 рр.)
Краіна	Беларусь
Мястэчка	Ружаны
Каардынаты	52°51′59″ пн. ш. 24°53′19″ у. д. / 52.86639° пн. ш. 24.88861° у. д. / 52.86639; 24.88861Каардынаты: 52°51′59″ пн. ш. 24°53′19″ у. д. / 52.86639° пн. ш. 24.88861° у. д. / 52.86639; 24.88861
Канфэсія	Беларускі экзархат
Эпархія	Берасьцейская
Тып будынка	царква
Архітэктурны стыль	барока
Заснавальнік	Хрысьціна Масальская
Дата заснаваньня	1675
Асноўныя даты: 1675 — Заснаваньне 1762—1779 — Будаваньне мураванай царквы 1784—1788 — Будаваньне мураванага манастыра 1839 — У валоданьні Ўрадавага сыноду 1875 — Пажар 1878 — Перабудова
Рэліквіі і сьвятыні	Абраз «Маці Божая Адзігітрыя Ружанская» (1865)^[1]
Апошні плябан	ярэй Аляксандар Сень^[2]
Статус	ахоўваецца дзяржавай
Царква Сьвятых Пятра і Паўла на мапе Беларусі Царква Сьвятых Пятра і Паўла
Царква Сьвятых Пятра і Паўла на Вікісховішчы

Царква́ Сьвяты́х Пятра́ і Па́ўла і манасты́р базыля́наў — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Ружанах. Знаходзіцца ў цэнтры мястэчка, на гістарычным Рынку^[a]. Пры пабудове быў у юрысдыкцыі Сьвятога Пасаду, цяпер — у валоданьні Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры барока, мастацкае аблічча якога пацярпела ў выніку надбудовы купалоў-цыбулінаў. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Комплекс Ружанскага базылянскага манастыра складаецца з царквы і жылога корпуса.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Плян царквы (праект 1762—1788 рр.)

Манастыр, аўтэнтычны выгляд (праект 1762—1788 рр.)

Пад 1568 рокам у Ружанах згадваецца драўляная царква Сьвятых Пятра і Паўла, якая часам азначаецца адной з найстарэйшых цэркваў на Пружаншчыне^[3], хоць ад заснаваньня больш за два стагодзьдзі яна знаходзілася на тэрыторыі Слонімскага павету Вялікага Княства Літоўскага (тым часам Пружанскі павет Расейскай імпэрыі зьявіўся толькі 1795 року). У 1675 року пры царкве заснавалі базылянскі манастыр^[4].

Падчас войнаў XVII—XVIII стагодзьдзяў манастыр зазнаў моцныя пашкоджаньні. Толькі ў 1762 року Крыстына Масальская з Сапегаў вылучыла сродкі на ягонае аднаўленьне. Дасьледніца гісторыі архітэктуры Тамара Габрусь лічыць, што менавіта ў гэтым року пачалі будаваць мураваную царкву^[5]. У 1779 року будаваньне завершылася, царкву асьвяцілі.

У 1784—1788 роках да паўднёвага боку царквы з фундацыі канцлера Аляксандра Сапегі прыбудавалі мураваны манастырскі корпус паводле праекту архітэктара Яна Самуэля Бэкера.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 рок), калі Ружаны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, царква і манастыр працягвалі дзеяць. 20 лютага 1834 року расейскія ўлады спынілі дзейнасьць базылянскага ордэну, а па гвалтоўнай ліквідацыі Ўніяцкай царквы ў 1839 року — адабралі будынкі манастыра ў Сьвятога Пасаду і перадалі іх у валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). Землі і прыгонных сялянаў (56 душаў) адабралі на карысьць расейскай дзяржавы. Пачалося ўладкаваньне царквы паводле расейскіх уяўленьняў пра праваслаўе, ёй прыпісалі 33 дзесяціны зямлі з фальваркам Малочкамі; ахвяраваныя князем Яўстахам Сапегам 345 рублёў прызначаліся дзеля адкрыцьця прыходзкае духоўнае вучэльні, яшчэ 3400 рублёў срэбрам — на рамонт самое царквы, капліцы і манастырскага дома. У 1840 року мітрапаліт літоўскі і віленскі Ёсіф Сямашка асьвяціў прастол^[6].

У вопісах царквы ХІХ ст. ёсьць зьвесткі пра каштоўнасьці, што захоўваліся ў ёй, — 3 паціры старажытнай работы з золата і срэбра, 4 старажытныя Эвангельлі, багатая бібліятэка і архіў.

31 жніўня 1875 року царкву моцна пашкодзіў пажар: засталіся толькі сьцены і частка даху з стольлю над алтаром. Амаль усе абразы пасьпелі выратаваць, аднак астатняе начыньне было страчана. На аднаўленьне выдзялілі з казны 2000 руб. срэбрам, царкоўных 5315 руб. срэбрам і ахвяравана 2717 руб. срэбрам. Рамонт вёўся да 1878 року, па чым царква набыла сучасны выгляд. Увесь гэты час набажэнствы ладзіліся ва Ўваскрасенскай царкве на могілках.

З пачаткам Першай сусьветнай вайны царкоўнае начыньне эвакуявалі ў Расею разам зь сьвятаром царквы Іларыёнам Дзядзевічам. Нягледзячы на гэта, царква працягнула дзейнасьць, хоць з прыходам войскаў Нямецкай імпэрыі адзначалася разбурэньне агароджы, зьнішчэньне часткі царкоўных кніг і архіву, а таксама спусташэньне дзьвюх цэркваў на могілках. Ля паўночнага боку царкоўнай агароджы спачылі нямецкія салдаты, на магіле якіх паставілі гранітны камень^[b].

Найноўшы час

За польскім часам могілкавую царкву занялі каталікі, а ў царкоўным доме і былым будынку манастыра разьмясьцілася школа. Ружанскі прыход увайшоў у склад Палескай япархіі ПАПЦ, якую ўзначальваў архіяпіскап Аляксандар (Іназемцаў).

У нямецка-савецкую вайну за часамі нацысцкай акупацыі ў царкве дзеяў шпіталь-турма. За царскімі варотамі на алтары абсталявалі апэрацыйны пакой. Сьвятар Іаан Наўродзкі арганізаваў бесьперапыннае гарачае харчаваньне для палонных і параненых чырвонаармейцаў, аднак у 1942 року яго перасялілі з царкоўнае хаты.

Па вайне савецкія ўлады занялі царкоўную хату пад турыстычную базу, а сьвятара Іаана шматразова выклікалі на допыты ў НКВД. Толькі па ягонай сьмерці стала вядома, што за свае дзеяньні ў ратаваньні параненых салдатаў у 1941 року яго ўзнагародзілі ордэнам Чырвонае Зоркі.

Улетку 1990 року пачаўся рамонт царквы, набажэнствы ў якой працягваліся зь невялікімі перапынкамі ўвесь час існаваньня савецкага рэжыму. З 1992 року дзее нядзельная школа, ладзяцца пешыя пілігрымкі ў Жыровіцкі манастыр.

Архітэктура

Царква

Царква — помнік архітэктуры барока. Гэта 1-нэфавая 1-вежавая базыліка з паўцыркульнай апсыдай. Накрываецца 2-схільным дахам, які пад апсыдай пераходзіць у конусападобны і завяршаецца купалам. З абодвух бакоў ад месца злучэньня нэфа і апсыды — рызьніцы з 3-схільным дахам. Галоўны фасад мае выгляд своеасаблівага шчыта амаль квадратнай формы, аздабляецца слаістымі пілястрамі, нішамі і філёнгамі. Над галоўным фасадам узвышаецца чацьверыковая ў сечыве вежа. Раней на ёй разьмяшчаліся драўляныя скульптуры Пятра, Паўла і Майсея ў чалавечы рост. Гэтыя скульптуры расейскія ўлады прыбралі ў сярэдзіне XIX стагодзьдзя з прычыны таго, што ў Маскоўскай дзяржаве традыцыйна забаранялася ўжываць у аздабленьні цэркваў скульптуру^[3].

Унутраная прастора перакрываецца бэлькамі з падшыўным люстраным скляпеньнем, якое аздабляецца фрэскавым росьпісам на тэму Перамяненьня. У конусе апсыды разьмяшчаецца кампазыцыя «Бог Саваоф» пачатку XX стагодзьдзя, на паўночнай і паўднёвай сьценах (ля іканастасу) — выявы апосталаў Пятра і Паўла ў мэдальёнах. Інтэр’ер таксама аздаблялі драўляныя выявы анёлаў, прыбраныя расейскімі ўладамі ў сярэдзіне XIX стагодзьдзя.

Манастыр

Манастырскі корпус — 2-павярховы прастакутны ў пляне будынак, накрыты вальмавым дахам. Галоўны фасад праразаецца прастакутнымі ваконнымі праёмамі, завершанымі трыкутнымі і паўкруглымі сандрыкамі (на першым паверсе), падзяляецца пілястрамі. Цэнтральная частка сымэтрычнага галоўнага фасаду вылучаецца рызалітам, які завяршаўся трыкутным франтонам. Дваровы і бакавыя фасады ня маюць дэкору.

Плян першага паверху анфілядны, другога — калідорны. Першы паверх перакрываецца крыжовымі скляпеньнямі на падпружных арках, перакрыцьце другога — пляскатае.

Настаяцелі

Протаярэй Гамаліцкі (1839 — канец 1840-х)
П. Крукоўскі (пачатак 1850-х)
Язэп Канчэўскі (сярэдзіна — 2-я палова 1850-х)
Пётар Рафаловіч (канец 1860-х — 1870-я)
Протаярэй Іларыён Дзядзевіч (1873—1915)
Протаярэй Іаан Сямашка (1920—1921)
Протаярэй Фёдар Іванцэвіч (1923—1937)
Протаярэй Іаан Наўродзкі (1 жніўня 1937 — 2 верасьня 1961)
Протаярэй Усевалад Аляхновіч (1961—1987)
Ярэй Аляксей Івашкевіч (1987—1990)
Ярэй Мікалай Саўчук (12 ліпеня 1990 — ?)
Ярэй Аляксандар Сень (цяперашні час)

Галерэя

Гістарычныя здымкі

Старыя здымкі
Па маскоўскай перабудове, 1913 р.
1913 р.
1915 р.
1915 р.

1915—1918 рр.
1915—1918 рр.
1916 р.
1916 р.

1916 р.
1916 р.
1916 р.
1916 р.

В. Паркат, 1919—1934 рр.
1941—1944 рр.
1941—1944 рр.
1941—1944 рр.

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Агульны выгляд
Галоўны фасад царквы
З боку апсыды
Манастыр

Заўвагі

^ Цяперашні афіцыйны адрас — плошча 17 верасьня, 2 і 5.
^ За савецкім часам протаярэй Іаан Наўродзкі падняў гэты камень і заклаў яго ў адбудаваную царкоўную агароджу, каб пазьбегнуць апаганьваньня магілаў салдатаў савецкімі ўладамі, а разам з тым каб пазьбегнуць магчымае шкоды царкве зь іхняга боку^[6]

Крыніцы

^ Святыни Брестской епархии (рас.) Русский православный календарь. Приход Свято-Петро-Павловского собора г. Минска (29 лістапада 2011). Праверана 17 траўня 2012 г.
^ Пружанское благочиние (рас.). Брест Православный. Праверана 25 сьнежня 2011 г.
^ ^а ^б Пракаповіч Н. С. Летапіс духоўнасьці: культавая архітэктура. Всё о Ружанах. Праверана 23 сьнежня 2011 г.
^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 516.
^ Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў. Радзіма майго духу. Праверана 26 сьнежня 2011 г.
^ ^а ^б Казадой С. (16 кастрычніка 2011) Гісторыя і дзень сённяшні Ружанскага Свята-Петра-Паўлаўскага сабора Часопіс «Праваслаўе». Приход Свято-Петро-Павловского собора г. Минска. Праверана 16 ліпеня 2012 г.

Літаратура

Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Пракаповіч Н. Летапіс духоўнасці: праваслаўная архітэктура Пружаншчыны // Рэха Берасцейшчыны. — кастрычнік 2010. — № 1 (4). — С. 4—5.

Вонкавыя спасылкі

[3] Цяперашні афіцыйны адрас — плошча 17 верасьня, 2 і 5.

[8] За савецкім часам протаярэй Іаан Наўродзкі падняў гэты камень і заклаў яго ў адбудаваную царкоўную агароджу, каб пазьбегнуць апаганьваньня магілаў салдатаў савецкімі ўладамі, а разам з тым каб пазьбегнуць магчымае шкоды царкве зь іхняга боку^[6]

[1] Святыни Брестской епархии (рас.) Русский православный календарь. Приход Свято-Петро-Павловского собора г. Минска (29 лістапада 2011). Праверана 17 траўня 2012 г.

[2] Пружанское благочиние (рас.). Брест Православный. Праверана 25 сьнежня 2011 г.

[prakapovicz-4] а ^б Пракаповіч Н. С. Летапіс духоўнасьці: культавая архітэктура. Всё о Ружанах. Праверана 23 сьнежня 2011 г.

[5] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 516.

[radzima-6] Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў. Радзіма майго духу. Праверана 26 сьнежня 2011 г.

[sppsabor-7] а ^б Казадой С. (16 кастрычніка 2011) Гісторыя і дзень сённяшні Ружанскага Свята-Петра-Паўлаўскага сабора Часопіс «Праваслаўе». Приход Свято-Петро-Павловского собора г. Минска. Праверана 16 ліпеня 2012 г.

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[b]