«Гомон» (Ѓоман) — першая нелегальны часопіс на беларускай і расейскай мовах. Выйшла ўсяго толькі два нумары часопіса — № 1 (люты-сакавік 1884 г.) і № 2 (15 лістапада 1884 г.), а тыраж быў абмежаваны.
Гісторыя часопіса «Гомон» зьвязана з групай прыхільнікаў арганізацыі «Народная воля» — ураджэнцаў беларускіх губэрняў, асяродкі якой паўсталі ў розных унівэрсытэцкіх гарадах Расейскай імпэрыі, але найбольш выразна дзейнічалі ў Санкт-Пецярбургу. Выдаваўся радыкальнай часткай беларускіх студэнтаў Пецярбурскага ўнівэрсытэту ў 1884 годзе ў Менску, на гэктографе. Выступаў за аўтаномію Беларусі[1][2]. Аўтары «Гомона» фактычна ўпершыню ў палітычным дыскурсе XIX ст. выказалі ідэю, што Беларусь павінна стаць аўтаномным субʼектам палітычнага жыцьця. Абапіраючыся на ідэі фэдэралізму, папулярныя ў тыя часы ў народніцкім асяродзьдзі, беларускія народнікі бачылі месца Беларусі ў якасьці асобнай адзінкі будучай фэдэральнай Расеі. Яны пісалі: «Беларуская народнасьць, захаваўшы сваю адасобленасьць, павінна будзе, без сумневу, заняць у Расеі такое самае месца, якое імкнуцца заняць іншыя больш-менш буйныя народнасьці»[3]. Аўтары часопіса, як студэнты расійскіх унівэрсытэтаў, мелі доступ да шматлікай навуковай літаратуры па праблемах народнага разьвіцьця, а таксама да этнаграфічных дасьледаваньняў беларускага народа, што актыўна праводзіліся ў другой палове XIX ст. Зьяўленьне «Гомона» магло азначаць паступовы пераход ад фазы вывучэньня народа да фазы актыўнага агітаваньня. Паводле высноў сучасных беларускіх дасьледчыкаў, «гоманаўцы» былі першымі, хто сфармуляваў нацыянальны праект i вобраз будучыні Беларусі, а не апеляваў да пошуку сэнсаў у мінулым[3]. Празь сем гадоў пасьля выданьня «Гомона» амаль падобныя ідэі на працэсы разьвіцьця беларускага народа й яго мовы ў лісьце выказваў малады Мітрафан Доўнар-Запольскі — будучы вядомы беларускі гісторык, які выкарыстоўваў нават падобныя словазлучэньні «Мы, беларусы...»[4]. У № 2 надрукавана нацыянальная праграма партыі «Народная воля», у якую ўваходзіў Ігнат Грынявіцкі.
- ^ Турук Ф. Белорусское движение. Очерк истории национального и революционного движения белоруссов. — Москва: Государственное издательство, 1921; — Мн.: Картографическая фабрика Белгеодезии, 1994. — С. 15.
- ^ Карский Е. Ф. Белоруссы. Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4 Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4/ISBN Ч. 4. Новейшая белорусская литература.
- ^ а б Публицистика белорусских народников / складаньне, падрыхтоўка тэкстаў С. X. Александровіча, прадмова, камэнтары І. С. Александровіч. — Менск: БДУ, 1983. — С. 29—32, 120. — 134 с. — 2000 ас.
- ^ Мітрафан Доўнар-Запольскі. Выбранае / укладаньне, прадмова ікамэнтары В. Лебедзевай; навуковы рэдактар Арсень Ліс. — Менск: Беларуская навука, 2017. — 668 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-08-2167-6
