Гоман (група)
«Гоман» ― беларуская народніцкая пецярбурская група ў 1880-х роках.
Стварэньне
рэдагаваць
Група ўзьнікла сярод студэнтаў ― ураджэнцаў Беларусі, якія выступалі з ініцыятывай стварэньня аўтаномнай беларускай фракцыі «Народнай волі». Стваральнікі і кіраўнікі: Аляксандар Марчанка з Мсьціслаўскага павету і Хаім Ратнэр з Шклову, ім дапамагалі М. І. Стацкевіч, В. Б. Крупскі, С. І. Несьцюшка-Буйніцкі і інш[1].
Дзейнасьць
рэдагавацьГрупа тэарэтычна абгрунтоўвала існаваньне беларускай нацыі, у сваёй праграме вылучала патрабаваньне сацыяльнага і нацыянальнага разьняволеньня беларускага народу, якое зьвязвала зь перамогай народнай рэвалюцыі ў Расеі, пераходам улады Ўстаноўчаму сходу і арганізацыі нацыянальных аўтаномій[2].
Група падтрымлівала сувязь з Паўночна-Заходняй арганізацыяй «Народнай волі», створанай у Вільні па ініцыятыве выканкаму «Народнай волі». Гэтая арганізацыя аб’ядноўвала народніцкія гурткі Віленскай, Віцебскай, Гарадзенскай, Ковенскай і Менскай губэрняў. Гоманаўцы былі знаёмы зь ейнымі кіраўнікамі ― А. Лісоўскай, М. Чыкаідзэ(ru), Е. Айзэнбэргам і І. Лямпе. Існуюць сьведчаньні пра сувязі групы «Гоман» з нарадавольцамі М. П. Аўчыньнікавым, М. Э. Янчэўскім, П. Якубовічам[3].
У 1884 року група выпускала на маскальскай мове нелегальны гектаграфічны часопіс «Гоман» з падзагалоўкам «Беларускі сацыяльна-рэвалюцыйны агляд». Часопіс заклікаў да барацьбы з самадзяржаўем у садружнасьці з расейскімі рэвалюцыянэрамі, друкаваў карэспандэнцыю зь месцаў. «Мы — беларусы, і павінны змагацца за мясцовыя інтарэсы беларускага народа і фэдэратыўную аўтаномію краіны, — пішацца ў першым нумары часопіса. — Мы — рэвалюцыянэры, таму што, падзяляючы праграму барацьбы Народнай волі, лічым неабходным прыняць удзел у гэтай барацьбе; мы — сацыялісты, бо нашай галоўнай мэтай зьяўляецца эканамічнае паляпшэньне краіны на аснове навуковага сацыялізму». Упершыню была агучана думка пра самастойнасьць беларускай нацыі[4]. Аўтары часопіса «Гоман» адносілі беларусаў да разраду «плябейскіх нацый», якія ня маюць сваёй нацыянальнай эліты (інтэлігенцыі). Пры гэтым, на думку аўтараў, беларусы — гэта самабытны народ, які мае сваю мову, культуру, побыт, паданьні, уласнае гістарычнае мінулае і тэрыторыю, якая ўтварае адзіны эканамічны раён. «Глуха, але настойліва пратэставаў ён супраць здрадлівых спробаў палянізаваць або русіфікаваць яго, і абедзьве сілком навязаныя яму культуры праходзілі міма, не прычапіўшыся да яго. Сьвята захоўвае ён асновы свайго жыцьця ў чаканьні зьяўленьня сваёй інтэлігенцыі, якая будзе не ламаць гэтыя асновы, а разьвіваць і ўдасканальваць іх…»[5].
Вітальд Ёдка-Наркевіч(pl) меркаваў, што рэдактарамі «Гоману» былі маладыя палякі[6]. Аднак, магчыма, гэта не зусім так. Хутчэй за ўсё, Хаімам Ратнэрам упісаны такія словы: «Бедная частка гэбрайства нідзе так не сышлася з народам, як у Беларусі: жыды ня толькі засвоілі тут некаторыя народныя звычаі і забабоны, але нават нярэдкія выпадкі аднадушнай барацьбы гэтай часткі зь беларусамі супраць жыдоў жа, багацеяў і паноў…»[7].
Выйшлі два нумары часопісу. У сакавіку 1884 року ініцыятары часопісу арыштаваныя. Р. Радзік сьцьвярджае, што беларускія народнікі «не пакінулі за сабой ні непасрэдных пераемнікаў, ні значных сьлядоў у сьвядомасьці стваральнікаў беларускасьці перадрэвалюцыйнага перыяду дваццатага стагодзьдзя». Але, хутчэй, справа ў наступным замоўчваньні групы «Гоман». Пра яе ўспамінае ў 1930-х роках ксёндз Адам Станкевіч, беларускі грамадзкі дзяяч у перадваеннай Польшчы: «Мужыцкую праўду» пісалі і выдавалі беларусы-каталікі з польскай культурай, а сярод беларускіх народавольцаў-гоманаўцаў ўжо зьявілася беларуская праваслаўная інтэлігенцыя. Першыя яшчэ аглядаліся на Польшчу і на традыцыі Вялікага Княства Літоўскага, а іншыя зьвязвалі лёс Беларусі з Расеяй і аб традыцыях Вялікага Княства Літоўскага, калі не лічыць Грынявіцкага, зусім ня памяталі. Гэтыя інтэлігенты не называлі сябе літоўцамі (як гэта рабіў Каліноўскі і нават яшчэ Грынявіцкі), а менавіта беларусамі…»[8]. У 1935 року ў Львове выйшла праца Антона Луцкевіча «Narodowolcy-Białorusini i ich organ «Homon» (Pamiętnik VI Powszechnego zjazdu historyków polskich w Wilnie 17-20 września 1935 r. T. 1. Lwów, 1935).
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Семашкевіч Р. М. Беларускі літаратурна-грамадскі рух у Пецярбурзе (канец XIX―пачатак XX ст. — Мн., 1971.
- ^ Самбук С. М. Революционные народники Белоруссии:(70-е ― начало 80-х годов XIX в.)― Мн., 1976. С. 150―179
- ^ Міхась Біч. Гоман // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. — У 6 т. — Т. 3. — Мн., 1996. С. 60.
- ^ Публицистика белорусских народников. Нелегальные издания белорусских народников (1881―1884). — Мн.: Выд-ва БДУ, 1989. 134 с.
- ^ Шалькевіч В. Ф. Гісторыя палітычнай і прававой думкі Беларусі. — Мн., 2002. С. 225―226.
- ^ Jodko-Narkiewicz W. Z powodu odezwy białoruskiej // Przedświt. 1903. № 2. S. 56―57
- ^ Александровіч С. Х. Кнігі і людзі: даследванні, археалагічныя знаходкі, успаміны, эсэ. — Мн., 1976. С. 78
- ^ Станкевіч А. Да гісторыі беларускага палітычнага вызвалення. — Вільня, 1934, С. 55―56
Літаратура
рэдагаваць- Александровіч С. Х. Слова — багацце: Літаратурна-крытычныя артыкулы — Мінск: Мастацкая літаратура, 1981. — 414 с.
- Радзік Р. Петербургские народники ― творцы современной белорусской национальной идеи // Белорусский сборник. Статьи и материалы по истории и культуре Белоруссии. Выпуск 3. ― СПБ., Российская национальная библиотека, 2005. С. 288