Ян Кезгайлавіч
Ян Кезгайлавіч (Ян Кезгайла; каля 1415 — 1485) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, староста жамойцкі (з 1449) і адначасна кашталян віленскі (з 1458).
 Герб «Задора» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | каля 1415 |
| Памёр | 1485 |
| Род | Кезгайлы |
| Бацькі | Кезгайла Валімонтавіч Алена |
| Дзеці | Станіслаў, Мікалай, Алена |
Атрымаў у 1451 годзе ад вялікага князя Казімера Мсьцібогаў у Ваўкавыскім павеце, паводле спадчыны па бацьку — частку Дзявялтова, Крожаў ды іншых маёнткаў на Жамойці. Па атрыманьні спадчыны бязьдзетных братоў стаў адным з найбагайцешых магнатаў у краіне[1].
Імя
рэдагавацьГеза або Кеза (Geso, Keso) і Гайла (Gailo) — імёны германскага паходжаньня[2][3]. Іменная аснова -гез- (-гіз-, -кез-) (імёны ліцьвінаў Геска, Гізель, Гесмонт; германскія імёны Geske, Giesel, Gismondus) паходзіць ад гоцкага gais 'суліца, кап’ё'[4], германскага gaizá 'завостраны кій'[5], а аснова -гайл- (-гал-, -гел-) (імёны ліцьвінаў Відзігайла, Інгела, Монтгайла; германскія імёны Widigail, Ingeila, Montigel) — ад гоцкага і бургундзкага gails 'жвавы, свавольны, ганарысты'[4]. Такім парадкам, імя Кезгайла азначае «жвавае кап’ё»[6].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Johannes Gezgalouicz (19 красавіка 1437 году)[7]; староста жомоитскии, пан Ян Кезкгаилович (1440—1492 гады)[8]; dominis Joannę et fratre eius Debeslao filiis domini Kiesgał (30 верасьня 1442 году)[9]; Johann Kinsigal (8 жніўня 1452 году)[10]; Johannes Kenszgailowitcz, capitaneus tocius terre Samogittie (3 ліпеня 1473 году)[11]; Johannes eiusdem Gyeszgali (28 лютага 1476 году)[12]; пан троцкий пан Ян Кезкгейлович староста жомойтъский (27 лютага 1477 году)[13]; пан Виленскии, староста Жомоитскии пан Ян Кезгаилович (25 жніўня 1484 году)[14]; Johann Kynfsegallowitcz (1484 год)[15].
Біяграфія
рэдагавацьЗь літоўскага баярскага роду Кезгайлаў гербу «Задора», сын Кезгайлы Валімонтавіча, кашталяна віленскага, і Алены (зь нявысьветленага роду). Меў братоў Міхайлу, Пятра, Дабяслава, Бутрыма і, магчыма, Таліята.
Меў сыноў Станіслава і Мікалая, ад якіх пайшлі дзьве лініі роду, а таксама дачку Алену.
Мова і культура
рэдагавацьУ 1473 годзе разам з ваяводам троцкім Радзівілам Осьцікавічам, старостамі браслаўскім Багданам Саковічам і лідзкім Янам Кучуком уклаў на граніцы зь Інфлянцкім ордэнам акт аб размежаваньні «нашых літоўскіх» (nostram Lythphanorum) зямель зь Інфлянтамі; у акце ўпаміналіся межы, называныя «граніцы» (granicies), і пагорак, які «па-народнаму» называўся «капец» (colliculum alias kopecz)[16], а таксама сьцьвярджаліся «народнае вымаўленьне» (vulgo apellatarum) літоўскіх адыменных назваў мясцовасьцяў Войшвілы (Woyszwily) і Шадзіборы (Szedibory)[17]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы[18].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Насевіч В. Кезгайлы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 80.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 110.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 567, 589.
- ^ а б Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 70.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 749.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 48.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 197.
- ^ Index corporis historico-diplomatici Livoniae, Esthoniae, Curoniae. Th. 2. — Riga; Dorpat, 1835. S. 16.
- ^ Собрание государственных и частных актов, касающихся истории Литвы и соединенных с ней владений (от 1387 до 1710 года), изданное Виленской археологической комиссией под ред. ученого секретаря Маврикия Круповича. Ч. 1. — Вильно, 1858. С. 22.
- ^ Jablonskis K. Archyvinės smulkmenos // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 429.
- ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 75.
- ^ Решение в. к. л. Казимира по поводу имени Гайна, Могильное, Словенеск, Илемница и Полонное (1484), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Index corporis historico-diplomatici Livoniae, Esthoniae, Curoniae. Th. 2. — Riga; Dorpat, 1835. S. 82.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 64.
- ^ Описание Рукописного отделения Виленской публичной библиотеки. Вып. 3. — Вильна, 1898. С. 41.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.
Літаратура
рэдагаваць- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)