Юльян Дрэйзін

Юльян Мікалаевіч Дрэйзін (21 чэрвеня [ст. ст. 9 чэрвеня] 1879, Екацярынаслаў — 28 сакавіка 1942, Нямчынаўка) — музыказнавец, публіцыст, перакладчык, пэдагог; аўтар працы «Музыка і рэвалюцыя» — першага дасьледаваньня ў галіне музыказнаўства на Беларусі.

Юльян Дрэйзін
Дата нараджэньня	9 (21) чэрвеня 1879
Месца нараджэньня	Дніпро, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	28 сакавіка 1942(1942-03-28) (62 гады)
Месца сьмерці	Нямчынаўка, Кунцаўскі раён[d], Маскоўская вобласьць, РСФСР, СССР
Месца пахаваньня	Нямчынаўка
Месца вучобы	Маскоўскі ўнівэрсытэт
Занятак	публіцыст, перакладнік, музыказнаўца
Навуковая сфэра	музыказнаўства, пераклад
Месца працы	Менскі беларускі пэдагагічны тэхнікум[d] Менскі музычны тэхнікум[d] Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі Менская вышэйшая партыйная школа БДУ Інстытут беларускай культуры Нацыянальная акадэмія навук Беларусі Беларускі радыёкамітэт[d] Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт[d] Маскоўскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт[d]
Юльян Дрэйзін у Вікісховішчы

Пераклаў на беларускую мову шэраг твораў антычных аўтараў («Антыгона» Сафокла, «Іліяда» Гамэра і інш.). Вядома больш за 820 ягоных перакладаў, зьвязаных з музыкай. Склаў апублікаваны ў сэрыі «Беларуская навуковая тэрміналёгія» слоўнік «Музычныя тэрміны».

Біяграфія

Нарадзіўся ў 1879 у сям’і лекара і акушэркі. Першую адукацыю атрымаў у Віленскай духоўнай гімназіі, затым скончыў мэдычны факультэт Юр’еўскага ўнівэрсытэту. Выпускнік Маскоўскага ўнівэрсытэту (1908), скончыў гісторыка-філялягічны факультэт. Браў прыватныя ўрокі ў прафэсараў Маскоўскай кансэрваторыі.

Выкладаў грэцкую і лацінскую мовы, а таксама тэарэтычныя курсы ў навучальных установах Магілёва. У 1919 заснаваў тут першы грамадзкі сымфанічны аркестар у БССР, які складаўся з дваццаці чалавек, дзе Юльян Дрэйзін выконваў партыю першай скрыпкі. З 1925—1935 у Менску, выкладаў гісторыю і тэорыю музыкі ў Беларускім пэдагагічным, Беларускім музычным тэхнікумах і Беларускай дзяржаўнай кансэрваторыі, антычныя мовы — у Камвузе і БДУ, працаваў у Інстытуце беларускай культуры, Акадэміі навук, Беларускім радыёкамітэце. Апрацаваў музычную тэрміналёгію. Зь яго ініцыятывы па беларускім радыё трансьляваліся канцэрты беларускіх сьпевакоў.

У другой палове 1920-х быў сябрам Беларускага таварыства драматычных пісьменьнікаў і кампазытараў. Зь верасьня 1926 — адзін з самых актыўных супрацоўнікаў таварыства. У 1929 накіраваны на Першую Ўсерасейскую музычную канфэрэнцыю ў Ленінград. У 1930 на сродкі таварыства выдаюцца яго пераклады. У 1930-х з пачаткам рэпрэсіяў беларускай інтэлігенцыі быў неаднаразова крытыкаваны за памылкі «контрарэвалюцыйнага характару». Неўзабаве быў выключаны зь Беларускага таварыства драматычных пісьменьнікаў і кампазытараў і з сэкцыі савецкіх кампазытараў БССР.

У 1931 (альбо ў 1932) праўленьне таварыства паведаміла, што «камісія па праверцы складу членаў Т-ва выключыла са складу Т-ва… Дрэйзіна Юлія, як ідэолёгічна чужога й да гэтага часу не парваўшага з мінулым і ня прызнаўшага сваіх памылак, што асабліва яскрава выявілася ў яго выступленьні на пленуме ЦС пра мастацтва (тэорыя „беспартыйнай“ творчасьці)».

Апошнім артыкулам Ю. Дрэйзіна стала публікацыя «Музыкальная жизнь Белоруссии», пасьля якой зьявіліся артыкулы — «абвінаваўчыя прыгаворы» у газэтах «ЛіМ» Я. Шарахоўскага й «Звязда» Х. Дунца. Напісаўшы «пакаяльны» ліст, навуковец зь сям’ёй у 1935 зьехаў зь Менску й пасяліўся ў пасёлку Нямчынаўка пад Масквой. Пазьней выкладаў грэцкую мову ў вышэйшых навучальных установах сталіцы РСФСР. У 1938—1942 выкладчык, затым Дацэнт філялягічнага факультэта Маскоўскага ўнівэрсытэту й пэдагагічнага інстытуту.

Памёр у 1942 у Нямчынаўцы. Меў дачку — Веру Юльянаўну Дрэйзін.

Бібліяграфія

Юльян Дрэйзін публікаваўся пад псэўданімамі Ю. Д., Д., Е. Ж.-а, О., Е. Ж., Ю-н, Альфа, Гамма, Строгі, Нэўма, Слухач, Зат-ка, Фа, А. К-оў, Арыон, Орфей, Бэта.

Публікацыі ў перыёдыцы Ю. Дрейзин. Музыка в БССР.  (рас.) // Трыбуна мастацтва : часопіс. — 1925. — № 1. — С. 4. Ю. Дрейзин. Новые белорусские музыкальные произведения.  (рас.) // Трыбуна мастацтва : часопіс. — 1925. — № 13. — С. 4. Ю. Дрэйзін. Новыя плыні ў сучаснай музыцы. // Полымя : часопіс. — 1925. — № 3. — С. 121—141. Ю. Дрэйзін. Музыка ў творах беларускіх паэтаў. (Янка Купала). // Полымя : часопіс. — 1925. — № 4. — С. 162—172. Ю. Дрэйзін. Музыка ў творах беларускіх паэтаў. (Якуб Колас, Цішка Гартны, Зьмітрок Бядуля). // Полымя : часопіс. — 1925. — № 6. — С. 140—162. Білоруська музыка // Музыка (Харків). 1925. № 5, 6, 7, 8. Нові білоруські музични твори // Музыка (Харків). 1925. № 9, 10 Ю. Дрэйзін. Беларуская песьня на Украіне (Факты і ўражаньні). // Полымя : часопіс. — 1926. — № 3. — С. 177—181. Ю. Дрэйзін. Проблемы нацыянальнай музыкі. // Маладняк : часопіс. — 1926. — № 1 (11). — С. 122—139. Ю. Дрэйзін. Школа і музыка. (З дакладу т. Дрэйзіна на IV Усебеларускім зьезьдзе інспэктароў нарасьветы.) // Асьвета : часопіс. — 1926. — № 3. — С. 38—47. Ю. Дрэйзін. Бэтховэн. Жыцьцяпіс і творчасьць (Да сталецьця ад дня сьмерці) // Полымя : часопіс. — 1927. — № 2. — С. 78—91. Ю. Дрэйзін. Бэтговэн (Да сталецьця ад дня яго сьмерці: 26 сакавіка 1827 г. — 26 сакавіка 1927 году). // Маладняк : часопіс. — 1927. — № 3. — С. 76—86. Арыон. Бэтговэнскі канцэрт у Віцебску. (Палац працы, 30 мая 1927 г.). // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 7 чэрвеня. — № 126 (2018). — С. 3. Ю. Дрэйзін. Кастрычнік і музыка. // Полымя : часопіс. — 1927. — № 7. — С. 172—187. Ю. Дрэйзін. Зьбіральнік беларускае песьні А. А. Грыневіч. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 22 мая. — № 114 (2006). — С. 3. Ю. Дрэйзін. Першы старагрэцкі твор на беларускай сцэне. Бахканкі. Трагэдыя Эўрыпіда. Віцебск. БДТ2. 20 мая 1927 г. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 5 чэрвеня. — № 125 (2017). — С. 3. Ю. Дрэйзін. Папулязатар беларускае песьні У. В. Тэраўскі. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 28 жніўня. — № 194 (2086). — С. 3. Ю. Дрэйзін. Маскоўская мастацкая опэра. Пікавая дама. Муз. Чайкоўскага. 27 жніўня 1927 г. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 30 жніўня. — № 195 (2087). — С. 4. Ю. Дрэйзін. Музыка і грамадзянства. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 11 верасьня. — № 206 (2098). — С. 3. Ю. Дрэйзін. Сімфонія і беларуская музыка. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 16 верасьня. — № 210 (2102). — С. 4. Ю. Дрэйзін. Музыка ў «Апраметнай». // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 23 кастрычніка. — № 242 (2134). — С. 3. Ю. Дрэйзін. Кастрычнік і беларуская музыка. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 5. — С. 167—180. Ю. Дрэйзін. Як пішуцца часам «популярныя» брошуры. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 6. — С. 197—201. Ю. Дрэйзін. Шануйце мову. // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 1. — С. 179—180. Ю. Дрэйзін. Антычныя матывы ў творчасьці М. Багдановіча. // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 2. — С. 184—194. Ю. Дрэйзін. Франц Шубэрт (Да стагодзьдзя з дня сьмерці). // Узвышша : часопіс. — 1929. — № 1. — С. 83—96. Ю. Дрэйзін. Н. Паганіні. Да 150 годзьдзя з дня нараджэньня. // Мастацтва і рэвалюцыя : часопіс. — 1933, студзень—люты. — № 1—2. — С. 49. Ю. Дрэйзін. Музыка і літаратура. // Літаратура і мастацтва : газэта. — 1934, 18 чэрвеня. Ю. Дрэйзін. Музыкакальная жизнь Белоруссии. // Советская музыка : часопіс. — 1934, 18 чэрвеня. — № 7 (13). — С. 42—46. Юльян Дрэйзін. Шануйце мову. // ARCHE. Лінгвістыка 1920-х: тэрміналёгія, лексыкаграфія, правапіс, фармаваньне літаратурнай мовы : Навуковы, навукова-папулярны, грамадзка-палітычны і літаратурна-мастацкі часопіс. — Менск: Рэдакцыя часопіса Архэ-Пачатак, 2010. — Т. 11. — С. 83—86. — ISSN 1392-9682. Публікацыі ў асобных выданьнях Дрейзин, Ю. Н. Докладъ преподавателя Могилевской мужской Императора Александра I Благословенного гимназіи Ю. Н. Дрейзина о преподаваніи латинского языка / Ю. Н. Дрейзин // Матеріалы по организаціи школьнаго обученія на началахъ научной педагогики. Вып. IX. — Вильна : Типографія А, Г, Сыркина, Большая ул., собств. домъ, 1915. — С. 74—88. Дрейзин, Ю. Н. Музыка и революция. Лекции об историческом развитии музыки, читан. в крунте в 1921 г. / Ю. Н. Дрейзин. — Могилев, издательство Красноармейского Университета имени 16-ой армии , 1921. — 112 с. Ю. Дрэйзін. Музыка ў творах Якуба Коласа // злажыў Ул. Дзяржынскі. Якуб Колас у літаратурнай крытыцы : да дваццацігадовага юбілею яго літаратурнай дзейнасці : зборнік артыкулаў. — Менск: БДВ, 1926. Пасхалов, В. Белорусская музыка / В. Пасхалова, Ю. Дрейзин // БСЭ : в LVX т. / под общ. ред. Н. И. Бухарина [и др.]; гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М., 1927. — Т. V. — С. 375—378 Ю. Дрэйзін. Музыка ў творах Янкі Купалы. // пад рэдакцыяй З. Жылуновіча і М. Байкова. Янка Купала ў літаратурнай крытыцы : зборнік артыкулаў. — Менск: Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, 1928. Дрейзин, Ю. Музыка в Белоруссии / Ю. Дрейзин // Белорусская культура, сб. 1. — Минск, 1928. — С. 46—48 Беларуская навуковая тэрміналёгія Беларуская навуковая тэрміналёгія. Выпуск сёмы. Музычныя тэрміны / адказны рэдактар Аркадзь Смоліч; апрацаваны Ю. Дрэйзіным; разгледжаны ў Тэрмінолёгічнай Камісіі Музычнае падсэкцыі ў складзе членаў Сэкцыі Беларускага Мастацтва: Вечаслава Сэляха, Міколы Аладава, Уладзімера Тэраўскага, Юльляна Дрэйзіна і інш.. — Менск: коштам Інстытута беларускай культуры, 1927. — 40 с. — (Аддел 1, серыя 5, кн. 7). — 1000 ас.

Беларуская навуковая тэрміналёгія. Выпуск сёмы. Музычныя тэрміны / прадмова М. В. Шыманскага ; апрацаваў і ўклаў Ю. Дрэйзін; разгледжаны ў Тэрмінолёгічнай Камісіі Музычнае падсэкцыі ў складзе членаў Сэкцыі Беларускага Мастацтва: Вечаслава Сэляха, Міколы Аладава, Уладзімера Тэраўскага, Юльляна Дрэйзіна і інш.. — Факсімільнае выданьне 1926. — Менск: коштам Інстытута беларускай культуры, 1989. — 35 с. — 550 ас. Рукапісы Характеризовать отношеніе Эразма къ идеямъ гуманизма и реформаціи на основаніи colloquia familiaria, 1903. De sermone Polybiano, 1904. Программа по классу музыки в 1-й Могилевской Государственной школе им. Н. А. Римского-Корсакова, 1923. Дыялектычныя працэсы ў гісторыі музыкі. Тэзісы дакладу, 133. Вучэбны дапаможнік па музычным выхаванні ў агульнадукацыйных школах (у сааўт. з .М. Мацісонам, М. Равенскім, М. Леўчанкам), 1934. Античные реминисценции в сочинениях В. И. Ленина, 1940. Опэрныя лібрэта Аладаў М. І. Опера «Тарас на Парнасе», 1927. Лібрэта Ю. М. Дрэйзін. Тэксты да музычных твораў Равенскі М. Я. Кантата «Беларусь» для хору і сімфанічнага аркестру да 15-годдзя Кастрычніцкай рэвалюцыі, 1932 (3). Словы Ю. М. Дрэйзіна. Тэксты да масавых песень на музыку І. Любана, М. Аладава, Г. Самохіна, М. Мацісона, М. Равенскага. Публікацыі перакладаў тэкстаў музычных твораў Моцарт. Калыханка. Тэкст у перакладзе Юльяна Дрэйзіна. Для аднаго голасу з акампанімэнтам фортэп’яна. — Коштам і працай Беларускага таварыства драматычных пісьменьнікаў і кампазытараў у Менску, 1929 (30). — 4 с. Шыльлер. «Да волі». Тэкст хору ў сімфоніі. Вольны пераклад Ю. М. Дрэйзіна. Іншыя публікацыі перакладаў Сафокль. Антыгона / пераклад з старагрэчаскай мовы Ю. М. Дрэйзіна. Новая рэдакцыя Лявона Баршчэўскага. — Менск: выданне ЦБ "Маладняка", 1926. — 103 с. — (Кніжніца «Маладняка»). — 2500 ас. Рэцэнзія: Л. Цьвяткоў. Бібліяграфія. Софокль. Антыгона. Пераклад Ю. М. Дрэйзіна. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 29 мая. — № 120 (2012). — С. 3. Ю. Дрэйзін. Гамер. Разьвітаньне Гэктара з Андрамахай. Іліада VI, 390—496. // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 3. — С. 113—115. Рэцэнзія: А. І. Барычэўскі. Сучаснае ў старажытным. // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 3. — С. 111—112. Вайс, Л. У аўтара музыкі «Інтэрнацыяналу» (З газэты «Ротэ Фанэ» ад 6/1 1927 г.) / Л. Вайс; пераклаў Арыон // Зьвязда. — 1927. — 11 верас. Коменский, Ян Амос. Избранные педагогические сочинения. Том III. Мир чувственных вещей в картинках или изборажение и наименование всех главнейшых предметов в мире и действий в жизни («Orbis sensualium pictus») / Ян Амос Коменский; пер. с латин. яз. Ю. Н. Дрейзина; под ред. и со вступ. ст. проф. А. А. Красновского. — М.: Гос. Уч.-пед. изд. Наркомпросса РСФСР, 1941. — 352 с. Эўрыпід. Бакханкі: пераклад Ю. Дрэйзіна. Публікацыя А. Жлуткі, падрыхтоўка тэксту і камэнтара да публ. Л. Баршчэўскага // Дзеяслоў : Літаратурна-мастацкі часопіс. — 2012. — № 6 (61). — С. 222—258. Публікацыі перакладаў опэрных лібрэта (у дужках — год пастановак опэр зь лібрэта) Цырульнік з Сэвільлі. Опэра ў дзьвух дзеях. Музыка Дж. Росіні. Лібрэта Ч. Стэрбіні. Пераклад з італьянскага першатвору Ю. Дрэйзіна. — Коштам і працай Беларускага таварыства драматычных пісьменьнікаў і кампазытараў у Менску, 1930. — 21 с (1930, 1934) Рукапісы перакладаў опэрных лібрэта (у дужках — год пастановак опэр зь лібрэта) Даргамыжскі «Русалка» (1927, 1929, 1939); Гуно «Фауст» (1928); Рымскі-Корсакаў «Залаты пеўнік» (1931), «Апрычнікі» («Царская нявеста») (1933, 1934, 1938), «Сьнегурачка», «Казкі аб цары Салтане»; Бізэ «Кармэн» (1932, 1933, 1935, 1937); Чайкоўскі «Яўгені Анегін» (1933, 1934, 1936, 1940), «Пікавая дама» (1934, 1935, 1936, 1940), «Чаравічкі»; Барадзін «Князь Ігар» (1934, 1935); Рахманінаў «Алеко»; Мусаргскі «Барыс Гадуноў», «Сарочынская ярмарка»; Вердзі «Аіда»; Абер «Нямая з Портычы»; Пучыні «Богема»; Д’Альбэр «Даліна»; Нікалаі «Віндзорскія кумкі»; Іпалітаў-Іванаў, нумары з опэры «Оле з Нордлянда»; Моцарта, нумары з опэры «Шлюб Фігаро» Рукапісы перакладаў тэкстаў рамансаў і песень (у дужках — колькасьць перакладзеных твораў) на музыку Аладава (3), Арлова, Арэнскага (10), Балакірава (9), Барадзіна (7), Белага, Бэтговэна (4), Брамса, Васіленскі, Васільева-Буглая (10), Глінкі (11), Гліера (9), Грачанінава (20), Грыга (13), Давідзенкі (14), Даргамыскага (19), Каваля (13), Красева (17), Кюі (10), Мэндэльсона, Мусарскага (25, у тым ліку песьні цыкляў «Дзіцячая», «Бяз сонца»), Рахманінава (18), Рымскага-Корсакава (18), Чайкоўскага (29), Чарапніна, Шапэна, Шубэрта (22), Шумана (7) і інш. Рукапісы перакладаў тэкстаў арыяў з опэраў, араторыяў, кантат на музыку Баха, Бэтговэна, Бізэ, Вагнэра, Вэбэра, Вэрдзі, Гайдна, Гэндэля, Глінкі, Глюка, Леанкавала, Маснэ, Моцарта, Мусарскага, Напраўніка, Нікалаі, Пэргалезі, Пучыні, Рымскага-Корсакава, Сэн-Санса, Чайкоўскага і інш. Іншыя рукапісы перакладаў М Кашкін «Падручнік тэорыі музыкі»; Сафокл «Эдып-тыран»; Арыстафан «Лізістрата»; Эўрыпід «Бакханкі»; Люкрэцыюс «De rerom natura» («Аб прыродзе рэчаў»), кн. 1; Гамэр «Одысэя» (1 песьнь), сумесна з М. Грамыкам; Шніцлер «Зялёны какаду» («Зялёны папугай»)

Літаратура

• Дрэйзін, Юльян. / біяграфічныя зьвесткі Л. С. Савік; бібліяграфія Рэут, Г. І. // пад рэдакцыяй Т. М. Махнач. Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік: у 6 т.. — Менск: Беларуская энцыклапедыя імя ПетрусяБроўкі, 1995. — Т. 6, Талалай—Яфімаў. — С. 576, 577. — ISBN 5-85700-061-0.
• Уладзімір Калеснік. Ветразі Адысея: Уладзімір Жылка і рамантычная традыцыя ў беларускай паэзіі. — Менск: Мастацкая літаратура, 1977. — С. 294—296. — 325 с. — 2000 ас.
• Міхась Мушынскі. Беларуская крытыка і літаратуразнаўства, 20―30-я гады / рэдактар А. М. Адамовіч. — Менск: Навука і тэхніка, 1975. — С. 33—35. — 374 с. — 1200 ас.
• Наталля Стасюк. Музычна-перакладчыцкая дзейнасць Юльяна Дрэйзіна. // Роднае слова : часопіс. — 2009. — № 12. — С. 90—94.
• Лапидус, Наум Исаакович. Зарубежная литература в белорусских изданиях и переводах: Вып. 1. — Менск: БДУ, 1968. — С. 27—29, 31—33, 36. — 90 с. — 1000 ас.
• Дрейзин, Юлиан Николаевич // Большая биографическая энциклопедия

Вонкавыя спасылкі

Юльян Дрэйзін — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• «Музыка і рэвалюцыя» — першае навуковае даследаванне ў галіне музыказнаўства на Беларусі.(недаступная спасылка) // Першы нацыянальны тэлеканал, 16 чэрвеня 2008
• Сафокл. Антыгона. Пераклад Юльяна Дрэйзіна. Новая рэдакцыя Л. Баршчэўскага