Халестэрын

Халестэрын (па-старажытнагрэцку: χολή — жоўць і στερεός — цьвёрды; сынонім: халестэрол) — арганічнае злучэньне, прыродны тлусты (ліпафільны) сьпірт, які зьмяшчаецца ў клеткавых мэмбранах ўсіх жывых арганізмаў за выключэньнем бязьядзерных (пракарыёты).

Халестэрын
Хімічная структура
Агульныя
Хімічная формула	C₂₇H₄₆O
Фізычныя характарыстыкі
Малярная маса	6,4E−25 кг
Тэрмічныя характарыстыкі
Тэмпэратура плаўленьня	149 °C і 148 °C
Тэмпэратура кіпеньня	200 °C
Клясыфікацыя
Рэгістрацыйны № CAS	57-88-5
PubChem	5997
№ Эўрапейскай супольнасьці	200-353-2
SMILES	CC(C)CCCC(C)C1CCC2C1(CCC3C2CC=C4C3(CCC(C4)O)C)C[1]
InChI	InChI=1S/C27H46O/c1-18(2)7-6-8-19(3)23-11-12-24-22-10-9-20-17-21(28)13-15-26(20,4)25(22)14-16-27(23,24)5/h9,18-19,21-25,28H,6-8,10-17H2,1-5H3/t19-,21+,22+,23-,24+,25+,26+,27-/m1/s1 [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=search&db=pccompound&term=%22HVYWMOMLDIMFJA-DPAQBDIFSA-N%22%5BInChIKey%5D HVYWMOMLDIMFJA-DPAQBDIFSA-N]
RTECS	FZ8400000
ChEBI	16113
ChemSpider	5775
Халестэрын у Вікісховішчы
Калі не пазначана іншае, усе зьвесткі прыведзеныя для стандартных умоваў (25 °C, 100 кПа).

Нерастваральны ў вадзе, растваральны ў тлушчах і арганічных растваральніках. Каля 80% халестэрыну выпрацоўваецца самім арганізмам (печаньню, кішачнікам, ныркамі, наднырачнікамі, палавымі залозамі), астатнія 20% паступаюць зь ежай. У арганізьме знаходзіцца 80% свабоднага і 20% зьвязанага халестэрыну. Халестэрын забясьпечвае стабільнасьць клеткавых мэмбран у шырокім інтэрвале тэмпэратур.

Фізыялёгія

Халестэрын удзельніче ва ўтварэньні жоўцевых кісьляў, біясынтэзе гармонаў плоцевых залозаў і кары наднырачнікаў, а таксама вітаміну Д. Каля 80 % халестэрыну сынтэзуецца арганізмам з тлушчаў, вугляводаў і амінакісьляў. Рэшта паступае непасрэдна зь ежай жывёльнага паходжаньня. Канцэнтрацыя агульнага халестэрыну ў плязьме крыві зьмяншаецца падчас галаданьня і павышанай функцыі шчытападобнай залозы, паражэньнях нэрвовай сыстэмы і раку, запаленьні лёгкіх і сухотах.

Харчовыя крыніцы

Найбольш халестэрыну зьмяшчаюць жывёльныя мазгі і яечны жаўток, тлустае мяса і печань, ныркі і ікра, а таксама цьвёрды сыр. Нізкі ўзровень халестэрыну маюць малако і кефір, марская рыба, нятлустыя гатункі бараніны і ялавічыны, а таксама сасіскі.

Чыньнік хваробаў

Лішак халестэрыну спрыяе ўзьнікненьню атэрасклерозу і ішэміі, сэрцавага прыступу і інсульту. Гэта адбываецца за кошт адкладаньня халестэрыну на сьценках аорты і судзінах сэрца, галаўнога мозгу і ног, што вядзе да звужэньня іх прасьвету і пагаршэньня кровазвароту ў гэтых органах. Здаровы ўзровень халестэрыну ў крыві складае 5,2 мілімоль/літар, а рызыкоўны — 5,3—6,5 ммоль/літар. Захворваньне на гіпэрліпідэмію адзначаецца пры халестэрыне 6,6—8 ммоль/л.

Папярэджаньне хваробаў

Пры маларухомым ладзе жыцьця і ў сталым веку варта пазьбягаць пераяданьня і выключыць з харчаваньня тлустае мяса і печань, ныркі і мазгі, вэнджаную каўбасу і паштэт, карэйку і масла, марозіва і пірожныя, торты і бісквіт, здобу і шакаляд. Таксама ніжэйшаму ўзроўню халестэрыну спрыяе даданьне ў ежу алею, але не сланечнікавага, індычаціны і кураціны, цяляціны і марской рыбы, сьвежай агародніны і садавіны, аўсяных крупаў і вотруб'я, хлебу з мукі грубага памолу і гарэхаў. Карысна рабіць ранішнюю разьмінку і пешыя прагулкі, а таксама займацца плаваньнем і танцамі. Урэшце варта пазьбягаць тытунепаленьня і злоўжываньня сьпіртовымі напоямі. Для зьніжэньня ўзроўню халестэрыну карысна ўжываць такія віды марской рыбы, як камбала і ласось, пікша і сардына, селядзец і скумбрыя, траска і тунец. Таксама карысьць нясуць абястлушчаныя малочныя вырабы і яечны бялок, рэдкія гароднінныя супы і кукурузна-рысавыя хлябцы, гарох і вараная бульба. Сярод іншага, у харчаваньне карысна ўлучаць гарчыцу і зёлкавыя прыправы, абястлушчаныя падлівы і пудынгі, жэле і мусы, мінэральную ваду і сокі бяз цукру.

Літаратура

• Халестэрын // БелЭн, у 18 т., т.16. Мн., 2003. С. 529.