Лукомаль
Луко́маль, Лу́камля, Луко́мля[1] (Луко́мль[1]) — вёска ў Беларусі, на рацэ Лукомцы. Цэнтар сельсавету Чашніцкага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 554 чалавекі. Знаходзіцца за 20 км на поўдзень ад Чашнікаў, за 5 км на поўнач ад Новалукомлю; на шашы Р62.
| Лукомаль лац. Łukomal | |
| |
| Першыя згадкі: | 1078 |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Віцебская |
| Раён: | Чашніцкі |
| Сельсавет: | Лукомальскі |
| Насельніцтва: | 554 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 2133 |
| Паштовы індэкс: | 211161 |
| СААТА: | 2251830071 |
| Нумарны знак: | 2 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°42′32″ пн. ш. 29°9′4″ у. д. / 54.70889° пн. ш. 29.15111° у. д.Каардынаты: 54°42′32″ пн. ш. 29°9′4″ у. д. / 54.70889° пн. ш. 29.15111° у. д. |
Лукомаль на мапе Беларусі ±   Лукомаль | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Лукомаль — старажытны крывіцкі горад і даўняе места гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), колішняя сталіца ўдзельнага княства і рэзыдэнцыя князёў Лукомскіх, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага[2]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся Мікольскі манастыр і францішканскі кляштар.
Гісторыя
рэдагаваць.jpg)
Раньнія часы
рэдагавацьЛукомаль узьнік у IX стагодзьдзі як горад крывічоў, першы пісьмовы ўпамін пра Лукомаль зьмяшчаецца ў «Павучаньні» Ўладзімера Манамаха ў зьвязку з падзеямі 1078 году. Імаверна, у XII ст. ён стаў сталіцай удзельнага княства[3], але ў тагачасных крыніцах аніводнага князя гэтае зямлі не ўпамінаецца[4].
Вялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьУ XIV стагодзьдзі Лукомскае княства далучылася да Вялікага Княства Літоўскага, места знаходзілася ў валоданьні князёў Лукомскіх. У 1386 годзе па доўгай аблозе Лукомскі замак узяў Андрэй Альгердавіч. У 1392 годзе выхадцы з Валыні заснавалі ў месьце Мікалаеўскі манастыр[5]. У Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх (канец XIV ст.) Лукомаль значыцца сярод «літоўскіх» замкаў. У творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у Лукомлі паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі»[6].
За часамі Інфлянцкай вайны ў 1563 годзе маскоўскія захопнікі на чале з Іванам IV Тыранам ушчэнт зруйнавалі Лукомаль, а ягоных жыхароў вывезьлі ў рабства. Замак больш не аднаўляўся[7]. У XVII стагодзьдзі Лукомаль пераўтварыўся ў мястэчка, у складзе Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва. Тут дзеяў кляштар францішканаў.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Лукомаль апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Сеньненскім павеце Магілёўскай губэрні. У XIX—XX стагодзьдзях мястэчка знаходзілася ў валоданьні Храпавіцкіх, Мілашаў.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Лукомаль занялі войскі Нямецкай імпэрыі[8].
Найноўшы час
рэдагаваць25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Лукомаль абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У сакавіку 1924 году Лукомаль вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам сельсавету. На 1940 год тут было 220 двароў, на 1999 год — 215.
У 2000-я гады Лукомаль атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку».
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць- XIX стагодзьдзе: 1882 год — 1428 чал., у тым ліку праваслаўных 278 муж. і 279 жан., юдэяў 456 муж. і 415 жан.[9]
- XX стагодзьдзе: 1940 год — 750 чал.; 1999 год — 525 чал.[10]
- XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2005 году — 471 чал.; 2010 год — 554 чал.
Інфраструктура
рэдагавацьУ Лукомлі працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, клюб, бібліятэка.
Турыстычная інфармацыя
рэдагавацьСлавутасьці
рэдагаваць- Гарадзішча (VI—IX стст.)
- Могілкі юдэйскія
Страчаная спадчына
рэдагаваць- Лукомскі замак (XIV ст.)
- Касьцёл і кляштар францішканаў (1636)
- Манастыр Сьвятога Мікалая (1397)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 481—482.
- ^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 153.
- ^ ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 399.
- ^ Насевіч, В. Лукомскае княства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 220.
- ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 220.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 58.
- ^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Чашніцкага р-на. — Мн.: Беларуская навука, 1997.
- ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
- ^ Chmara A. Łukoml // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 819.
- ^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9. С. 364.
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — ISBN 985-11-0155-9
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Насевіч В. Лукомль і Лукомльская воласьць // Гістарычна-археалагічны зборнік. № 4, 1994. С. 161—186.
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Чашніцкага р-на. — Мн.: Беларуская навука, 1997. — 542 с. ISBN 5-343-01611-1.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884.