Канцлер вялікі літоўскі

Канцлер вялікі літоўскі — кіраўнік ураду Вялікага Княства Літоўскага, другі пасьля маршалка міністар дзяржавы. Загадваў канцылярыяй вялікага князя і паноў-рады, захоўваў вялікую дзяржаўную пячатку. Фактычна выконваў функцыі міністра ўнутраных і замежных справаў.

Герб канцлера вялікага літоўскага

Афіцыйна ўрад упершыню сабраў вялікі князь Аляксандар у 1504 годзе.

У Рэчы Паспалітай Літоўская канцылярыя займалася ўсходняй палітыкай, а Каронная — кантактамі з заходнімі дзяржавамі. Канцлер вялікі літоўскі меў прыблізна такія ж паўнамоцтвы, як і канцлер вялікі каронны. Ад часу Люблінскай уніі (1569) уводзілася гэтак званая «ўмова тэрытарыяльнай кампэтэнцыі»: калі манарх знаходзіўся на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, то адпаведная канцылярыя займалася выкананьнем агульнадзяржаўных справаў. У Сэнаце канцлер вялікі літоўскі засядаў пасьля кароннага, хаця абодва ўрады былі раўнапраўнымі.

Сьпіс канцлераў

Леў Сапега

Ян Фрыдэрык Сапега

Яўхім Храптовіч

• Мікалай Малдрык (1429; канцлер вялікага князя Вітаўта; заняцьце ім ураду ставіцца пад сумнеў)
• Судзівой Валімонтавіч (1441)
• Міхал Кезгайла (1446—1476)
• Алехна Судзімонтавіч (1477—1491)
• Мікалай Радзівіл «Стары» (1492 — 16.7.1509)
• Мікалай Радзівіл (20.6.1510 — 1.1522)
• Альбэрт Гаштольд (7.1522 — 1539)

урад вакантны 1539—1546; спраўцам канцылярыі быў Іван Гарнастай

• Ян Юр’евіч Глябовіч (1546 — 23.4.1549)
• князь Мікалай Радзівіл «Чорны» (12.1550 — 28.5.1565)
• князь Мікалай Радзівіл «Руды» (2.1566 — 10.1579)
• Астафей Валовіч (10.1579 — 12.1587)

урад вакантны 1588—1589

• Леў Сапега (4.1589 — 1623)
• князь Альбрэхт Станіслаў Радзівіл (6.2.1623 — 12.11.1656)
• Крыштап Жыгімонт Пац (2.3.1658 — 10.1.1684)
• князь Марцыян Аляксандар Агінскі (15.5.1684 — 26.1.1690)
• князь Дамінік Мікалай Радзівіл (26.2.1690 — 27.7.1697)
• князь Караль Станіслаў Радзівіл (1698 — 2.8.1719)
• князь Міхал Сэрвацы Вішнявецкі (2.1720 — 9.11.1735)
• Ян Фрыдэрык Сапега (11.1735 — 6.7.1751)
• князь Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі (6.10.1752 — 13.8.1775)
• князь Аляксандар Міхал Сапега (13.9.1775 — 28.5.1793)
• Яўхім Храптовіч (14.6.1793 — 1795)

Глядзіце таксама

• Падканцлер вялікі літоўскі

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Груша А. Канцылярыя Вялікага княства Літоўскага 40-х гадоў XV — першай паловы XVI ст. — Мн., 2006. — 215 с.
• Груша А. Службовы склад і структура канцылярыі ВКЛ 40-х гадоў XV — першай паловы XVI ст. // Metriciana: Даследаванні і матэрыялы Метрыкі Вялікага Княства Літоўскага. Т. 1, 2001. С. 11-45.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Boniecki А. Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku. — Warszawa, 1883.
• Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego: 1385—1795. — Kraków, 1885.
• Żychliński T. Złota księga szlachty polskiej. T. 1—31. — Poznań, 1879—1908.

Вонкавыя спасылкі

• Дыпляматычная дзейнасьць канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага ў 17 стагодзьдзі (рас.)