Дзень народнага адзінства (Беларусь)

Дзень народнага адзінства — дзяржаўнае сьвята ўзьяднаньня Беларусі, прымеркаванае да пачатку паходу Чырвонай арміі ў Заходнюю Беларусь 17 верасьня 1939 году.

Дзень народнага адзінства

дзяржаўная традыцыя
Значэньне	ушанаваньне памяці пра ўзьяднаньне Беларусі ў 1939 годзе
Дата	17 верасьня

7 чэрвеня 2021 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 206 аб штогадовым дзяржаўным сьвяткаваньні Дня народнага адзінства 17 верасьня. Сьвята тычылася ўзьяднаньня беларускага народу ў 1939 годзе пасьля ганебнага Рыскага падзелу 1921 году.

Сьвяткаваньне

У 2022 годзе Інстытут гісторыі НАНБ прадставіў да сьвята зборнік навуковых працаў «Рыскі мір 1921 году і Беларусь (да 100-годзьдзя заключэньня)». На прэзэнтацыі выданьня сакратар Інстытуту гісторыі Павал Трубчык зазначыў: «У 1921 годзе... без уліку інтарэсаў беларускага боку было падпісана пагадненьне, згодна зь якім значная частка Беларусі была ўключаная ў склад польскай дзяржавы». У Менску зладзілі роварны прабег «Дарогамі памяці» з удзелам 150 раварыстаў, які распачаўся ад стэлы «Менск — горад-герой». Каля 350 прадстаўнікоў Беларускага прафэсійнага зьвязу працаўнікоў адукацыі і навукі, Міністэрства адукацыі Беларусі і ўнівэрсытэтаў Менску правялі флэшмоб «У адзінстве сіла». Беларускі саюз жанчынаў зладзіў пасадку алеі і тэматычную фотавыставу. Радыё «Беларусь» прысьвяціла сьвяту 6 перадачаў з удзелам гісторыкаў на 9 мовах: «Праз прызму падзей» і «Беларусь між народамі», «Грамадзянская супольнасьць» і «Беларусь ад А да Я», «Разам» і «Беларусь сёньня». Прамыя ўключэньні са сьвяткаваньня ў абласных цэнтрах ладзілі 7 радыёстанцыяў Белтэлерадыёкампаніі: Радыё «Берасьце» і «Горад ФМ», Радыё «Віцебск» і «Гомель», «Гомель+» і Радыё «Горадня», а таксама Радыё «Магілёў». Глыбоцкі гісторыка-этнаграфічны музэй прысьвяціў інтэрактыўную выставу Дню народнага адзінства на Віцебскіх абласных «Дажынках» у Глыбокім, якія прайшлі 17 верасьня. У мескім парку Воршы (Віцебская вобласьць) на Савецкай вуліцы адкрылі бронзавую скульптуру «Сям'я — залог міру», якую стварыла Юлія Заранкова.

Перадумовы

У выніку ганебнага Рыскага падзелу Беларусі ў 1921 годзе да Польскай Рэспублікі адышла Заходняя Беларусь плошчай 112 тыс. кв.км з насельніцтвам 4,6 млн чалавек на 1931 год. Цягам свайго валадараньня ўрад Польшчы праводзіў апалячваньне беларусаў. У выніку лік беларускіх школ у Заходняй Беларусі скарацілі з 400, якія існавалі да польскай акупацыі, да 16 у 1934 годзе. Да 1939 году польскія ўлады зачынілі апошнюю беларускую школу ў Заходняй Беларусі. За 1927—1932 гады лік беларускіх газэтаў і часопісаў скарацілі з 23-х да 8. Таксама польскія ўлады зачынялі беларускія бібліятэкі і выдавецтвы. У 1934 годзе адчынілі Бяроза-Картускі канцэнтрацыйны лягер, празь які прайшло звыш 10 000 вязьняў, у тым ліку удзельнікі сялянскіх бунтаў. Вядучай асьветнай арганізацыяй Заходняй Беларусі было Таварыства беларускай школы. На чале выступленьняў беларускіх работнікаў стаялі Беларуская сялянска-работніцкая грамада і Камуністычная партыя Заходняй Беларусі.

17 верасьня 1939 году народны камісар замежных спраў СССР Вячаслаў Молатаў падпісаў ноту польскаму амбасадару, у якой паведаміў, што «савецкі ўрад аддаў распараджэньне Галоўнаму камандаваньню Чырвонай арміі даць загад войскам перайсьці мяжу» ў сувязі з польскім адступленьнем у ходзе Польска-нямецкай вайны. 18 верасьня Чырвоная армія заняла Сьвянцяны і Ліду, Наваградак і Слонім, а таксама Ваўкавыск. 19 верасьня занялі Пружаны і Кобрынь. 20 верасьня савецкія войскі ўзялі Горадню, а 22 верасьня ўвайшлі ў Берасьце і Беласток. 22 кастрычніка 1939 году часовыя ўправы ў гарадах і сельскія камітэты ў вёсках правялі выбары дэпутатаў на Народны сход Заходняй Беларусі. 28—30 кастрычніка 1939 году адбыўся Народны сход Заходняй Беларусі, які ўхваліў Дэклярацыю аб уваходжаньні Заходняй Беларусі ў склад Беларускай ССР. 2 лістапада 1939 году 5-я сэсія Вярхоўнага Савету БССР 1-га скліканьня задаволіла просьбу Народнага сходу Заходняй Беларусі пра аб'яднаньне Заходняй Беларусі з БССР. 14 лістапада 1939 году 3-я сэсія Вярхоўнага Савету БССР ухваліла Закон «Аб прыняцьці Заходняй Беларусі ў склад Беларускай ССР». Такім чынам, аднавілася тэрытарыяльная цэласнасьць Беларусі і быў аб'яднаны беларускі народ. На захадзе Беларусі ўтварылі 5 вобласьцяў: Баранавіцкую і Беластоцкую, Берасьцейскую і Вялейскую, а таксама Пінскую. У 1941 годзе ў 5 заходніх абласьцях Беларускай ССР дзейнічала 5626 школ: 75 % (4192) беларускіх і 17 % (987) польскіх, па 3 % (173) расейскіх і (168) жыдоўскіх, па 1 % (63) летувіскіх і (43) украінскіх. Стварылі беларускія тэатры. Адчынілі 100 кінатэатраў, 92 дамы культуры і 220 бібліятэк. Ва ўсіх раённых цэнтрах узьніклі беларускамоўныя газэты.