Панцеляймон Лепяшынскі
Панцеляймон Мікалаевіч Лепяшынскі (1868, Студзянец, цяпер Касьцюковіцкі раён, Магілёўская вобласьць, Беларусь — 1944, Масква, цяпер Расея) — савецкі гісторык і пісьменьнік беларускага паходжаньня.
Панцеляймон Лепяшынскі | |
 1930 год | |
| Дата нараджэньня | 12 сакавіка 1868 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | Студзянец, Клімавіцкі павет, Магілёўская губэрня, Паўночна-Заходні край, Расейская імпэрыя |
| Дата сьмерці | 30 верасьня 1944 |
| Месца сьмерці | Масква, Расейская СФСР, Савецкі Саюз |
| Месца пахаваньня | |
| Месца вучобы | Імпэратарскі Кіеўскі ўнівэрсытэт сьвятога Ўладзімера (1891) |
| Занятак | рэвалюцыянэр, выкладчык, журналіст, пісьменьнік, палітык |
| Навуковая сфэра | гісторыя |
| Месца працы | Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт (1921—1924), Дзяржаўны гістарычны музэй (Масква) (1927—1930) |
| Вядомы як | аўтар успамінаў «На павароце» (1922) |
| Сябра ў | Таварыства старых бальшавікоў[d] |
| Навуковая ступень | доктар навук |
| Узнагароды |  |
Доктар гістарычных навук. Аўтар успамінаў «На павароце» (1922) пра рэвалюцыйную дзейнасьць 1889—1905 гадоў і мастацкага рамана «Змаганьне і творчасьць» (1944), які пісаў каля 20 гадоў[2]. Гарадзкі галава Воршы (1917). Cтаршыня Цэнтральнага камітэту Міжнароднай арганізацыі дапамогі змагарам рэвалюцыі (1925—1927). Кіраўнік Дзяржаўнага гістарычнага музэю (1927—1930) і Музэю рэвалюцыі (1935—1936) у Маскве[3].
Жыцьцяпіс
рэдагавацьНарадзіўся ў сям'і сьвятара. У 1874 годзе сям'я пераехала ў Ліцьвінавічы (Рагачоўскі павет). У 1877 годзе паступіў Магілёўскую мужчынскую гімназію. У 1886 годзе скончыў гімназію і паступіў у Імпэратарскі Санкт-Пецярбурскі ўнівэрсытэт на фізыка-матэматычны факультэт, дзе ўзначаліў беларускае зямляцтва ўнівэрсытэту. У 1890 годзе быў выключаны, бо студэнтам далучыўся да народніцкага руху, у складзе якога стварыў падпольны гурток. У 1891 годзе здаў выпускныя іспыты экстэрнам у Імпэратарскім Кіеўскім унівэрсытэце сьвятога Ўладзімера і атрымаў дыплём настаўніка. У 1894 годзе ўзначаліў марксісцкі гурток у Санкт-Пецярбургу. У сьнежні 1895 году быў арыштаваны разам зь іншымі за ўступленьне ў «Саюз змаганьня за вызваленьне працоўнай клясы», які заснаваў Уладзімер Ульянаў, і сасланы на 3 гады ў Енісейскую губэрню (Ермакоўскае сяло). Друкаваў артыкулы ў газэтах «Сібірскае жыцьцё» і «Енісей»[3].
У 1897 годзе ажаніўся з фэльчаркай Вольгай Пратапопавай, якая была сяброўкай «Саюзу змаганьня за вызваленьне працоўнай клясы», прыехала да яго ў ссылку і працаўладкавалася ў пасёлку Курагіна (Мінусінскі павет). Падпісаў разам з жонкай і 16-ю іншымі ссыльнымі «Пратэст расейскіх сацыял-дэмакратаў» супраць «эканамістаў» (сярод марксістаў). У 1898 годзе ўступіў у Расейскую сацыял-дэмакратычную работніцкую партыю (РСДРП), якую заснавалі ў сакавіку ў Менску, і быў паўторна сасланы да 1900 году ў Казачынскае сяло Енісейскай губэрні. У сьнежні 1900 годзе ў Пскове стаў карэспандэнтам і распаўсюднікам партыйнай газэты «Іскра», якую Ўльянаў заснаваў у нямецкім Мюнхэне. У 1902 годзе быў сасланы ў Мінусінск (Енісейская губэрня). У 1903 годзе да яго ў ссылку прыехала жонка Вольга Лепяшынская, якая зладзіла іх пабег у Швайцарыю (Жэнэва)[2].
Браў удзел у падрыхтоўцы 2-га зьезду РСДРП, які пачаўся 30 ліпеня 1903 году ў Брусэлі (Бэльгія) і быў перанесены ў жніўні ў Лёндан (Ангельшчына). Па выніках зьезду далучыўся да фракцыі бальшавікоў, якую стварыў Ульянаў на тым зьезьдзе. У студзені 1905 году стаў працаваць у бальшавіцкай газэце «Наперад», якую выдавалі ў Жэнэве. Удзельнічаў у падрыхтоўцы 2-га зьезду РСДРП, які бальшавікі зладзілі ў красавіку 1905 году ў Лёндане. У 1905 годзе пераехаў у Екацярынаслаў (Расейская імпэрыя) для ўдзелу ў партыйнай суполцы падчас рэвалюцыі 1905—1907 гадоў. У 1907—1909 гадох выкладаў матэматыку ў Аршанскай рэальнай вучэльні (Магілёўская губэрня). На Аршанскім чыгуначным вузьле аднавіў суполку РСДРП. У 1909 годзе ўладкаваўся ў статыстычнае бюро Маскоўскай гарадзкой управы і ўвайшоў у бальшавіцкую літаратурную групу. У 1916 годзе вярнуўся ў Воршу. Пасьля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году стаў гарадзкім галавою Воршы[3].
Увосень 1918 году заснаваў у Ліцьвінавічах досьледна-паказальную працоўную школу-камуну. У 1918—1919 гадох быў сябрам калегіі Народнага камісарыяту асьветы Расейскай СФСР, дзе займаў пасаду загадніка аддзелу школы. У 1919 годзе напісаў драму «Чырвоным па чырвонаму». У 1921—1924 гадох быў сябрам Камісіі вывучэньня гісторыі Расейскай камуністычнай партыі (бальшавікоў) і выкладаў у Маскоўскім унівэрсытэце, а таксама ў Сацыялістычнай акадэміі. У 1922 годзе выдаў у Петраградзкім дзяржаўным выдавецтве кнігу ўспамінаў «На павароце» (237 c.) з падзагалоўкам «Спадарожныя ўражаньні ўдзельніка рэвалюцыйнага змаганьня ад канца (18)80-х гадоў да 1905-га». Пазьней кнігу ўспамінаў тройчы перавыдавалі ў 1925, 1935 і 1955 гадох. У 1924 годзе напісаў аповесьць «У зелянях». Пазьней стаў аўтарам навуковых працаў пра расейскіх пісьменьнікаў Аляксандра Грыбаедава і Міхаіла Салтыкова-Шчадрына[3].
У 1925—1927 гадох быў старшынёй Цэнтральнага камітэту Міжнароднай арганізацыі дапамогі змагарам рэвалюцыі, заснаванай у сьнежні 1922 году 4-м зьездам Камуністычнага інтэрнацыяналу ў Маскве. У сьнежні 1927 году быў дэлетам XV зьезду Ўсесаюзнай камуністычнай партыі (бальшавікоў) (УКП(б)), які абвясьціў курс на індустрыялізацыю і калектывізацыю. У 1927—1930 гадох загадваў Дзяржаўным гістарычным музэем у Маскве. Улетку 1930 году быў дэлегатам XVI зьезду УКП(б). У студзені 1934 году стаў дэлегатам XVII зьезду, звыш паловы ўдзельнікаў якога рэпрэсавалі ў 1937—1938 гадох. У 1935—1936 гадох узначальваў Музэй рэвалюцыі. У сакавіку 1939 году ўзяў удзел у XVIII зьезьдзе УКП(б). 21 красавіка 1943 году быў узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сьцягу. У верасьні 1944 году скончыў раман «Змаганьне і творчасьць», які пісаў каля 20 гадоў[2].
Памяць
рэдагавацьІмя Панцеляймона Лепяшынскага насілі вуліцы ў 4-х местах Беларусі: Воршы і Гомлі, Магілёве і Чэрыкаве. У Расеі яго імя насіла вуліца ў Пскове. У Ліцьвінавічах (Кармянскі раён) дзейнічаў Кармянскі раённы мэмарыяльны музэй імя Панцеляймона Лепяшынскага. У 1967 годзе заснавалі Дзяржаўную прэмію Беларусі імя Лепяшынскага за найлепшы публіцыстычны твор[3]. У 1976—1997 гадох «Далёкаўсхоўняе марское параходзтва» (Уладзівасток) мела цеплаход «Панцеляймон Лепяшынскі». У 1986 годзе рэжысэр Валеры Панамароў зьняў на кінастудыі «Беларусьфільм» мастацкую тэлекарціну «Нецярпеньне душы» пра стварэньне Лепяшынскім школы-камуны ў Ліцьвінавічах.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/03/ZV_20140312_8.pdf
- ^ а б в Даты, падзеі, людзі // Зьвязда : газэта. — 12 сакавіка 2014. — № 45 (27655). — С. 8. — ISSN 1990-763x.
- ^ а б в г д Ёсіф Хаўратовіч. Лепяшынскі Панцейляймон Мікалаевіч // Беларуская энцыкляпэдыя ў 18 тамах / гал.рэд. Генадзь Пашкоў. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — С. 211. — 560 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0155-9
 |
Гэта — накід артыкула пра асобу з Беларусі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |