Расна

Ра́сна — вёска ў Беларусі, на рацэ Вербаўцы. Цэнтар сельсавету Дрыбінскага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2009 год — 854 чалавекі. Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы ўсход ад Дрыбіна, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Цёмны Лес (лінія Ворша — Крычаў); на скрыжаваньні аўтамабільных дарог Магілёў — Амсьціслаў і Дрыбін — Доўгавічы.

Расна лац. Rasna
Касьцёл Сьвятога Казімера
Першыя згадкі:	1335
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Магілёўская
Раён:	Дрыбінскі
Сельсавет:	Расьненскі
Насельніцтва:	764 чал. (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2248
Паштовы індэкс:	213980
СААТА:	7223804096
Нумарны знак:	6
Геаграфічныя каардынаты:	54°0′0″ пн. ш. 31°12′0″ у. д.
Расна на мапе Беларусі ± Расна Расна
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Расна — даўняе места гістарычнай Амсьціслаўшчыны, колішняя рэзыдэнцыя ордэна езуітаў, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Сьвятога Казімера ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX стагодзьдзя, які з савецкіх часоў знаходзіцца ў занядбаным стане.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Расна ўтварыўся ад назвы расьліны (Drosera L.).

Мясцовы варыянт назвы можа вымаўляцца зь мяккім гукам «р», што ўласьціва гаворкам Амсьціслаўшчыны.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Памылкова лічыцца, што ўпершыню Расна ўпамінаецца ў XIV ст. як места, якое ў 1335 годзе спалілі на загад маскоўскага гаспадара Івана Каліты. У гэтым выпадку гаворка ідзе пра іншы населены пункт Расна, які знаходзіўся непадалёк ад Цьверы. У 1430 годзе паселішча знаходзілася ў валоданьні князя Сьвідрыгайлы, у 1499 годзе — князя амсьціслаўскага М. Заслаўскага.

У пачатку XVI ст. Расна была павятовым местам Амсьціслаўскага княства. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў яна ўвайшла ў склад Амсьціслаўскага ваяводзтва. Неаднаразова (у 1535, 1580, 1654, 1663, 1665 гадох) места цярпела ад ваенных дзеяньняў. На 1667 год тут існаваў замак.

У 1753 годзе граф Пацей фундаваў у Расьне езуіцкую місію, пры якой адкрылася школа і місіянэрскі дом, пачаў дзеяць касьцёл. На 1756 год места знаходзілася ў валоданьні вялікага князя, тут дзеяла езуіцкая місія (з касьцёлам і кляштарам), царква і сынагога, працаваў шпіталь, існавалі Стары і Новы рынкі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Расна апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Чавускім павеце Магілёўскай губэрні. У 1773 годзе ў мястэчку ліквідавалі езуіцкую місію. Расна знаходзілася ў валоданьні А. М. Пацея (з 1784 году), М. Ф. Ельяшэвіча (з 1848 году), Спыткова (з 1870 году). На 1784 год тут было 65 двароў, царква, касьцёл (згарэў у 1804 годзе), школа; побач знаходзілася сяльцо Расна з панскім домам. Апрача земляробства жыхары мястэчка займаліся кавальскім, кравецкім і ганчарным промысламі. На 1810 год існавалі мястэчка Расна, у якім было 90 дымоў, і аднайменнае паселішча езуітаў — 10 дымоў, 390 дзесяцін зямлі. У 1830 годзе ў мястэчку збудавалі царкву Сьвятога Мікалая, пры якой у 1838 годзе адкрылася вучэльня. У 1845 годзе ў Расьне заснавалі сукнавальню, працаваў млын. На 1846 год у мястэчку было 63 двары, на 1861 год — 93 драўляныя будынкі, дзеялі царква (драўляная), касьцёл (мураваны) і сынагога, працавалі 2 малітоўныя школы.

За часамі нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) Горацкі аддзел Л. Зьвяждоўскага 25 красавіка 1863 году на пэўны час вызваліў Расна з-пад расейскай улады і спаліў справы царскай паліцыі. У 1867 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў мястэчку народную вучэльню. На 1882 год у Расьне працавалі вадзяны млын, сукнавальня, крупадзёрка, маслабойня, крама і карчма. З 1890 году пачала працаваць вінакурня.

Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Расьне было 137 двароў, дзеялі царква, касьцёл і сынагога, працавалі царкоўнапрыходзкая школа, 3 юдэйскія малітоўныя дамы, багадзельня, 2 конныя крупадзёркі, вадзяны млын з сукнавальняй, паштова-тэлеграфная кантора, 39 крамаў і 2 корчмы. Каля царквы існаваў аднайменная сядзіба сьвятара, побач зь мястэчкам — аднайменны фальварак, дзе працавалі вінакурня і цагельня. На 1909 год — 320 будынкаў, адна з вуліцаў была брукаванай. Праз Расна праходзіла паштовая дарога з Магілёва ў Амсьціслаў.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Расна абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Расна вярнулі БССР, дзе яна 17 ліпеня стала цэнтрам раёну (з 20 жніўня 1924 году цэнтар сельсавету). На 1925 год у мястэчку было 311 двароў, працавалі крэдытнае таварыства, школа, дашкольная ўстанова, хата-чытальня, лекарскі пункт зь лякарняй, народны дом, бібліятэка, вэтэрынарны пункт. 27 верасьня 1938 году статус паселішча панізілі да вёскі. На 1940 год у Расьне было 216 двароў. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да 2 кастрычніка 1943 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 1985 год у Расьне было 216 гаспадарак, працавалі сярэдняя школа, дапаможная школа-інтэрнат, лякарня, паліклініка, бібліятэка, дом культуры, лясьніцтва, сталоўка, аптэка, 3 крамы і ўнівэрмаг. У 1990-я гады тут збудавалі паселішча для перасяленцаў з тэрыторыяў, забруджаных у выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС. На 1998 год у Расьне было 342 гаспадаркі. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл Сьвятога Казімера, 1913 г.
• 
  Касьцёл, 1914 г.
• 
  Касьцёл, галоўны фасад. А. Вінэр, 1939 г.
• 
  Касьцёл, бакавы фасад. А. Вінэр, 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1784 год — 218 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1810 год — 369 муж. у мястэчку Расьне і 31 муж. у паселішчы езуітаў Расьне; 1846 год — 311 чал.; 1861 год — 638 чал.; 1888 год — 818 чал. (404 муж. і 414 жан.), у тым ліку 169 праваслаўных, 8 каталікоў, 1 пратэстант, 640 юдэяў; 1897 год — 931 чал. у мястэчку Расьне, 24 чал. у сядзібе сьвятара Расьне і 44 чал. у фальварку Расьне
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 1336 чал.; 1925 год — 1438 чал.; 1940 год — 986 чал.; 1985 год — 651 чал.; 1998 год — 996 чал.;1999 год — 857 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 1008 чал.; 2007 год — 905 чал.; 2009 год — 764 чал.

Інфраструктура

У Расьне працуюць сярэдняя і дапаможная школы, дашкольная ўстанова, лякарня, паліклініка, дом культуры, бібліятэка, аптэка, пошта.

Эканоміка

Лясьніцтва.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Вінакурня
• Касьцёл Сьвятога Казімера (1818)
• Могілкі юдэйскія
• Сядзіба Спытковых (XIX ст.)
• Царква Сьвятога Мікалая (1887—1891)

Галерэя

• 
  Касьцёл Сьвятога Казімера
• 
  Усярэдзіне касьцёла
• 
  Сядзібны дом Спытковых
• 
  Млын пры сядзібе

Фальклёр

На Амсьціслаўшчыне ходзіць прымаўка: «у Дрыбіне даюць па рыбіне, а ў Расьне — хоць зубамі лясьні» (запісана каля Гораў-Горак).

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 5, кн. 1. Магілёўская вобласць / рэдкал.: Г.П. Пашкоў (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2008. — 728 с. ISBN 978-985-11-0409-9.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Дрыбінскага р-на / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2004. — 645, [1] с. ISBN 985-11-0298-9.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze. — Warszawa, 1888.

Вонкавыя спасылкі

• Расна, Radzima.org