F-16 Fighting Falcon

F-16
	;
Тып самалёта:	зьнішчальнік
Павозка (экіпаж), чал.:	1
Краіна-вытворца:	ЗША
Гісторыя:
Час эксплюатацыі:	з 1975 году
Войны і канфлікты:	Лібанская вайна; Вайна ў Пэрсыдзкай затоцы; Вайна NATO супраць Югаславіі; Другая Лібанская вайна; Басьнійская вайна; Вайна ў Аўганістане (2001); Вайна ў Іраку (2003)
Гісторыя вытворчасьці:
Першы палёт:	2 лютага 1974
Вытворца:	General Dynamics (да 1993 году); Lockheed Martin (з 1993 году)
Усяго выраблена:	4400 (2009 год)
Памеры:
даўжыня, м:	15,03
Размах крылаў, м:	9,45
Вышыня, м:	5,09
Плошча крылаў, м²:	27,87
Маса:
Пусты, кг:	8 910 (з рухавіком F100); 9 017 (з рухавіком F110)
Нармалёвая, кг:	12 723 (з рухавіком F100); 12 852 (з рухавіком F110)
Максымальная, кг:	21 772
Рухавікі:
Рухавікі:	1 × Pratt & Whitney F100-PW-229 ці; 1 × General Electric F110-GE-129
Цяга, кгс:	1 × 129,4 кН (F100); 1 × 131,6 кН (F100)
Характарыстыкі:
Практычная столь, м:	15 240
Узбраеньне:
Бомбавае:	Mark 82, [Mark 83, Mark 84
Абарончае:	1 × 20 мм шасьцістволавая гармата M61A1 з 511 сн
Ракетнае:	AIM-7, AIM-9, AIM-120, AIM-132, Python 3, Python 4, Derby, Sky Flash, Magic 2, AGM-45, AGM-65, AGM-84, AGM-88, AGM-154, AGM-158 , Penguin Mk3
Выявы ў:	Вікісховішчы

General Dynamics F-16 Fighting Falcon («сокал, які змагаецца») — шматфункцыянальны лёгкі зьнішчальнік, распрацаваны кампаніяй General Dynamics у ЗША. У 1993 General Dynamics прадала свой авіябудаўнічы бізнэс кампаніі Lockheed Corporation (у цяперашні час — Lockheed Martin). Дзякуючы сваёй унівэрсальнасьці і адносна невысокаму кошту, F-16 карыстаюцца посьпехам на міжнародным рынку ўзбраеньняў, знаходзяцца на ўзбраеньні 24 краін. F-16 зьяўляецца самым масавым зьнішчальнікам чацьвёртага пакаленьня — на 2009 год пабудавана больш за 4400 машын. Хоць F-16 больш не будуецца для ВПС ЗША, ён усё яшчэ вырабляецца на экспарт.

Эксплюатацыя ў ВПС ЗША

Прататып пад азначэньнем YF-16 (№ 72-01567) упершыню падняўся ў паветра 21 студзеня 1974 году, калі падчас праверкі на аэрадроме пілёт быў змушаны ўзьляцець, каб пазьбегнуць аварыйнай сытуацыі. Першы палёт па праграме выпрабаваньняў адбыўся 2 лютага таго ж году. У наступным годзе зьявіўся F-16A, а ў 1977 г. — двухмесны F-16B. У адпаведнасьці з сэрыяй «Блёк 15» (праграма паступовай мадэрнізацыі), самалёты гэтых варыянтаў абсталяваныя стабілізатарам павялічанай плошчы. Праграма ўдасканаленьня F-16 прынятая гэтак жа Бэльгіяй, Даніяй, Нідэрляндамі, Нарвэгіяй і ЗША. Паводле стандарту «Блёк 15», былі палепшаныя ўсё раней выпушчаныя машыны, на якіх усталяваныя новая радыёлякацыйная станцыя (РЛС) AGP-66 (V2A) і індыкатар на лабавым шкле. З кастрычніка 1986 г. ВПС ЗША прыступілі да мадэрнізацыі 270 F-16A/B па праграме ADF (па-ангельску: Air Defense Fighter^[1]; змагар супрацьпаветранай абароны) для пераабсталяваньня самалётаў у зьнішчальнікі-перахопнікі СПА. Гэтыя машыны атрымалі ўдасканаленую РЛС, здольную адсочваць дробныя мэты, і пускавыя ўстаноўкі для ракет AIM-7 «Sparrow», здольных зьнішчаць аб’екты за межамі поля бачнасьці. F-16 СПА могуць несьці 6 КР AIM-120, AIM-7 або AIM-9 клясы «паветра-паветра».

Пэрспэктыўныя праграмы

Праграмы наступнага ўдасканаленьня F-16 уключаюць CCV (па-ангельску: Control Configured Vehicle^[2]; самалёты з канфігурацыяй, вызначанай сыстэмай кіраваньня) і AFTI (па-ангельску: Advanced Fighter Technology Integration^[3]) — экспэрымэнтальная машына з патройнай лічбавай сыстэмай кіраваньня палётам і вялікімі падфюзэляжнымі грабянямі. F-16XL бясхваставой схемы, мог мець магутнае ўзбраеньне, вялікую далёкасьць палёту і лепшую манэўранасьць у параўнаньні з зыходным F-16. Першы палёт новага самалёта адбыўся 3 ліпеня 1982 г.^[4], аднак лётныя выпрабаваньні па гэтай праграме былі згорнутыя ў канцы 1980-х гг. па ініцыятыве ВПС ЗША, а два пабудаваных самалёта былі перададзеныя NASA для дасьледчых мэт.

Гарматныя адтуліны на F-16A

Пілёт катапультуецца з F-16 падчас інцыдэнту ў верасьні 2003 году

F-16 па краінах

Бахрэйн — 20 (на 2023 год)^[5]
Бэльгія — 53
Вэнэсуэла — 18
Грэцыя — 154
Данія — 43 (на 2023 год)^[6]
Эгіпет — 206
Ізраіль — 196
Інданэзія — 33
Ірак — 34
Ярданія — 47 (на 2010 год)
Італія — 34
Марока — 23
Нідэрлянды — 42
Нарвэгія — 74
Аб'яднаныя Арабскія Эміраты — 78
Аман — 23
Пакістан — 75
Польшча — 48
Партугалія — 45
Паўднёвая Карэя — 164 (на 2010 год) купляюцца ў ЗША і вырабляюцца па ліцэнзіі
Сынгапур — 60
Тайлянд — 50 (на 2010 год)
Тайвань — 140
Турэччына — 213 (на 2010 год) вырабляюцца па ліцэнзіі
Чылі — 46
Марока 24 (на 2010 год)
ЗША 1211 (на 2010 год)

Баявое ўжываньне

Першы выпадак баявога ўжываньня F-16 зафіксаваны 26 красавіка 1981 году ў Лібане.

Афіцыйная статыстыка паветраных перамог і параз F-16

Паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС ЗША і NATO, F-16 ВПС ЗША і краін NATO атрымалі ў агульнай складанасьці 8 паветраных перамог. Усе перамогі былі здабытыя ў Іраку і на Балканах.

Акрамя таго, паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС Ізраілю, ізраільскімі F-16 было здабыта каля 40 паветраных перамог над самалётамі ВПС Сырыі.

Такім чынам агульны лік паветраных перамог F-16 пад кіраваньнем пілётаў з ЗША, Ізраілю і краін NATO складае каля 50 самалётаў.

Баявыя страты

Па вэрсіі СССР, падчас Лібанскай вайны 1982 году, сырыйскім бокам было зьбіта 6 самалётаў F-16. Але ізраільскі бок абвяргае гэтую інфармацыю^[7].
29 красавіка 1987 году на аўгана-пакістанскай мяжы адзін з F-16 быў страчаны пры нявысьветленых абставінах (прыводзіліся чатыры вэрсіі: альбо зьнішчальнік, які заходзіў зьнізу патрапіў пад бомбы, скінутыя зь МіГ-23, альбо быў зьбіты авіяпушкай МіГ-23, альбо перавысіў дапушчальную перагрузку і разваліўся ў паветры, альбо быў зьбіты ракетай кіраванага самалёта).
Да 7 самалётаў F-16 страцілі ВПС ЗША падчас вайны ў Пэрсыдзкай затоцы ў 1991 годзе.
2 чэрвеня 1995 году, падчас апэрацыяў у Босьніі, быў страчаны адзін F-16 ВПС ЗША. Ён быў зьбіты зь зямлі, пілёт катапультаваўся.
8 кастрычніка 1996 году, падчас інцыдэнту на грэка-турэцкай мяжы, грэцкім зьнішчальнікам Міраж 2000 быў зьбіты турэцкі F-16, адзін з чальцоў павозкі якога загінуў.
2 траўня 1999 году падчас апэрацыі NATO супраць Югаславіі, зэнітна-ракэтным комплексам С-125 быў зьбіты самалёт F-16, пілёт катапультаваўся (сэрбскія і расейскія крыніцы называюць лічбу да 7 зьбітых F-16).

Нарвэскі F-16A ў небе над Балканамі

Небаявыя страты

У 1991 годзе падчас правядзеньня апэрацыі ў Пэрсыдзкай затоцы, з-за тых ці іншых выключна тэхнічных прычын, пацярпелі крушэньне 7 самалётаў F-16.
1 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту з авіябазы Luke (Арызона) разьбіўся самалёт F-16 (пілёт катапультаваўся)^[8].
5 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту ўпаў самалёт F-16 (пілёт катапультаваўся)^[9].
У красавіку 2006 году падчас трэніравальнага палёту зьнішчальнік F-16 ВПС Паўднёвай Карэі рухнуў у Жоўтае мора (раён правінцыі Чхунчхон-Намдо).
8 ліпеня падчас трэніровачнага палёту разьбіўся F-16 ВПС Грэцыі (пілёт пасьпеў катапультавацца)^[10].
14 верасьня 2006 году падчас трэніровачнага палёту разьбіўся F-16 ВПС Ярданіі^[11].
10 сакавіка 2009 году ля берагоў штата Паўднёвая Караліна, пацярпеў крушэньне F-16 ВПС ЗША^[12].
16 сьнежня 2009 году падчас вучэньняў у Тайляндзе «Залатая кобра», па тэхнічных прычынах пацярпеў крушэньне зьнішчальнік F-16, пілёт катапультаваўся^[13].

Тактыка-тэхнічныя характарыстыкі

F-16C запускае ракету AGM-65 Maverick

Зьнішчальнік F-16 з ракетамі AIM-120 AMRAAM (верхняя), AIM-9 Sidewinder (сярэдзіна) ды AGM-88 HARM

Прыведзеныя характарыстыкі адпавядаюць мадыфікацыі F-16C Block 50/52:

павозка — 1 пілёт
даўжыня — 15,03 м
размах крылаў — 9,45 м
- з ракетамі на канцах крыла: — 10,0 м
вышыня — 5,09 м
плошча крылаў — 27,87 м²
Каэфіцыент падаўжэньня крыла:- 3,2
Стрэлавіднасьць — 40°
База шасьсі — 4,0 м
Каляіна шасі — 2,36 м
маса пустога

Вопытная 6-ці стволавая гармата-кулямёт M61A1

- з рухавіком F100: 8910 / 9358 кг (без/з канформнымі бакамі)
- з рухавіком F110: 9017 / 9466 кг (без/з канформнымі бакамі)
маса падрыхтаванага
нармалёвая ўзьлётная маса (з двума ракетамі «паветра-паветра», без ПТБ)
- з рухавіком F100: 12723 / 14548 кг (без/з канформнымі бакамі)
- з рухавіком F110: 12852 / 14661 кг (без/з канформнымі бакамі)
максымальная узьлётная маса — 21772 кг
Маса вонкавай нагрузкі: (з поўнай запраўкай унутраных бакаў)
- з рухавіком F100: 8855 / 9635 кг (без/з канформнымі бакамі)
- з рухавіком F110: 8742 / 9190 кг (без/з канформнымі бакамі)
маса паліва — 3228 кг
Аб’ём паліўных бакаў — 3986 л
- Падвясныя паліўныя бакі — 1 на 1136 л і 2 па 1402 л
рухавік — 1 × General Electric F110-GE-129 (Block 50) (турба-рэактыўны з фарсажнай камэрай)
фарсажная цяга — 131,6 кн
максымальная хуткасьць — 2,0М на 12200 м
баявы радыюс (Block 50):
- з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1361 км
- з канформнымі бакамі, 5542 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1565 км
- без канформных бакаў, 3940 л у ПТБ, 2×AIM-120, 2×AIM-9, паветраны патруль — 1759 км
перегоначная адлегласьць =(Block 50)
- з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ — 3981 км
- без канформных бакаў, 5542 л у ПТБ — 4472 км
практычная столь — 15240 м
Хуткапад'емнасьць ~275 м/з
нагрузка — 781,2 кг/м² (пры максымальнай узьлётнай масе)
цягаўзброеннасьць — 1,03 (без падвесак і канформных бакаў)
Максымальная эксплюатацыйная перагрузка: +9 g

Узбраеньні:

Гарматы — 1 × 20 мм шасьціствольная гармата M61A1 з 511 сн.
кропкі падвескі — 9
баявая нагрузка (пры +5,5 g):
- пад фюзэляжам — 1000 кг
- унутраныя — 2 × 2041 кг
- цэнтральныя — 2 × 1&587 кг
- вонкавыя — 2 × 318 кг
- на заканцоўках: 2 × 193 кг
- дадатковыя кропкі для падвеснага абсталяваньня па баках паветразаборніка: 2 × 408 кг

Бомбы:

- карэктуемыя — GBU-10, GBU-12, GBU-15, GBU-22, GBU-24, GBU-27, GBU-31 JDAM
- карэктуемыя касэтныя — CBU-103, CBU-104, CBU-105,
- свабоднападальныя: Mark 82, Mark 83, Mark 84
Кіравальныя ракеты:
- ракеты «паветра-паветра»: AIM-7, AIM-9, AIM-120, AIM-132, Python 3, Python 4, Derby, Sky Flash, Magic 2
- ракеты «паветра-паверхня»: AGM-65A/B/D/G, AGM-45, AGM-84, AGM-88, AGM-154 JSOW, AGM-158 JASSM, Penguin Mk.3

Дадаткова:

Гарматныя кантэйнэры: 1 × GPU-5/A з 30 мм гарматай

Глядзіце таксама

Harrier II

Крыніцы

^ United States of America Air National Guard - ANG (анг.) F-16.net
^ Airframe Details for F-16 #72-1567 (анг.) F-16.net
^ Airframe Details for F-16 #75-0750 (анг.) F-16.net
^ F-16 XL (анг.) F-16.net
^ The Military Balance 2023.pdf
^ Danske F-16-fly pensioneres to år tidligere - baner vejen for donation til Ukraine (дацк.). DR (28 чэрвеня 2023).
^ Под жарким солнцем Сирии (рас.) Архіўная копія
^ В США разбился F-16 (рас.)
^ В Южной Корее разбился истребитель F-16 (рас.)
^ В Греции разбился самолет F-16 (рас.) — У Грэцыі разьбіўся самалёт F-16.
^ В Иордании разбился истребитель ВВС (рас.)
^ У берегов США в океан упал F-16 (рас.)
^ В Таиланде разбился истребитель F-16 (рас.)

Вонкавыя спасылкі

[1] United States of America Air National Guard - ANG (анг.) F-16.net

[2] Airframe Details for F-16 #72-1567 (анг.) F-16.net

[3] Airframe Details for F-16 #75-0750 (анг.) F-16.net

[4] F-16 XL (анг.) F-16.net

[5] The Military Balance 2023.pdf

[6] Danske F-16-fly pensioneres to år tidligere - baner vejen for donation til Ukraine (дацк.). DR (28 чэрвеня 2023).

[7] Под жарким солнцем Сирии (рас.) Архіўная копія

[8] В США разбился F-16 (рас.)

[9] В Южной Корее разбился истребитель F-16 (рас.)

[10] В Греции разбился самолет F-16 (рас.) — У Грэцыі разьбіўся самалёт F-16.

[11] В Иордании разбился истребитель ВВС (рас.)

[12] У берегов США в океан упал F-16 (рас.)

[13] В Таиланде разбился истребитель F-16 (рас.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]